بالا گرفتن بحران آلودگی کارخانه های صنعتی قم

اقتصاد ایرانی: خدمات زیر بنایی، آب، برق، گاز، مخابرات، فاضلاب، راههای ارتباطی مناسب، شبکه روشنایی، فضای سبز، مجتمع کارگاهی، مجتمع خدمات مهندسی و البته مجموعه تربیت بدنی برای کارگران و مهندسانی که دو اصلی ترین ساعات روزشان را در شهرک صنعتی شکوهیه می گذرانند، مهیا شده است. همه  این امکانات قرار است بازدهی کاری فعالان اقتصادی و کارگران را به اندازه ای بالا ببرد که دولت حسن روحانی در پایان سال 93 به رشد اقتصادی دو درصدی برسد اما همین کارگران و مهندسان هرچند از مجموعه تربیت بدنی و اینترنت برخودار هستند ولی هیچکدام «هوای پاک» را در هیچ ساعتی از شبانه روز نمی توانند تنفس کنند.

به گزارش خبرآنلاین، مدتی قبل یکی از نمایندگان استان قم در مجلس از بالکن شرکتی مجاور کارخانه دود و غبار ناشی از فعالیت های کارخانه را مشاهده کرد و از رئیس شرکت شهرک صنعتی استان قم خواست تا موضوع پیگیری جدی شود ولی همچنان 5 شرکت ذوب باطری به فعالیتشان ادامه می دهند و سرب را در هوای منطقه به کام کارگران می دهند.

اصلی​ترین کارخانه هم کوره ذوب سرب را همچنان فعال نگه داشته و از پلمپ های چندین بار جان سالم به در برده است. محصول کارخانه های صنعتی برای مدیرانش سودهای حاصل از فروش باطری های خودرو و برای کارگران منطقه دود سفید غلیظ آمیخته به سرب است.

با این حال معاون وزیرصنعت، معدن و تجارت به خبرآنلاین می گوید:« در صورتی که چنین شرایطی در شهرک صنعتی شکوهیه قم وجود داشته باشد، کارخانه های مجاور می توانند شکایت شان را به شرکت شهرک های صنعتی ارائه دهند. شرکت نیز بررسی های لازم را انجام می دهد و در نهایت کارخانه های آلاینده را به مناطقی دیگر جابه جا می کند. نکته مهم این است که باید دسته بندی شرکت ها در این شهرک صنعتی رعایت شده باشد. به طور مثال این کارخانه ها نباید در کنار کارخانه های صنایع غذایی قرار داشته باشند. اگر چنین شده باشد، تخلف است و شرکت شهرک های صنعتی به سرعت اقدام به جابه جایی کارخانه ها می کند. علاوه بر ما سازمان محیط زیست هم می تواند با این موضوع برخورد کند.»

با این وجود اداره محیط زیست شرکت شهرک های صنعتی قم مدعی است:«ما هم از شرکتی که در کار ذوب باطری است بازدید کرده ایم. کارشناس ما آنقدر محیط آلوده بود که اصلا نتوانست وارد مجموعه شود. دود غلیظ و بسیار آزار دهنده در تمام محوطه پخش است.»

 اما بخش محیط زیست شرکت شهرک​های صنعتی از نظر قانونی اجازه برخورد با این واحدها را ندارد:« تنها مرجعی که می​تواند دستور تعطیلی دهد، اداره محیط زیست است. اداره محیط زیست هم طی یکسال گذشته چندین بار بازدید کرده ولی ما نمی دانیم چرا دستوری صادر نکرده است.»

شرکت شهرک های صنعتی به عنوان حاملی واحدهای تولیدی در بدترین شرایط هم به سمت صدور دستور تعطیلی نمی​رود ولی میزان آلودگی سرب منطقه شهرک شکوهیه به اندازه​ای بالا رفته که کارشناسان شرکت شهرک​های صنعتی هم آن را تایید می​کنند. اداره میحط زیست قم مدعی است تنها کارخانه های که استاندارهای محیط زیستی را رعایت نکنند، با حکم تعطیلی مواجه می​شوند. در مورد کارخانه​های آلاینده شهرک شکوهیه حتی کارشناسان حامی تولید شهرک صنعتی هم رای به آلودگی این کارخانه ها داده​اند ولی همچنان دود و بخار حاصل از ذوب «سرب» در کام کارگران منطقه فرو می رود.

کارگران افغانی و بحران کارخانه های آلاینده

شهرک شکوهیه 12 کیلومتر دورتر از قم واقع شده و به عنوان یکی از پایگاه های اصلی صنعتی استان شناخته می شود. 955 هکتار از زمین زیربنای شهرک بیشترین تعداد واحدهای صنعتی را در دل خود جایی داده است. اعضای اتاق بازرگانی قم نقل می کنند، شهرک شکوهیه به دلیل فاصله کم از تهران و قم به عنوان یکی از قطب های جذب سرمایه گذار منطقه شناخته می شود ولی طی ماه های گذشته به دلیل حضور صنایع آلاینده در همین شهرک، از اشتیاق صاحبان سرمایه غیربومی بخصوص صنایع غذایی، برای حضور در شکوهیه کاسته شده است.

