چرا قطارهای پرسرعت ژاپن محبوبند؟
اقتصاد ایرانی: اکثر کشورها راه اندازی راه آهن سریع السیر را با وسواس پیگیری می کنند. در چهارم ژوئن در سخنرانی ملکه بریتانیا در روز آغاز به کار مجلس، دولت انگلیس بر تعهد خود به ایجاد خط راه آهن سریع السیر مناقشه انگیز موسوم به HS2 تاکید کرد. فرانسه به آهستگی خطوط سریع السیر خود (موسوم به TGV) را گسترش می دهد. این در حالی است که دیگر کشورها مانند اسپانیا و چین در حال گسترش سریع شبکه قطارهای پرسرعت خود هستند. قطارهای پر سرعت ژاپن معمولا الگوی دولت هایی است که به دنبال ایجاد قطارهای مناسب برای خود هستند. اما چگونه ژاپن تبدیل به برترین کشور جهان در زمینه قطارهای پرسرعت شده است؟
قطار نماد مدرنیته در ژاپن است. در زمان اصلاحات میجی در اواخر قرن 19، وقتی ژاپن با سرعت سرسام آوری روند مدرنیزاسیون را طی می کرد، تکنولوژی برتر روز لوکوموتیو بود. در دهه 1930 اولین مسیر ریلی که توکیو را به شهرهایی مثل نوگویا، کیوتو، اوزاکا و کوبه وصل می کرد، به شدت شلوغ بود. اولین خط آهن سریع السیر موسوم به شینکانسن (راه اصلی جدید) که در سال 1964 راه اندازی شد، مدت زمان سفر از توکیو به اوزاکا را از شش ساعت به دو ساعت کاهش داد. این سرعت، قطار را به رقیبی برای هواپیما تبدیل کرد؛ صنعتی که ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم به دلیل نگرانی از مسلح شدن دوباره، از آن محروم شده بود.
جغرافیا توسعه شبکه ریلی را تحت تاثیر قرار داده است: بیشتر جمعیت ژاپن 128 میلیون نفری، در مناطق کم جمعیت زندگی می کنند. با اتصال این حجم از جمعیت ـ تقریبا 40 میلیون نفر در توکیو و 20 میلیون نفر در اوزاکا، کوبه و کیوتو ـ راه آهن با امکان پذیر کردن سفر یک روزه میان توکیو و اوزاکا، باعث تغییر در الگوهای اقتصادی شد. بسیاری از مسافران ثروتمند بودند و می توانستند بهای بیشتری برای بلیط قطارهای پرسرعت پرداخت کنند. این مسیر توانست در سه سال 100 میلیون مسافر و 1میلیارد نفر تا سال 1976 جابجا کند. امروزه تقریبا 143 میلیون نفر سالانه از قطار استفاده می کنند.
در سال 1987، خطوط آهن ملی ژاپن تقسیم شدند و به هفت شرکت خصوصی واگذار شدند. شرکت جی آر ایست JR East، بزرگترین شرکت از نظر تعداد مسافران، برخلاف شرکت تی جی وی TGV فرانسه، هیچ یارانه مستقیمی از دولت دریافت نمی کند. یک دلیل کارایی این شرکت ژاپنی این است که این شرکت صاحب همه زیرساخت ها در مسیر ـ ایستگاه، قطار و واگن ـ است. این یعنی تیم های مدیریتی کمتری در امور دخالت دارند. (برخلاف انگلستان که مالکیت واگن ها و ترن ها تقسیم شده است.) با این حال خط آهن گسترش می یابد. چرا که سیستم های برنامه ریزی، توسعه تاسیسات تجاری و مسکونی در حاشیه مسیر خط آهن را تشویق می کنند. جی آر ایست صاحب زمین های اطراف مسیر خط آهن است. تقریبا یک سوم درآمد این شرکت متعلق به بازارهای خرید، دفترهای اداری، آپارتمان ها و چنین چیزهایی است. این پول در همین شبکه سرمایه گذاری می شود.
در بریتانیا که برنامه ریزی و حمل و نقل به ندرت می توانند هماهنگ شوند، بسیار سخت است که چنین فعالیت های تجاری موفقی ایجاد شود. به همین دلیل بیشتر برنامه ها برای مناطق اطراف ایستگاه HS2 مبهم است و بسیاری از برنامه ها برای خط HS1 بعد از سال ها متوقف شده اند یا توسعه نیافته اند.
توانایی توسعه چشمگیر در کنار خطوط آهن پرسرعت و نیز توانایی فروش بلیط های گران قیمت، فرصتی طلایی برای قطارهای پرسرعت ژاپن است. اما با این حال 71 درصد از درآمد حاصل از فروش بلیط قطار در شرکت جی آر ایست، ناشی از قطارهای معمولی و کم سرعت تر است. کشورهایی که به دنبال تاسیس راه آهن های سریع السیر جدید هستند، شاید بهتر باشد در خطوط ریلی کنونی خود نیز سرمایه گذاری کنند.
