تلاش چین برای ابرقدرتی و فرصت های ایران

به گزارش فارس، در چند سال گذشته رشد اقتصادی چین موجب شد تا این کشور با درآمدهای هنگفت ارزی بتواند سرمایه گذاری در توسعه ارتش، برای مدرن سازی آن را دایما افزایش دهد.  نوشتار زیر توسط اسماعیل بشری کارشناس دفاعی مرکز تحقیقات استراتژیک به همین مساله پرداخته است .

گذشته وضعیت نظامی و دفاعی چین

بعد از جنگ جهانی دوم در چین دو حکومت جمهوری خلق چین با حکومتی کمونیست در سرزمین اصلی و دیگری با نام دولت ملی چین در جزیره تایوان یا فرمز شکل گرفت. ملی گراهایی که از دست کمونیست ها فرار کرده بودند و در رویای بازگشت به سرزمین اصلی بودند در تایوان گرد آمدند.

از زمانی که دولت کمونیستی در چین  شکل گرفت تا دهه 1970، وضعیت مخاصمه شدیدی بین چین و جهان غرب از یک سو و رقابت و حتی برخورد و دشمنی بین چین و اتحاد شوروی از سوی دیگر بروز یافت. جمهوری خلق چین در ابتدا متکی به کمک های زیاد شوروی بود، ولی بعد ها با بروز اختلافات (عمدتا ایدئولوژیک) بین چین و شوروی، این کشور مجبور شد هم برای مبارزه با غرب و هم رقابت با شوروی، توان نظامی خود را تقویت کند.

به همین دلیل با وجود توان ضعیف  اقتصادی، این کشور تلاش زیادی برای تجهیز به سلاح هسته ای به خرج  داد، موشک های بالستیک را توسعه داده و نیروی نظامی خود را تقویت کرد. در این دوران عمده ترین تکیه چین به نیروی زمینی و توان انسانی خود بود. چرا که چین با توجه به جمعیت زیاد خود می توانست تعداد زیادی جوان را به حضور در نیروی نظامی فراخواند. به همین دلیل  چین در جنگ کره تلفات زیادی داد، اما موفق گردید دولتی متحد خود را در کره شمالی ایجاد کند.

چین تا  دهه 1970  بیشترین توجه  خود را معطوف به توان نظامی کرده بود، اما از این دهه به بعد از بار ایدئولوژیکی این کشور کاسته شد و کم کم جاه طلبی های بین المللی خود را کنار گذارد و بیشتر به درون، انجام اصلاحات، توجه به زیر بنا و انجام تحول اقتصادی معطوف شد. از این به بعد توجه به نیروهای مسلح در حالت تعادل قرار گرفت و بیشتر توجه معطوف به اصلاحات اقتصادی و اجتماعی در چین  شد.

در حال حاضر چین  یکی از قدرت های بزرگ هسته ای دنیا است و با توجه به توان مالی کنونی سعی می کند ارتش خود را مدرنیزه کند. بیشترین تکیه کنونی چین به کیفیت  نظامی  ارتش است. به همین لحاظ در زمینه توسعه موشک های مافوق صوت و حتی ساخت زیر دریایی و ناو هواپیمابر توان خود را توسعه داده تا ارتشی کیفی ایجاد و اتکای کمتری به نیروی انسانی داشته باشد. چین از نظر هزینه دفاعی و بودجه نظامی بعد از آمریکا در رتبه دوم قرار دارد. این کشور 166 میلیارد دلار هزینه دفاعی دارد.
چین دو نگرانی عمده دارد. نخستین دغدغه مهم این کشور موضوع تایوان است. چین در شرایط کنونی تلاش می کند تا تاثیرگذاری سیاسی بر تایوان داشته باشد و کمتر به سمت تهدید نظامی حرکت کند. وضعیت شبه جزیره کره دغدغه مهم دیگر پکن است.

هر چند هزینه دفاعی آمریکا با 680 میلیارد دلار با فاصله بسیار زیادی از بقیه کشورهای است، ولی چین  با توجه به وسعت خاک و تعداد جمعیت خود، هزینه ای در حدود دو درصد تولید ناخالص داخلی خود را به بخش نظامی اختصاص داده که همچون بسیاری دیگر از کشورهای دنیا  است.

این آمار در آمریکا چهار و چهار دهم درصد تولید ناخالص داخلی است و هند به عنوان رقیب  و همسایه چین هم رقمی بین دو نیم درصد تولید ناخالص داخلی خود را برای بخش نظامی هزینه می کند. در مقایسه توان کلی، چین از نظر ویژگی های نظامی (با مقیاسی دارای چهل شاخص مختلف که به عنوان  آمارGFP معروف است) بعد از آمریکا و روسیه دارای رتبه سوم است. یعنی  این کشور از نظر قدرت کلی نظامی، سیاسی و اقتصادی دارای رتبه سوم است. عمده این رتبه چین هم مرهون رشد اقتصادی اش است. این رشد باعث شده است که این کشور سومین قدرت بزرگ دنیا به شمار آید.

