بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : چهارشنبه 18 دى 1392      13:2
گفتگو با جمشید پژویان در مورد طرحی که قرار بود جراحی اقتصاد باشد

با هدفمندی یارانه ها بازی شد

در دوت قبل هم، هیات دولت در مجموع اقتصاددان نبودند و اقتصاد نمی دانستند به همین دلیل زمانی که صحبت از سیاست های تولید و تغییر تکنولوژی می شد نه راهکار آن را متوجه می شدند و نه اهمیت آثار آن را

محمد عدلی: هدفمندی یارانه ها به تازگی سه ساله شد. شیوه اجرای قانونی که قرار بود جراحی بزرگ اقتصاد باشد، از همان ابتدا مورد انتقاد اکثر کارشناسان اقتصادی قرار داشت. پرداخت یارانه نقدی به میزانی بیشتر از کل درامدهای آزادسازی قیمت ها که به چالش اصلی دولت یازدهم تبدیل شده، مخاطراتی را برای بودجه سالانه به همراه داشته است. دولت قبل اما اصرار ویژه ای به توزیع قابل توجه یارانه نقدی داشت و برای تامین مبالغ یارانه، راه های نا متعارفی را در پیش می گرفت. این چالش در شرایطی بروز پیدا کرده است که اهداف اولیه طرح، نظیر کمک رسانی به بودجه سالانه، افزایش کیفیت تولیدات داخلی و استفاده از تکنولوژی کم مصرف و چندین هدف دیگر که تنها شعاری از آن ها در یاد مانده، دیگر در اولویت قرار ندارد. برای برسی آنچه در این سه سال حول هدفمندی یارانه ها گذشته است با جمشید پژویان گفتگو کرده ایم. استاد اقتصاد دانشگاه علامه که مشاور وزیر اقتصاد دولت دهم بود، نتایج هدفمندی را همچنان مثبت ارزیابی می کند. پژویان که از طراحان این طرح به حساب می آید، از توقف اصلاح قیمت ها و اجرای نیمه کاره طرح انتقاد کرده است.

+ با توجه به گذشت سه سال از اجرای هدفمندی یارانه ها، اگر نگاهی به گذشته داشته باشیم، آیا مجموعا این طرح را موافق می دانید؟

برای پاسخ به این سوال باید شرایطی که در این سه سال بر هدفمندی یارانه ها گذشته را به طور کامل ارزیابی کرد. نباید فراموش کرد که این طرح تنها یک سال و چند ماه اجرا شد و بعد از آن متوقف باقی ماند. چالش ها و بحث های زیادی پیرامون آن بوجود آمده است. از آن مهمتر اینکه هنوز یک سال و چند ماهی بیشتر از آن نگذشته بود که بزرگترین شوک به اقتصاد پس از انقلاب اسلامی به آن وارد شد و آن اعمال تحریم ها با فشار مضاعف از سوی اتحادیه اروپا و امریکا بود. با این اوصاف نمی توان براحتی راجع به موفقیت یا عدم موفقیت آن حکم 100 درصدی صادر کرد. آنچه می توان گفت این است که در مجموع به خصوص در زمینه توزیع درآمد، جلوگیری از قاچاق و  بهبود سبد مصرفی خانوار، نتایج مثبتی حاصل شد. در سال اول و دوم با ارائه آمارهایی نشان دادم که فاصله طبقاتی کاهش یافت و این موضوع در شاخص ضریب جینی خود را نشان داد. حرکت دهک ها یا بیستک های پایین جامعه کاملا این موضوع را اثبات کرد به طوری که در روستا ها تا 70 درصد از طبقه های پایین درآمدی با بهبود اوضاع مواجه شدند و در شهرها هم تا 20 درصد از فقرا، وضع بهتری پیدا کردند البته این بهبود با هزینه ای اتفاق افتاده بود و آن یارانه نقدی بود که توزیع شده بود. در اقتصاد هیچ متغیری را نداریم که در یک جهت هرچه پیش برود، مثبت عمل کند یا در یک جهت با پیشروی شرایط بد را تشدید کند. به عنوان مثال رشد اقتصادی هم اگر خیلی بالا و سریع باشد خوب نیست چراکه متوقف می شود. صادرات غیرنفتی هم اگر با سرعت بالا رود و رشد قابل توجهی داشته باشد ممکن است اتکا به خارج را افزایش دهد و با تغییر سیاست و سلیقه آن ها می تواند، شرایط را دشوار سازد. در همین زمینه می توان نرخ تورم را مثال زد که تا در حد اندک می تواند مفید باشد و مشوق تولید و عامل رشد اقتصادی باشد. در نتیجه در هدفمندی یارانه ها هم قطعا این سیاست درست بود و تنها راه هم انتقال نقدی بود اما جه مقدار پرداخت نقدی مهم است. قطعا اینگونه نیست که هر چه بیشتر پرداخت شود، بهتر است. طبیعی است که برای کسانی که دریافت می کنند، رقم بیشتر بهتر است اما قطعا با دریافت بیشتر هزینه بیشتری می پردازند. رقم فعلی یارانه نقدی با این تعریف بیش از اندازه است.