بررسی​ها نشان می دهد تعداد زیادی از کارگرانی که در کارخانه های ذوب باطری حضور دارند، را مهاجران افغانی تشکیل می​دهند. یکی از کارخانه داران منطقه می​گوید:«کارگران ایرانی حاضر نیستند در این محیط کار کنند. به همین دلیل بیشتر کارگران افغانی جذب این مجموعه ها می شوند.»

طی سال​های گذشته کارگران افغانی، عراقی و سوری در صنایع استان قم فعال شده اند. این گروه به سمت حضور در کارخانه هایی می روند که کارگران ایرانی اشتیاقی برای حضور در آنها را ندارد. در منطقه شکوهیه هم تولید سرب در هوا به همین کارگران رسیده است. 

رضا کارگر قمی فعال در شهرک شکوهیه، ماهیانه 600 هزار تومان حقوق می​گیرد ولی خودش می​گوید طی دو ماه بیش از 300 هزار تومان هزینه آزمایش و درمان کرده است. او 8 سال است که با کارگری زندگیش را می گذارند و هزینه های تحصیل دو فرزندش را تامین می کند. او می گوید:« اول که حالم خیلی بد بود، نمی دانستیم مشکل از چیست ولی بعد که آزمایش دادیم گفتند جای آلوده کار می کنید.»

یکی از مهندسان کارخانه​های همجوار نیز نقل می​کند، به تازگی آزمایش پزشکی انجام داده که نشان می دهد میزان «سرب خونش» به آستانه خطر رسیده​است. کارگران عادی مجموعه​های صنعتی اطراف کارخانجات ذوب باطری به دلیل هزینه بالا و البته اثرات طولانی مدت سرب روی خونشان توان انجام آزمایش های پزشکی را ندارند.

مرتضی یکی از کارگران صنعتی است که طی سه سال گذشته در شهرک شکوهیه به کار مشغول بوده است. او می گوید:« در قم نمی توانیم خانه اجاره کنیم. به همین دلیل نزدیک شهرک صنعتی خانه اجاره کرده ام. خودم که در شهرک ریه هایم داغوان شده است. چند وقت قبل بچه هایم هم می گفتند حالشان بد است. وقتی فهمیدم ترسیدم. هزینه های درمان زیاد است. من هم با حقوق 500 هزار تومان در ماه نمی توانم این هزینه ها را بدهم.»

گفته های او را محمودعلی رکنی رئیس اداره محیط زیست استان قم به شکل دیگری تایید می کند. به گفته او وجود آلودگی در شهرک های صنعتی قم تایید شده است. رکنی می​گوید:« اداره حفاظت از محیط زیست استان قم روی هر یک از شهرک های صنعتی نظارت دارد و گروه های خود را به صورت منظم برای ارزیابی عملکرد محیط زیستی آنان اعزام می کند.در شهرک شکوهیه نیز مساحت هزار هکتار در حال ارزیابی زیست محیطی است که در صورت اثبات مشکل برخورد قانونی با این واحدها صورت خواهد گرفت. واحدهای گچ و آهک، سنگبری، سنگ کوبی ها، واحدهای سنتی دامداری، کوره های ذوب سرب و کارگاه های بدون پروانه از مشکلاتی هستند که در زمینه حفاظت از محیط زیست باید به آنان توجه کرد.»

کارشناسان شرکت شهرک های صنعتی استان قم، نقل می کنند کارخانجات همجوار مجموعه​های ذوب باطری بارها شکایت هایی در مورد تنفس سرب در هوای شهرک صنعتی به این مجموعه ارائه داده​اند ولی همچنان پس از یکسال اقدامی برای تغییر شرایط صنایع آلاینده صورت نگرفته است.

