تنها یک‌پنجم روستاییان بیمه هستند

قانون برنامه پنجم توسعه کشور، دولت را موظف به تعمیم و گسترش بیمه روستایی و پوشش صددرصد آن از طریق صندوق بیمه کرده است حال آنکه بر اساس آمار اعلامی صندوق بیمه تامین اجتماعی روستاییان و عشایر در سال 92 تنها یک میلیون و 10هزارنفر تحت پوشش این صندوق قرار گرفته اند.

به نوشته شرق، اگر آمار تعداد خانوارهای روستایی برابر با پنج میلیون و757هزار خانوار که در سرشماری سال 90 اعلام شده، مبنا قرار گیرد؛ تنها یک پنجم از تکلیف این برنامه محقق شده که البته بخش عمده آن هم پیش از آغاز برنامه پنجم انجام شده بود، به طوری که کارشناسان مرکز پژوهش های مجلس معتقدند عملکرد این صندوق از ابتدای برنامه تاکنون تنها چهاردرصد بوده است. این درحالی است که اعتبارات صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر از سال 1388 تا 1392، 74درصد افزایش یافته است. 

بر اساس مستندات روستاییان و عشایر که در صف مقدم تولید نیاز غذایی کشور قرار داشته و بار اصلی خودکفایی در محصولات کشاورزی را بر عهده دارند، به طور مناسبی از حق بیمه های اجتماعی برخوردار نیستند و این موضوع که تضمین آتیه روستاییان را دچار اختلال می کند یکی از دلایل عمده مهاجرت نیروی کار فعال روستایی به شهرها محسوب می شود.

کاهش 9درصدی جمعیت روستانشین

براساس برآوردی که اخیرا صمدی، مدیر مطالعه دفتر معاونت پژوهش های زیربنایی انجام داده مشخص شده است نسبت روستانشینی ایران از 31/4 درصد در سال 1385 به 22/5 درصد در سال 1410 خواهد رسید. آمارهای مرکز آمار هم نشان می دهد سهم نواحی روستایی از جمعیت کشور طی دوره 1280-1390، از 79 به 29درصد رسیده است. همچنین در یک قرن اخیر تعداد شهرها حدود 13 برابر شده و از صد مرکز به 1331 مرکز افزایش یافته است. ملاحظه نرخ رشد سالانه جمعیت در نقاط شهری و روستایی نشان می دهد که از سال 1315 به بعد همواره نرخ رشد جمعیت شهری به مراتب بیش از نقاط روستایی است.

این برآورد چندین ویژگی مهم را در زمینه حجم و ترکیب جمعیت روستایی ایران در افق 1410 نشان می دهد که از جمله می توان به کاهش باروری، کاهش جمعیت روستایی و سالخوردگی آن اشاره کرد. بر اساس گزارش های سازمان ملل نیز میزان جمعیت ایران در سال 2030 تقریبا به 80درصد خواهد رسید. این درحالی است که بر اساس پیش بینی این سازمان، سطح شهرنشینی کشورهای توسعه یافته، کمترتوسعه یافته و کشورهای دارای کمترین سطح توسعه یافتگی در همان سال به ترتیب در حدود 82، 57 و 43/5 درصد خواهد بود.

اقدام غیرقانونی صندوق در اعمال محدودیت سنی

صمدی یکی از عوامل مهم روستاگریزی را شرایط سختگیرانه و غیرمنعطف بیمه تامین اجتماعی عنوان کرده و اشاره می کند: باوجود آنکه صندوق بیمه مکلف شده شرایط را برای روستاییان تسهیل کند اما کماکان مشکلات عمده ای برای بیمه این گروه وجود دارد. یکی از این موانع ایجاد شرط سنی است. با وجود آنکه قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی دولت را مکلف به تحت پوشش بیمه قراردادن روستاییان بدون هیچ قید و شرطی کرده است اما در اقدامی غیرقانونی وب سایت صندوق بیمه اجتماعی، داشتن حداقل 18سال سن و حداکثر 55 سال برای مردان و 50 سال برای زنان اعم از متاهل و مجرد به عنوان یکی از شرایط عضویت وجود دارد. در تازه ترین اقدام نیز بنا بر گزارش مرکز پژوهش های مجلس با وجود آنکه ریاست صندوق، رونوشت نامه ای مبنی بر عدم اعمال شرط سنی به دیوان عدالت ارسال کرده ولی این نامه هنوز به کارگزاری ها ابلاغ نشده است.