به هر حال با همان میزان و شرایط هم آثار مثبتی در زمینه کاهش قاچاق، بهبود توزیع درآمد و اصلاح سبد خانوار داشت اما در جایی که اصل هدف بود و آن اصلاح ساختار و کارایی تولید بود نتوانستیم موفق باشیم. سیاست های مکملی که باید به کار گرفته می شد تا تولیدکنندگان سرمایه گذاری مجدد انجام دهند و به سمت تکنولوژی جدید و ماشین آلات با مصرف پایین انرژی بروند، اعمال نشد.

+ طبق گفته شما یکی از مواردی که درصد توفیق طرح را پایین آورد، انتخاب مبلغ بیش از حد برای یارانه نقدی بود. آن زمان که شما مشاور طرح هم بود، چه اتفاقی رخ داد که به این توصیه ها عمل نشد تا سرانجام امروز یارانه نقدی با چالشی بزرگ تبدیل بشود؟

پرداخت نقدی به مشکلی برای دولت بعدی تبدیل شد و متاسفانه به دلیل فشارهایی که برای متوقف کردن این سیاست هم اتفاق افتاد این فاصله بیشتر و این مشکل حادتر شد. در خلال اجرای این طرح به نوعی با آن بازی شد. عده ای از روی سلیقه و بدون دانش از ماجرا و بدون اطلاع کافی برای تجزیه و تحلیل، باعث شدند ادامه طرح با چالش مواجه شود. ادامه اجرا، توقف آن، تغییر مبلغ و نوع آن مورد بحث قرار گرفته ایت که در این میان تغییر اعطای یارانه از نقدی به غیرنقدی اشتباه بسیار فاحشی است. الفبای اقتصاد این اشتباه را اثبات می کند. به دلیل اینکه تصمیم گیرندگان سیاسیون هستند این مباحث مطرح می شود. در دوت قبل هم، هیات دولت در مجموع اقتصاددان نبودند و اقتصاد نمی دانستند به همین دلیل زمانی که صحبت از سیاست های تولید و تغییر تکنولوژی می شد نه راهکار آن را متوجه می شدند و نه اهمیت آثار آن را.

+ در ابتدای هدفمندی یارانه ها گفته می شد که 100 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان در بودجه وجود دارد و قرار بود آزادسازی قیمت ها رفته رفته به بودجه دولت کمک کند. چگونه شد که این هدف هم محقق نشد؟

قرار بود در هر سال با اصلاح بیشتر قیمت ها و افزایش نرخ حامل های انرژی، اجرای هدفمندی یارانه ها پیش برود اما اینگونه نشد. این موضوع پیش بینی درآمدهای دوت را کاهش داد. در کنار آن هدف اصلی از اصلاح قیمت ها این بود که تکنولوژی تولید تغییر کند تا تولیداتی داشته باشیم که کمتر انرژی مصرف کند و در نهایت محصول ارزان تری را تحویل مصرف کننده بدهد. تکنولوژی برتر می توانست به کیفیت بهتر بیانجامد. این مسائل می توانست به کمک ادامه اصلاح قیمت ها بیاید. اگر از طرفی قیمت های انرژی اصلاح می شد با تغییر تکنولوژی و کاش مصرف، جلوی افزایش هزینه های تولید گرفته می شد اما آن مجموعه تصمیم گیرنده نتوانستند این طرح را به طور یک بسته اجرا کنند و الان هم این روند تنظیم نشده است تا ترکیب بهینه حاصل نشده است.

+ با توجه به ناکامی هدفمندی در اهداف اصلی، تنها توفیقی که شما به آن اشاره داشتید به اصلاح ضریب جینی در سال نخست و یا سال دوم بازمی گردد. عملا با تورمی که در این مدت ایجاد شد، این فاصله نیز پر شده است پس عملا همان موفقیت در برخی بخش ها نیز در حال حاضر وجود ندارد، درست است؟

بله. با کمال تاسف حتی با تورمی که بوجود آمده آن شکاف طبقاتی بیشتر از قبل هم شده است. این طرح اگر 10 سال قبل در اقتصاد ایران اجرا می شد بسیار ساده تر، ملایم تر و آرام تر امکان اصلاحات اقتصادی وجود داشت حتی همین زمانی که طرح آغاز شد اگر با تحریم برخورد نمی کرد، درجه موفقیت آن به مراتب افزایش می یافت. تورمی که ناشی از این سیاست در سال اول بین 12 تا 14 درصد بیشتر نبود اما آنچه شاهد آن بودیم بدون شک ناشی از تحریم بود. کاهش ارزش ریال به یک سوم در شرایطی که 90 میلیارد دلار واردات داشتیم شرایط را سخت کرده بود. تدام واردات را که طی سال های طولانی در اقتصاد به عنوان راهکار مقابله با تورم از آن استفاده کردیم ما را تحت فشار قرار داد.