 مدیران 7 شرکت بزرگ واقع در این شهرک هم طی نامه​ای به اداره محیط زیست قم که رونوشت آن برای وزارت صنعت و شرکت شهرک های صنعتی ارسال شده، شکایت خود را چنین بیان کرده​اند:« احتراما به استحضار می رساند تعدادی از واحدهای  ذوب فلزات، ریخته گری و بازیافت صنعتی شامل باتری و غیره، به دلیل دارا بودن فلزات سنگین و سمی (سرب) مخاطرات زیادی برای بهداشت فردی و سلامت کارکنان خود و واحدهای همسایه ایجاد کرده اند. متاسفانه علیرغم تذکرات و درخواست مسولین ذیربط و پلمپ یکی از واحدهای متخلف توسط پاسگاه نیروی انتظامی شهرک شکوهیه، کماکان تولید آلاینده های سمی خود ادامه داده و روزهای تعطیل و در ساعت غیراداری تا پاسی از شب به فعالیت های غیرقانونی و غیراصولی خود ( بازیافت سرب از باطری های فرسوده) ادامه می دهند. با توجه به اینکه واحدهای مستقر و فعال در خیابان های کلاهدوز و بروجردی عمدتا مواد غذایی می باشند، آلاینده های مذکور به صورت مستقیم و غیرمستقیم برمحصولات تولیدی این واحدها اثرسوء گذاشته و کارکنان نیر در معرض این آلاینده های خطرناک که خود باعث بیماری های پوستی، تنفسی و انواع سرطان ها می گردد، می باشند. ما اهالی خیابان کلاهدوز و بروجردی اعلام می کنیم، کلیه خطرات بهداشتی برای کارکنان کارخانجات هم جوار تماما بعهده کارگاه های واقع در کلاهدوز که بازیافت سرب دارند، می باشد و از مسولین محترم استان قم استدعا داریم در این سال ها که طبق چشم انداز سال 1404 استان قم مبنی براستان پاک و عاری از آلودگی اقدامات عاجل در جهت تعطیلی و انتقال واحدهای مذکور انجام گردد.»

کارگران بیمار، صنایع نگران

 در نزدیک​ترین فاصله از همین مجموعه کارخانه های آلوده کننده، یک واحد صنعتی با 250 کارگر به فعالیت می پردازد. کارگرانی که همگی برای تامین معاش خود از حاشیه و مرکز قم پیش از طلوع آفتاب راهی شهرک شکوهیه می شوند.

کارگران واحدهای صنعتی برای دریافت حداقل حقوق تعیین شده توسط وزارت کار، روزانه در معرض آلودگی های خطرناک تنفس سرب قرار می گیرند. اعتراض های پراکنده مدیران و کارگران منطقه طی ماه های گذشته در نهایت منجر به ارسال نامه اعتراضی معصومه ابتکار عالی ترین مقام محیط زیستی کشور شده است. پیش از این مدیران استان قم برای برخورد با آلودگی های مشابه اقدام به تاسیس کمیته ای کردند که شرح وظایف آن در راستای برخورد با واحدهای آلوده کننده هوا تعریف شده بود.

نمایندگان اداره کل محیط زیست، شرکت شهرک های صنعتی و پاسگاه انتظامی مستقر در شهرک شکوهیه اعضای کمیته پایش زیست محیطی شهرک های صنعتی استان قم را تشکیل می دهند. کمیته براساس اساسانه خود قرار بود به موضوعات پیرامون ایجاد آلودگی در شهرک رسیدگی کند. حتی روابط عمومی اداره محیط زیست استان اعلام کرده که کمیته به صورت هفتگی برنامه های بازدید از شهرک را انجام می دهد. همین کمیته حداقل براساس اظهارات ساکنان شهرک صنعتی شکوهیه، باید متوجه ایجاد آلودگی در منطقه می شدند ولی برخلاف تصوری که از فعالیت این کمیته وجود داشت، اقدامی برای تغییر شرایط این کارخانه ها صورت نگرفته است.

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان قم هم که براساس به صورت همیشگی حامی صنایع تولیدی کشور است از وقوع چنین اتفاقی در شهرک​های صنعتی استان ابراز بی اطلاعی و البته نگرانی می​کند. حسن آقاجانی عضو هیات نمایندگان اتاق قم می گوید:«ما این ماجرای ایجاد آلودگی کارخانه های باطری سازی را نشنیده ایم. اگر چنین اتفاق هایی رخ دهد به سرعت خبر آن به اتاق می رسد. اساسا چنین موضوعاتی در اتاق بازرگانی هم مطرح می شود. البته حضور چنین صنایعی بسیار خطرناک است. به طور مثال مشابه همین کارخانجات در اصفهان هم وجود دارد ولی آنها را به منطقه ای دور از اصفهان موسوم به نیزار منتقل کرده اند که آلودگی های ایجاد شده به دیگران آسیب نزند ولی ما نمی دانیم چرا این کارخانه ها در قم در دل شهرک صنعتی قرار گرفته است.»

به گفته او تنها مرجع برخورد با واحدهای تولیدی آلاینده محیط زیست است. یکی از کارشناسان اداره محیط زیست استان قم می​گوید:« اداره محیط زیست از نظر سازمانی زیرمجموعه ریاست جمهوری است و تقریبا حکمش به صورت قطعی اجرا می شود ولی اداره محیط زیست شهرک های صنعتی هیچ علاقه ای ندارد که یک مجموعه صنعتی تطعیل شود.»

محیط زیست استان براساس گفته های رییس اداره حقوقی اش بیشترین نظارت را روی واحدهای صنعتی انجام می​دهد. علی احمدی خبر داده حداقل 40 اخطار قطعی به واحدهای آلاینده ارائه شده است و 12 مجموعه صنعتی در مسیر جاده اراک و شهرک شکوهیه هم به دلیل ایجاد آلودگی تعطیل شده​اند.  او به فعالیت خطرآفرین کوره​های ذوب سرب هم اشاره می​کند:« فعالیت کارخانه های ذوب سرب به شدت آلاینده و برای سلامت عمومی جامعه خطرآفرین بوده و اداره کل حفاظت محیط زیست استان قم برای برخورد قاطعانه با این واحدها اهتمام جدی دارد.  از ادامه فعالیت واحدهای آلاینده زیست محیطی استان قم به هر شکل ممکن با همکاری و مشارکت مقامات قضایی و انتظامی جلوگیری بعمل می آید. در همین راستا طی سه ماه گذشته، چندین کوره ذوب سرب و چاههای ذغال در استان تخریب شده و دیگر واحدهای شناسایی شده برای تخریب در دست اقدام هستند.»

 گفته های او حداقل در شهرک شکوهیه از سوی کارگران صنعتی تایید نمی​شود. علی یکی از همین کارگران است. او سابقه 5 سال کار در کارخانه های صنعتی شهرک شکوهیه را دارد و می گوید:« هر وقت که از منطقه کارخانه های سرب عبور کنید، امکان ندارد که دچار سوزش شدید گلو و چشم نشوید. من هر طور شده مسیرم را تغییر می دهم تا به این کارخانه ها نرسم ولی به هرحال گاهی پیش می آید.» یکی دیگر از دوستان او در کارخانه​ای مجار شرکت تولید کننده باطری ماشین کار می​کند. او می​گوید:«بزرگترین وحشت من فعلا این است که با این درآمدی که دارم دچار بیماری هم بشوم. یکبار دکتر رفتن و برگشتن برای من حداقل 100 هزار تومان هزینه دارد. این پول را از کجا باید تامین کنم.»

مدیر یکی از شرکت​های فعل در شهرک صنعتی شکوهیه هم می​گوید:« سوزش گلو، بوی بد و سردرد همیشه بعد از اغاز کار کارخانه ها برای کسانی که در معرض استشمام دود هستند، به وجود می آید.»

قلی زاده مدیر یک شرکت صنایع غذایی مجاور کارخانه های ذوب باطری هم می​گوید:« واحدهای ما صنایع غذایی است. پشت همین کارخانه ها هم واحد صنایع گوشتی قرار دارد. همه این مجموعه ها به شدت حساس هستند و نباید در معرض صنایع آلاینده باشند. ما بارها به شهرک اعتراض کرده ایم ولی نمی دانیم چرا اقدامی نمی شود. دود غلیظ این کارخانه ها به طور معمول هم باعث سردرد می شود.»

رئیس شرکت شهرک های صنعتی و معاون وزیر صنعت هم در این مورد به خبرآنلاین می گوید:« در شهرک های صنعتی به هیچ عنوان نباید صنایع آلاینده در کنار واحدهای صنایع غذایی باشند و این اقدام تخلف است. شهرک های صنعتی زون بندی هستند و نباید مجوز راه اندازی صنایع آلاینده در کنار صنایع غذایی داده شود ‫و این تخلف است ‫و اگر این موضوع اتفاق بیفتد افراد می توانند شکاست کنند و به این موضوع رسیدگیمی شود.»

کارخانه های ذوب باطری ساعت 7 شب و همزمان با تاریکی هوا فعالیتشان را آغاز می​کنند و صبح پیش از مشاهده دود از دودکش​ها به کارشان پایان می​دهند. اما کوره​های ذوب به صورت شبانه روزی و بدون نگرانی از ایجاد آلودگی سربی در هوا کار می​کنند. سردرد و سوزش گلو در مقابل سودهای کلان کارخانه های ذوب باطری چندان اثرگذار نیست. کارخانه های شهرک شکوهیه با وجود اخطارهای صورت گرفته، طی ماه های گذشته کسب و کارشان را گسترش داده اند و گفته می شود زمین های مجاور کارخانه ها نیز برای تاسیس واحدهای مشابه خریداری شده است.

دو سال قبل یکی از مسولان عالی رتبه صنعتی در همایشی پشت تریبون خطاب به مدیران محیط زیست اعلام کرد:« به شما باید بگویند محیط ایست.» او نگران برخوردهای سازمان محیط زیست با واحدهای صنعتی بود ولی حداقل تولید سرب در هوای شهرک های صنعتی قم شامل رفتار بازدارنده «محیط زیست» نبوده است.