شرایط سخت برقراری مستمری

طبق ماده 17 آیین نامه بیمه تامین اجتماعی، روستاییان و عشایر، در صورتی که بیمه شده بیش از 65سال تمام سن داشته باشد؛ با داشتن حداقل 15سال سابقه پرداخت بیمه، مشمول دریافت مستمری پیری می شود. همچنین شرط برخورداری از مستمری، استمرار پرداخت است. یعنی اگر فردی 15سال هم حق بیمه بپردازد ولی چنانچه تا سن بازنشستگی استمرار نداشته باشد نمی تواند از مستمری برخوردار شود. دو شرط توام حداقل سابقه 15سال و سن بازنشستگی 65سال، شرایط بسیار سختگیرانه ای را ایجاد کرده و عملا انگیزه جوانان را برای عضویت در صندوق کاهش داده است.

مستمری های 234هزارتومانی

همچنین میزان مستمری پرداختی با توجه به شرایط اقتصادی و سطح قیمت ها پایین بوده و در موارد زیادی قادر به تامین حداقل نیازهای اساسی بازنشسته نیست. در واقع پایین بودن سطح مطلق مستمری صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر و نیز میزان نسبی آن در مقایسه با صندوق یکی دیگر از عواملی است که سبب شده جوانان روستایی رغبت چندانی نسبت به عضویت در آن نداشته باشند. درواقع صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر گزینه های متنوع بالاتر از سقف کنونی یعنی 234هزارتومان ندارد که جوانان با پرداخت حق بیمه بیشتر قادر به دریافت مستمری شوند.

پوشش حداقلی از کارافتادگان

به اعتقاد صمدی طبق آنچه در ماده 16 آیین نامه صندوق قید شده است از کارافتادگی کلی در اثر حادثه ناشی از کار، بدون درنظرگرفتن مدت پرداخت حق بیمه می توانند تا پایان عمر و پس از آن، بازماندگان وی از مزایای مستمری ماهانه استفاده کنند. از کارافتادگان با داشتن حداقل یک سال سابقه بیمه و به شرط آنکه حق بیمه متضمن 90 روز ظرف یک سال قبل از وقوع حادثه غیرناشی از کار یا شروع بیماری باشد از مزایای مستمری از کارافتادگی استفاده می کنند. برخلاف این تکلیف و برنامه و وعده ها، شواهد حاکی از آن است که در بیشتر روستاها و استان ها اقدام عملی خاصی انجام نمی شود. همچنین بر اساس ماده 10 آیین نامه اجرایی، بیمه بیکاری به روستاییان و عشایر یکی از تعهدات صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر است که عملا محقق نشده است.

ابهام در آمار عملکرد صندوق

بر اساس اظهارات فعالان بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر، به نظر می رسد آمار اعلامی از سوی صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر در زمینه شمار بیمه شدگان روستایی و عشایری که یک میلیون و100هزارنفر اعلام شده، شامل افرادی نیز هست که با پرداخت یکی، دوسال حق بیمه و مشاهده عدم عمل صندوق، به تعهدات خود از تداوم پرداخت انصراف داده و در حال حاضر صندوق تعهد و تکلیفی نسبت به آنها ندارد. شمار این افراد در برخی از نواحی قابل توجه بوده و بعضا ریزش 50درصدی نیز وجود داشته است. از سوی دیگر طبق اعلام صندوق 18هزارنفر روستایی در حال حاضر مستمری دریافت می کنند.

با فرض اینکه همه آمار بیمه شدگان روستایی و عشایری شامل افرادی باشد که صندوق در قبال آنها تعهد دارد؛ در حال حاضر از هر 60نفر بیمه شده، یک نفر در حال دریافت مستمری است. یعنی نسبت بیمه شدگان روستایی به افراد مستمری بگیر یک به 60 است.  دولت به منظور حمایت از صندوق، بر اساس قانون الحاق صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر به فهرست نهادها و موسسات عمومی غیردولتی این صندوق را از پرداخت مالیات معاف کرده و با پیوستن آن به فهرست نهادها و موسسات عمومی غیردولتی موافقت کرد. همچنین هرساله در قالب بودجه های سنواتی، مبالغ قابل توجهی به صندوق برای عمل به رسالت تخصیص می یابد که میزان برآوردشده در سال 92 نزدیک به 300میلیاردتومان بوده است اما با وجود حمایت های فراوان دولت از این صندوق، شواهد و آمار حاکی از عملکرد نامناسب و غیرقانونی صندوق است.