اهداف استراتژیک و ژئوپلتیک چین از توجه به بخش نظامی

چین دارای مرکز مشترک خاکی با چهارده کشور بوده و وسعت خاک این کشور هم  زیاد است. گذشته از این چین با حدود بیست کشور اختلاف سرزمینی دارد و این اختلافات گاه جزئی و برخی نیز کلی است. برخی از مناطقی که چین در اشغال خود دارد، مورد ادعای کشورهای دیگر است و برخی بخش هایی که جزء خاک کشورهای دیگر است، مورد ادعای چین است. مهمترین چالش های این کشور با کشورهای هم جوار، با هند و تایوان است.

چالشی که از آغاز تشکیل کشور جمهوری خلق چین با آن روبرو بوده است، جدا شدن تایوان است. در واقع هدف نهایی و استراتژیک چین بازگردان تایوان به خاک اصلی است. همچنین چین در دریای جنوبی با ویتنام، مالزی، اندونزی، فیلیپین، کره و ژاپن اختلاف دارد.

چین حتی با دوستان نزدیک خود، از جمله با کره شمالی هم دارای اختلاف سرزمینی است و همین امر با روسیه نیز وجود دارد. چین در برخی از موارد نظیر تنگه تایوان حتی تا مرز درگیری نظامی گسترده پیش رفته و در گذشته هم درگیری هایی با هند داشته است که حتی به سمت درگیری تمام عیار پیش رفته است. گذشته از این  چین دارای رقابت هایی با کشورهای دیگر است و به عنوان کشوری تاثیرگذار در سطح جهان، خود را صاحب حق و نظر در منطقه آسیا- پاسیفیک دانسته و به دنبال قدرت در آن است.

این کشور سرمایه گذاری قابل توجهی در آفریقا کرده و در این قاره متحدان قابل توجهی برای خود دست و پا کرده است. چین در این قاره فعالیت ها اقتصادی می کند و علاوه بر پشتیبانی های نظامی از این کشورها، به آن ها مشاوره های نظامی نیز می دهد. در این بین  به خاطر گسترش منافع ملی، این کشور نیاز دارد برای پاسداری از منافع ملی خود، نیروی مسلح و مدرنیزه شده توانمندی در اختیار داشته باشد.
چین سعی کرده است ارتش خود را نوسازی کند. یعنی با وجود اینکه چین کشوری پرجمعیت است و تعداد کارمند شاغل در ارتش چین بیش از دو میلیون نفراست، سعی می کند تکیه خود به نیروی انسانی را کمتر و سلاح های خود را مدرنیزه کرده و از نظر فنی هم قدرت خود را افزایش دهد.

رشد اقتصادی چین در توسعه نظامی این کشور تاثیر زیادی داشته است. در واقع زمانی که چین به دنبال توسعه هسته ای بود، چوئن لای گفته بود که حتی اگر قرار باشد چینی ها شلوار به پا نداشته باشند، به بمب اتم دست پیدا خواهیم کرد. چینی ها در آن دوران به دنبال تداوم حکومت کمونیستی بودند، لذا به دنبال سلاح هسته ای رفتند. درگذشته چین چون با مشکلات اقتصادی دست به گریبان بود، نمی توانست با فراغ بال به توسعه وضعیت نظامی خود بپردازد، اما  اکنون دارای توان قابل توجه اقتصادی است و می تواند منابع قابل توجهی را در زمینه  توسعه توان نظامی خود هزینه کند.

گذشته از این در سیاست های راهبردی آمریکا در سده بیست و یک، چین به عنوان رقیب اصلی ایالات متحده به شمار می رود. برهمین مبنا است که تقویت توان نظامی آمریکا در آسیای جنوب شرقی و آسیا – پایسیفیک، در صدر قرار دارد. یعنی آمریکا در مرحله بعدی خاورمیانه و خلیج فارس را مورد توجه خود قرارداده است. لذا آمریکا به هیچ نحو نخواسته از پایگاه هایی که در شرق دور، چون کره جنوبی، ژاپن یا فیلیپین، فاصله گیرد. لذا تلاش می کند حضور ناوگان دریایی خود را در این بخش از جهان تقویت کند.

در این شرایط وقتی چین  همه صف بندی های موجود آمریکا در خاوردور را در برابر خود می بیند، قاعدتا باید توجه خاصی به رشد و توان نظامی خود داشته باشد. بر همین اساس چین اکنون متوجه فضا هم شده و تلاش می کند تا سفینه هایی به ماه ارسال کند. در واقع  چین تلاش می کند تا رویکردهایی که لازمه یک ابرقدرت شدن است را داشته باشد، تا توان رویارویی با آمریکا را در صورت بروز اختلاف داشته باشد.

مهمترین تهدیدات  و نگرانی های عمده چین در موضوع نظامی وامنیتی

چین دو نگرانی عمده دارد. نخستین دغدغه مهم این کشور موضوع تایوان است. چین در شرایط کنونی تلاش می کند تا تاثیرگذاری سیاسی بر تایوان داشته باشد و کمتر به سمت تهدید نظامی حرکت کند. تا در نهایت مقامات تایوان را راضی به مشی دو دولت تحت حاکمیت یک کشور ( مشابه  هنگ کنگ و ماکائو) کند.

یعنی استقلال در امور داخلی تایوان در داخل خاک چین را مد نظر دارد تا  اینکه رویکردی  قهر آمیز نسبت به تایوان داشته باشد. در مقابل  تایوان هم تلاش کرده است تا توان خود را گسترده کند. چنانچه در فهرست جی اف پی، تایوان رتبه  هجدهم را در دنیا  دارد. وضعیت شبه جزیره کره دغدغه مهم دیگر پکن است.

یعنی کره شمالی به عنوان متحد این کشور با وضعیت خاص خود در خطر تحول و شورشی با مداخله آمریکا، کره جنوبی و ژاپن است و لذا خطر سقوط حکومت کره شمالی وجود دارد. در نتیجه وقوع این امر، چین تاثیر و نفوذ خود را در شبه جزیره کره از دست می دهد، لذا چین تلاش می کند در جنبه های مختلف نظامی، اقتصادی و سیاسی از  متحد خود دفاع کند.

فرصت ها و تهدید های رشد توان نظامی چین برای منافع ایران

با توجه به گذشته رویکرد چین به عنوان قدرتی هسته ای، این کشور به گونه ای عمل کرده که  به کشورهای همسایه خود اهمیت بیشتری داده است. چنانچه در جنگ ویتنام در پشتیبانی به ویتنام شمالی کمک زیادی کرد تا با آمریکا درگیر شود. همچنین در شبه جزیره کره، چین این نگاه را هم در موردکره شمالی داشت.

چین درگذشته، در آفریقا اگر چه به مبارزات استقلال طلبانه کمک می کرد، اما خود را درگیر مبارزه با قدرتهای بزرگ به ویژه آمریکا نمی کرد. بعد از  بهبود روابط سیاسی و اقتصادی چین با آمریکا و شکل گیری همکاری و مشارکت با این کشور، چین اصولا مشی کاسب کارانه ای را در پیش گرفت. لذا این کشور حاضر نیست در ریسک های امنیتی جهان شرکت و خود را درگیر دفاع از دیگران به زیان منافع ملی خود کند.
رشد اقتصادی چین در توسعه نظامی این کشور تاثیر زیادی داشته است. در واقع زمانی که چین به دنبال توسعه هسته ای بود، چوئن لای گفته بود که حتی اگر قرار باشد چینی ها شلوار به پا نداشته باشند، به بمب اتم دست پیدا خواهیم کرد. چینی ها در آن دوران به دنبال تداوم حکومت کمونیستی بودند، لذا به دنبال سلاح هسته ای رفتند.

در این بین ایران از لحاظ  امنیتی فقط از یک نظر برای چین اهمیت بالایی دارد و آن هم تامین انرژی مورد نیاز خود است. وابستگی چین به واردات نفت از خلیج فارس و ایران زیاداست، لذا علاقمند به دوستی با ایران است. در این حال در سه دهه گذشته، چین عمدتا در برخی مسایل سیاسی، دست به عصا حمایت هایی از ایران کرده، اما  این حمایت ها به گونه حمایت از یک متحد نبوده است.

یعنی توجه چین معطوف به اطراف خود است، تا فراتر از مرزهای خود. لذا قدرت گرفتن نظامی چین نمی تواند تاثیر گسترده ای بر امنیت ملی ایران داشته باشد. چرا که ایران نمی تواند به عنوان متحدی نظامی روی چین حساب کند. در این بین  قدرت گیری نظامی چین برای ایران تهدیدی به شمار نمی رود.

چرا که وقتی چین به عنوان قدرت نظامی رقیب برای آمریکا و حتی روسیه به شمار رود، ما می توانیم از این رقابت ها سود هایی ببریم و این امر نمی تواند تهدیدی برای منافع ایران باشد. لذا به نظر من قدرت گرفتن  نظامی چین بیشتر از آنکه تهدیدی برای ایران باشد، فرصت هایی را هم خلق خواهد کرد.

دورنمای وضعیت نظامی و دفاعی چین

چین سعی کرده است ارتش خود را نوسازی کند. یعنی با وجود اینکه چین کشوری پرجمعیت است و تعداد کارمند شاغل در ارتش چین بیش از دو میلیون نفراست، سعی می کند تکیه خود به نیروی انسانی را کمتر و سلاح های خود را مدرنیزه کرده و از نظر فنی هم قدرت خود را افزایش دهد. در این راستا چین سه امر را مورد نظر دارد، نخست توان نیروی هوایی خود را  بالابرد، ثانیا توان موشکی خود را افزایش دهد و بالاخره قدرت دریایی خود را با افزودن بر ناوهای استراتژیک، از جمله ناو هواپیمابر و زیردریایی، فزونی بخشد.