+ در مجموع اگر هزینه ها و فایده های این طرح را مورد محاسبه قرار دهیم، کدام یک به دیگری چربش داشته است؟

به اعتقاد من در مجموع مثبت بوده است.

+ اما شما تنها توفیق را کاهش فاصله طبقاتی در سال اول و دوم دانستید که آن هم با تورم فعلی از بین رفته است، پس چگونه هنوز هم مجموع این طرح را مثبت ارزیابی می کنید؟

به غیر از بهبود ضریب جینی، بهبود توزیع درآمد حاصل شد. سبد مصرف خانوار بیشتر به سمت صرفه جویی حامل های انرژی رفته است و از قاچاق بنزین، گازوئیل، گندم و ... تا حد بالایی جلوگیری شد به طوری که بعد از مدتی تقریبا از واردات بنزین بی نیاز شدیم وگرنه در شرایط تحریم اگر قرار بود به میزان گذشته واردات بنزین داشته باشیم، شوک و آسیب آن در اقتصاد به مراتب بیشتر نمایان می شد.

+ با توجه به افزایش بهای دلار و اختلاف قیمتی که باردیگر حامل های انرژی با آنسوی مرزها پیدا کرده، قاچاق هم بار دیگر افزایش یافته است.

بله. فرمانده نیروی انتظامی از حدود یک سال پیش اعلام کرده که مجددا قاچاق این کالا ها بار دیگر رونق پیدا کرده است.

+ پس عملا این موفقیت هدفمندی هم از بین رفته است.

بله. همینطور است.

+در این شرایط چه راهکاری را می توان در پیش گرفت تا حداقل همین توفیقات حاصل شود تا بعد بتوان به سمت اهداف اصلی هم حرکت کرد؟

تنها راه آن تداوم اجرا است. اصلاح قیمت ها باید در دستور کار قرار گیرد اما از طریق عملی. نه اینکه وزارت نیرو در مورد قیمت آب و برق تصمیم بگیرد. نه اینکه بنزین را در وزارت نفت تعیین قیمت کنند. قانون مشخص کرده که محل تعیین قیمت این نوع کالاها در شورای رقابت است که جایگاه تخصصی و علمی است.

+ اگر داخل وزارتخانه های مربوطه تعیین قیمت انجام شود، چه مخاطره ای می تواند داشته باشد؟

اول آنکه تخصص این کار در دستگاه ها وجود ندارد. دوم اینکه ممکن است دستگاه ها تنها نگاه خود را اعمال می کنند. به عنوان مثال اگر نفع وزارتخانه در افزایش قیمت یک حامل بیش از دیری باشد قطعا تمایل به آن سمت وجود دارد. یا اگر دستگاهی که حتی منافعی نمی برد ممکن است از نظر وجهه برای اینکه بخواهد نشان دهد که قیمت را کنترل کرده است، اجازه افزایش قیمت را ندهد. این موضوع در این شرایط به روشنی وارد بحث سیاسی می شود.

+ در شرایط فعلی با توجه به کسری بودجه در پرداخت یارانه نقدی و دیگر مشکلات این طرح، چه راهکاری برای جبران کسری موجود پیشنهاد می کنید و فکر می کنید بعد از آن چگونه می توان به سمت اهدافی که از روز نخست ترسیم شد، حرکت کرد؟

در درجه نخست باید اصلاح قیمت های نسبی آغاز شود و ادامه پیدا کند. این افزایش قیمت ها که درآنمد دولت را افزایش می دهد می تواند منابع یارانه نقدی باشد. بدون آنکه دولت اعلام کند که می تواند سه دهک بالا و پایین و امثال آن را تعیین کند که امکان آن هم وجود ندارد، تنها باید اعلام کند که این یارانه حق همه نیست. یک شاخص را اعلام کند و بگوید کسانی که درآمدشان از همه جریان های ثروتشان یعنی مجموع درآمدهایشان از یک عددی بالا تر است، دریافت یارانه حقشان نیست و اگر برخورد شود و اگر مشخص شود، کسانی که حقشان نیست یارانه دریافت کرده اند، مشمول جریمه می شوند. مبلغ این جریمه آن قدر بزرگ باشد. کسانی که درآمد بالایی دارند وقی احساس کنند که دریافت یارانه ممکن است دردسرهایی داشته باشد و موجب کنکاش در درآمدشان شود، براحتی از این مبلغ جزئی چشم می پوشند.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir