بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : چهارشنبه 25 تير 1393      14:30

مسکو در تخفیف فشارها علیه ایران موثر بود

دکتر مهدی سنایی در گفتگویی ضمن بررسی جایگاه کنونی روسیه، قرارداد نفتی ایران و روسیه، سفر پوتین به آمریکای جنوبی و نقش بحران اوکراین بر موضع روسیه در روند مذاکرات ایران با 1+5 را تحلیل و بررسی کرد.

اقتصاد ایرانی:  این ایران است که می تواند با مهارت دیپلماتیک از فضای ایجاد شده برای تقویت منافع خود استفاده کند. البته، در این زمینه نیز باید عینی گرا بود و توجه داشت که دولت تدبیر و امید به صورت واقع بینانه در صحنه بین المللی رفتار می کند و روابط با روسیه از جمله در موضوع هسته یی، براساس واقعیت ها و طبق جایگاه تعریف شده این کشور در سیاست خارجی کشورمان گسترش می یابد.
 
به صورت نسبی تفسیر مشابهی در تهران و مسکو در باب تحولات منطقه یی و بین المللی به ویژه در مورد سیاست توسعه طلبانه غرب وجود دارد. روسیه در مقاطع مختلف نشان داده که به این واقعیت واقف است که فشار فعلی بر ایران و برنامه هسته یی آن بخشی از راهبرد غرب برای همراستا کردن تهران با اهداف خود در خاورمیانه است.
 
با به قدرت رسیدن پوتین در سال ۲۰۰۰ میلادی، روسیه از خواب زمستانی منتج از فروپاشی شوروی بیدار شد و رفته رفته جایگاه خود را در نظام بین الملل بهبود بخشید. اگر چه مرد اول روسیه بین سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ بر مسند نخست وزیری تکیه زد اما بار دیگر از سال ۲۰۱۲ تاکنون ریاست فدراسیون روسیه را بر عهده دارد. روسیه در سال ۲۰۱۲، با بروز بحران سوریه به گونه یی محسوس با ایالات متحده و متحدین غربی اش وارد تنش شد که این پدیده با ظهور بحران اوکراین رشد چشمگیری پیدا کرد. اگر چه در این بین موضوعاتی همچون اسنودن نیز نمکی بر این تنش ها بود. 

ولادیمیر پوتین، هفته جاری بازدیدی از کشورهای امریکای لاتین داشت و مناسبات خود با همسایگان جنوبی ایالات متحده را پررنگ تر کرد؛ از این رو به سراغ دکتر «مهدی سنایی» سفیر فوق العاده و تام الاختیار کشورمان در فدراسیون روسیه رفتیم تا با بررسی جایگاه روسیه پس از فروپاشی شوروی، جایگاه فعلی آن را از آقای سفیر جویا شویم و مناسبات دو کشور در دولت جدید را مورد بررسی قرار دهیم. اگر چه در این میان موضوعاتی چون قرارداد نفتی و تاثیر بحران اوکراین بر سیاست های روسیه در قبال مذاکرات با ۱+۵ را نیز مورد گفت وگو قرار دادیم. 

«مهدی سنایی» نخستین سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه است که علاوه بر زبان انگلیسی به زبان روسی نیز تسلط کامل دارد. وی موسس دانشکده مطالعات روسیه دانشگاه تهران بود و سال ها ریاست این دانشکده را بر عهده داشت. این دانشیار دانشگاه در دوره های هشتم و نهم عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی بود و به دلیل سابقه مطالعاتی و دیپلماتیک دیرینه خود با کشور روسیه از سوی محمد جواد ظریف به عنوان سفیر فوق العاده و تام الاختیار جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه انتخاب شد. وی عضو باشگاه والدای روسیه است و ریاست موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) را بر عهده دارد. 


پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، فدراسیون روسیه به انزوا فرو رفت اما پس از گذشت سال ها بار دیگر به احیای خود پرداخت، به گونه یی که حتی بار دیگر در مقابل ایالات متحده و غرب قدرت نمایی کرد. به نظر شما سیاست خارجی روسیه چه دوره هایی را طی کرده تا به موقعیت کنونی خود رسیده است؟
 

سیاست خارجی روسیه در دو دهه گذشته را به چند دوره متفاوت می توان تقسیم کرد. دوره اول: یلتسین و پریماکوف: دوره دوم پوتین و مدودوف و نهایتا بازگشت پوتین در دوره سوم. البته دوره اول در درون خود برهه های متفاوتی داشته است. تلاش روسیه برای مکان یابی بهتر و بالاتر در ترتیبات نظام بین الملل در دوره اخیر شکل روشن تری به خود گرفته و ترجمانی از آرمان آن در تبدیل شدن به قدرتی بزرگ در عرصه بین الملل و نوع برداشت نخبگان این کشور از چگونگی ساختار نظام بین الملل بعد جنگ سرد ناشی می شود. 

روسیه از همان ابتدای دهه ۹۰ نظام تک قطبی را به عنوان اصل سازمان دهنده نظم بین الملل پس از جنگ سرد به رسمیت نشناخت و تثبیت آن را مغایر با منافع خود ارزیابی می کرد اما از سویی توان مقابله با آن را نداشت و از سوی دیگر قدرت در دست نیروهای راست گرایی بود که به همگرایی با اروپا و تبدیل شدن به عضوی برابر از جامعه اروپا و ناتو امیدوار بودند. 

از منظر دولتمردان کرملین نظام تک قطبی موجود وضعیتی موقت و ناپایدار است که با وقوع تحولات و ائتلاف های جدید درون سیستمی و ظهور مراکز جدید قدرت از جمله اروپای واحد، چین، هند و روسیه اساس آن به چالش کشیده و دیری نمی گذرد که موازنه قدرت به شکلی جدید با حضور قدرت هایی جدیدتر نظیر برزیل، ایران، آفریقای جنوبی و برخی بلوک های دیگر در عرصه روابط بین الملل برقرار می شود. آنها با درک این مهم که در عرصه بین الملل ضعف موجب نفوذ پذیری می شود، کشور ضعیف نسبت به تهدیدها آسیب پذیر و کشور قوی قادر به ایجاد توازن در برابر تهدیدها است، موضع گیری های منفعلانه (و بعضا مصالحه جویانه) روسیه در دهه ۹۰ و سال های ابتدایی هزاره جدید در قبال تحولات بین المللی را ناشی از همین منطق و واقعیت ضعف آن در ابعاد مختلف می دانند. 

بر همین اساس مسکو دستیابی روسیه به توان بایسته در فرآیندهای رقابت جهانی و بازیابی جایگاه آن به عنوان یک «قدرت بزرگ» را همواره به عنوان یک اصل اساسی مطمح نظر داشته است. ولادیمیر پوتین در سخنرانی سالانه خود در دسامبر ۲۰۱۳ در مجمع فدرال روسیه با طرح گزاره هایی چون: «روسیه در دفاع از حقوق بین الملل می خواهد رهبر باشد»، «مسوولیت تاریخی روسیه در جهان بی ثبات رو به افزایش است» و روسیه «یکی از تضمین کنندگان مهم ثبات منطقه یی و جهانی است»، با صراحت و آشکاری بیشتری «تمایل» این کشور به ارتقای موقعیت خود در عرصه جهانی را مورد تاکید قرار داد. هر چند پیش از این، این گونه اظهارنظرها از منظری «سلبی» و در انتقاد از سلطه غرب بر روندهای بین المللی بیان می شده اما پوتین در دور جدید ریاست جمهوری خود با لحنی «ایجابی» از «رهبری»، «مسوولیت تاریخی» و نقش «ثبات ساز» روسیه در گستره «جهانی» سخن به میان می آورد. 

در این بین، استمرار و تاکید غرب بر پیشبرد سیاست تهاجمی خود در قبال روسیه از یک سو و ضعف مشهود آن در تحقق اهداف خود در زمینه ها و حوزه های مختلف، پوتین را بر آن داشته تا توان مسکو به بازی خارج از چارچوب های تعریف شده غرب و مشارکت آن در تعریف قواعد بازی را به بوته آزمون بگذارد. در همین راستا، قابل مشاهده است که روسیه در تحولات اخیر بین المللی از جمله در سوریه، اوکراین و تا حدودی برنامه هسته یی ایران، رویکرد محافظه کارانه خود را رها کرده و با اعتماد به نفس بیشتری در مقابل غرب قرار می گیرد. نقطه ضعف اساسی روسیه در این روند نیازمندی های اقتصادی و به ویژه فناوری به غرب است که با بی حاصل ماندن توافقات روسیه و امریکا در دوره «ریستارت» برخی سیاستمداران روسیه به فکر بازگشت به پایه ها و روش های اقتصادی دوره شوروی افتاده اند. 


پس می توان مدعی شد که روسیه احیای خود را مدیون پوتین است. به نظر شما وی چه اقداماتی را برای احیای کشورش انجام داده است؟ 

سیاست خارجی پوتین در طول دوره های مختلف طیف رنگارنگی از عناصر و مولفه ها را در خود جا می دهد و روش های متفاوتی از اتحاد راهبردی تا تقابل استراتژیک را در مواجهه با امریکا برگزیده است. شاید وجه مشترک همه این دوران تلاش برای احیا و ارتقای جایگاه روسیه بوده است. ولادیمیر پوتین پس از به دست گرفتن قدرت ابتدا ضمن انتقاد از رویکردهای ایدئولوژیک در سیاست خارجی، با طرح نظریه روسیه به مثابه یک «قدرت بزرگ مدرن هنجارمند» تلاش کرد عناصر واقع گرایی در این حوزه و به تبع آن امکان پذیری هدفگذاری های خارجی را افزایش دهد. 

او که وارث یک دهه آشفتگی داخلی و کشوری ناتوان در دفاع از منافع خود در عرصه خارجی بود، مسکو را در محذور انتخاب میان همگرایی با غرب و تبدیل به دولتی «هنجارمند» در نظام بین الملل غرب محور یا مقاومت با داشته های اندک در برابر زیاده خواهی های دولت های غربی می دید. در این بین، هرچند غرب بر بایستگی روسیه به عنوان یک «قدرت هنجارمند» تاکید داشت اما پوتین یک «قدرت بزرگ هنجارمند» با فضای مانور بیشتر را ترجیح می داد. 

مهم ترین اظهارنظر پوتین در این رابطه که بیانگر تمایلات نوستالژیک او به موقعیت «قدرت بزرگ» پیشین روسیه بود، در آوریل ۲۰۰۵ و با تعبیر فروپاشی شوروی به بزرگ ترین «فاجعه ژئوپولتیکی قرن» عنوان شد. پوتین در راستای عملیاتی کردن این آرمان در سال های ابتدایی ریاست جمهوری خود با اتخاذ رویکرد «عمل گرایی محافظه کار»، سه اصل: 

۱) نوسازی اقتصادی 

۲) حضور موثر در فرآیندهای رقابت جهانی در حوزه های مختلف 

۳) اعاده جایگاه (سیاسی) روسیه در عرصه بین الملل به عنوان یک «قدرت بزرگ جدید» را مبنای سیاست خارجی خود قرار داد. 

این سه اصل ترجمان رویکرد عمل گرایانه او در سیاست خارجی بود که ضمن التفات عینی به محدوده داشته های روسیه و ارزیابی واقع بینانه تر از فضای بازی آن در عرصه بین الملل، بر قابلیت های سخت و نرم افزاری موجود این کشور استوار بود. این واقع گرایی آرمان گرایانه را می توان در تاکید او بر اینکه: «کسی که از فروپاشی شوروی ناراحت نباشد، دل ندارد و کسی که به فکر احیای آن باشد، عقل ندارد»، گذاشت. 

بر همین اساس، روسیه طی دوره اول، با وجود مخالفت با وضعیت موجود تلاش کرد با شناخت صحیح منافع ملی در فضای متغیر بین المللی به بازتولید قدرت متناسب با زمان و شرایط اقدام و روند توان یابی روسیه در ساختار حاکم نظام بین الملل را در یک فرآیند و به صورت تدریجی به انجام برساند. 

در حوزه اقتصادی باید توجه داشت که دهه ۹۰ با توجه به کاهش قابل ملاحظه سطح تولید، کاهش سرمایه گذاری داخلی و خارجی، افت توان علمی و تکنولوژیکی، رکود بخش کشاورزی، اختلال در نظام پولی و مالی، کاهش درآمدهای دولت و رشد بدهی های خارجی دهه افول اقتصاد روسیه بود. اما طی سال های اخیر با حضور پوتین این وضعیت به صورت قابل توجهی بهبود یافته است. در عرصه سیاسی نیز سال های پس از فروپاشی با تنزل موقعیت سیاسی روسیه در عرصه های منطقه یی و بین الملل همراه بود. 

روسیه با وجود حفظ عضویت خود در شورای امنیت سازمان ملل در بسیاری از موضوعات و مسائل بین المللی یا موضع انفعال برمی گزید یا اینکه موضع گیری های آن (به عنوان مثال در جنگ یوگسلاوی) به واسطه ضعف قدرت آن محلی از اعراب نمی یافت. روسیه در دوره پوتین تلاش های زیادی را برای ارتقای منزلت سیاسی خود در عرصه بین الملل از طریق مشارکت گسترده در نهادهای منطقه یی و بین المللی، پیگیری دیپلماسی فعال در عرصه خارجی و تاکید بر نقش و موقعیت خود به عنوان یکی از اعضا دائم شورای امنیت در دستورکار قرار داده است. در این راستا سیاستمداران کرملین صیانت از حاکمیت و تاکید بر دیدگاه های مستقل روسیه در تحولات بین المللی را به عنوان عنصری مهم در حفظ و ارتقای موقعیت سیاسی این کشور مطمح نظر قرار دادند. 

در حوزه نظامی نیز اقدامات مختلفی در دوره پوتین برای اصلاحات و نوسازی نظامی انجام شده و طی آنها تلاش شده تا ضعف های مختلف دوره پس از فروپاشی از جمله فرسودگی تجهیزات نظامی، عدم آموزش و تمرین نیروها، کاهش سطح تخصص افسران و از همه مهم تر مشکلات اقتصادی ارتش و پرسنل آن برطرف شود. در این بین، یکی از انتقاداتی که منتقدان وارد می دانند، عدم توجه به مقوله قدرت نرم از جمله در حوزه فرهنگی است که هرچند در این زمینه از جمله برای تقویت زبان روسی در جهان و تقویت دانشگاه های روسیه تلاش هایی انجام شده اما هنوز نتایج ملموسی به دست نیامده است. دو سال پیش پوتین در دیدار سالانه با سفرای روسیه در جهان روی اهمیت قدرت نرم تاکید بسیار کرد اما هنوز مولفه های شکل دهنده آن و دورنمای تاثیر گذاری آن چندان روشن نیست. 


بعضی از تحلیلگران مسائل بین الملل بر این باور هستند که فدراسیون روسیه به رهبری پوتین درصدد است بار دیگر اتحادجماهیر شوروی را احیا سازد و به صورت ابرقدرتی در حوزه بین الملل خودنمایی کند. در این رابطه به مواردی همچون تشکیل اتحادیه گمرکی نیز استناد می کنند. به نظر شما این ادعا چقدر با تفکر کرملین نشینان و به ویژه شخص رییس جمهور پوتین نزدیکی دارد و آیا در صورت واقعی بودن این تفکر، آیا تحقق آن امکان پذیر است؟ 

مهم ترین اظهارنظر پوتین که به نحوی بیانگر تمایلات نوستالژیک او به موقعیت قدرت بزرگ سابق شوروی است، آوریل ۲۰۰۵ در جریان یک مصاحبه تلویزیونی که طی آن به طور ضمنی فروپاشی شوروی را بزرگ ترین فاجعه ژئوپولتیکی قرن نامید، عنوان شد. او در همین رابطه اظهار داشت: کسی که از فروپاشی شوروی ناراحت نباشد، دل ندارد و کسی که به فکر احیای آن باشد، عقل ندارد. 

این اظهارنظرها که در مقاطع بعدی نیز در قالب های متفاوتی ابراز شده اند، بیان آشکاری از تمایل به احیای جایگاه جهانی روسیه هستند اما پوتین بر این نکته نیز تاکید دارد که مسکو در پی دستیابی به موقعیت ابرقدرتی، بسان دوره شوروی نیست چرا که از نظر او، در شرایط وقت هزینه های پیگیری چنین سیاستی بیش از منافع آن بود و از سوی دیگر، اتحاد شوروی با وجود هزینه های زیاد، دستاورد قابل ملاحظه یی از حضور جهانی خود تحصیل نمی کرد. او با عنایت به تجربیات سیاست خارجی شوروی و دوره یلتسین و درک این واقعیت که روسیه همانند سلف شورویایی خود قدرتمند نیست، بر این باور است که مسکو با اتخاذ سیاستی واقع بینانه تر می تواند با هزینه یی کمتر جایگاه از دست رفته «قدرت بزرگ» خود را در عرصه جهانی مجددا باز یابد. 

البته باید به یاد داشت که طی دو سال اخیر پوتین به کرات بر نیاز جامعه روسی به ایدئولوژی و متفاوت بودن اصول و ارزش های روسیه از غرب تاکید می کند. اساسا روندهای واقع در سیاست خارجی روسیه در دهه ۹۰، حاکی از تاکید افراطی بر یکی از دو گفتمان انزواگرایی (تاکید بر ویژگی های خاص روسیه) و همگرایی ( ادغام در غرب) است. در دوره یلتسین تعادلی میان این دو گفتمان برقرار نشد و در نتیجه طی این سال ها به طور متناوب در سیاست خارجی سمت گیری های متفاوتی تجربه شد. 

به نظر می رسد پوتین با طرح راهبرد «قدرت بزرگ مدرن هنجارمند» که همزمان حاوی عناصر گفتمان انزوا (مترتب بر عظمت و اقتدار روسیه) و عناصر گفتمان همگرایی (مترتب بر اقتضائات و الزامات ناشی از پیوند با نظام جهانی) است، بر آن است تا میان این دو گفتمان تعادل بایسته را ایجاد و از این طریق ثبات و پایداری را در سیاست خارجی تقویت کند. در همین راستا، پوتین در دور اول ریاست جمهوری خود به سرعت به تعامل با غرب و ترتیبات نوین جهانی سوق داد و تلاش کرد ضمن تعهد به منافع و ملاحظات ملی، برای دستیابی به شناخت بهتر از مسائل جهانی و یافتن سازوکاری برای جست وجوی مشترک راه حل به درکی مشترک با غرب دست یابد. 

همکاری روسیه با امریکا پس از حوادث ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و استقبال آن از طرح «ری ست» روابط با غرب نمودی روشن از حرکت در راستای این راهبرد است به نحوی که در این مقاطع تعامل مسکو با واشنگتن به نحو قابل ملاحظه یی افزایش یافتند. روسیه طی این تعاملات، بر آن بوده تا با رویکردی همکاری جویانه به شرکای خارجی خود به ویژه امریکا بفهماند که باید مسکو را به عنوان بازیگری مستقل با منافع مشخص پذیرفته و بیش از این نگاه فرادستانه به آن نداشته باشند. این اندیشه، بر عملی نبودن کاربست سیاست های یکسونگر در ارتباط با روسیه تاکید داشت و بر این تصریح بود که تعامل با مسکو باید بر مبنای اصل برابری، احترام متقابل و عنایت به ملاحظات آن ابتنا یابد. 

البته برخلاف تصور اولیه، امریکا نه تنها در دادن مابه ازا به مسکو سخاوتمند نبود بلکه قدرت یابی این کشور را خطری عینی برای خود می دانست. درک این واقعیت سبب شد که پوتین راهبرد تبدیل روسیه به یک « قدرت بزرگ مستقل» را به صورت جدی تری مورد توجه قرار دهد. لذا در فهم و تفسیر مقوله «هنجارمندی» در سیاست خارجی روسیه باید به ویژگی «رابطه یی» این مفهوم توجه کرد. به این معنا که برخی رفتارهای به نظر «ناهنجار» روسیه می تواند واکنشی به رفتارهای «ناهنجار» از سوی شرکای آن به ویژه شرکای غربی باشد و نه صرفا یک اقدام ابتکاری. از سوی دیگر باید پذیرفت که «هنجارمندی» رفتارهای روسیه در مقوله های سخت ژئوپولتیکی و امنیتی اندک و تاثیر ذهنیت های سخت انگار در این حوزه ها همچنان بیشتر است. 


با بروز اختلافات اساسی میان روسیه و امریکا بر سر موضوع سوریه و تشدید آن در بحران اوکراین، بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران از آغاز جنگ سردی دوباره میان روسیه و امریکا خبر می دهند. در این میان برخی معتقدند که این جنگ سرد آغاز شده است و برخی دیگر از قریب الوقوع بودن آن سخن به میان می آورند. آیا به نظر شما جنگی سرد به وجود آمده و اگر به وجود آمده در چه مرحله یی است؟ 

اگر چه روابط روسیه و غرب به تدریج از مسیر مشارکت به مشارکت/ مقاومت و اکنون تقابل نسبی تغییر یافته است اما باید توجه داشت که رقابت/تقابل جزء دائمی از روابط روسیه و غرب (در مفهوم کلی و منظور ائتلاف غربی به رهبری امریکا) به عنوان قدرت های بزرگ و مدعی مدیریت مسائل بین الملل هستند که در فضای کشمکش دائم بر سر قدرت در سیاست بین الملل در زمینه ها و سطوح مختلف بروز بیرونی یافته و در مواقع «شدت» روابط آنها و «مرتبطین» با آنها را با بحران مواجه می کند. 

در شرایط حاضر، این فضا تشدید شده که از جمله دلایل آن می توان به تلاش طرفین برای بازتعریف مناسبات قدرت و بازتنظیم چگونگی توازن قوا در خاورمیانه (موضوع سوریه) و در اروپای شرقی (موضوع اوکراین) اشاره کرد. طبیعتا جنگ سردی از نوع قبلی اش را شاهد نخواهیم بود زیرا عناصر مورد نیاز برای آن در هیچ یک از طرفین نیست. ضمن اینکه قدرت های جدید و حایل نیز ظهور کرده اند و در روند جهانی شدن نیز وابستگی های متقابل افزایش یافته است. در عین حال با توجه به خط یکسانی که غرب دنبال می کند و مسیری که روسیه پوتین انتخاب کرده است موارد تقابل افزایش خواهد یافت. 

اخیرا ولادیمیر پوتین در اجلاس اقتصادی سن پترزبورگ وقوع جنگ سرد را منتفی دانست. با این حال بی اعتمادی گسترده و عمیق پوتین به امریکا به ویژه پس از مداخلات در انقلاب های کشورهای عربی، حمله به لیبی و اظهارات مداخله جویانه در انتخابات ریاست جمهوری اخیر روسیه عاملی اساسی است که نباید به هیچ وجه نقش آن را در ترسیم خط و مشی آتی سیاست خارحی روسیه دست کم گرفت. پیش از این، «دکترین مونیخ» پوتین را می توان آشکار ترین انتقاد روسیه و پوتین از روندهای جاری در نظام بین الملل دانست که همزمان بر مقاومت در برابر تلاش فزاینده غرب برای تحمیل الگوهای خود تاکید داشت. به گواه روندها، اصول این دکترین همچنان در سخنان و رفتار سیاست خارجی مسکو قابل مشاهده است. 

پوتین در سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ (فوریه ۲۰۰۷) «جهان تک قطبی» پرداخته واشنگتن به عنوان جهان «یک ارباب و یک حاکمیت» را که طی آن نظام حقوقی یک دولت (اول و پیش از همه امریکا که به انحای مختلف پا را از مرزهای ملی خود فراتر می نهاد و به دنبال تحمیل خواسته های خود به سایر ملت ها بود) را شدیدا مورد انتقاد قرار داد. در این بین، استمرار سیاست تهاجمی غرب در مقابل روسیه از جمله در موضوع سپر ضدموشکی اروپایی، دستکاری مستقیم و غیرمستقیم «تحولات عربی» به ضرر سایر بازیگران از جمله روسیه و نیز تجربه ناموفق پروژه «ری ست» نیز از جمله عوامل دخیل در تشدید این فضا هستند. 

این تحولات به نوبه خود اسباب تقابل های «دیگری» از جمله تشدید تنش مستمر لفظی، ماجرای اسنودن، مقاومت بیشتر مسکو در موضوع هسته یی ایران، تقبیح اقدام نظامی ناتو در لیبی، مقاومت مستقیم روسیه در سوریه، تلاش های پنهان و پیدای مسکو برای توسعه نفوذ در خاورمیانه جدید از جمله در مصر، مساله نظامیگری روسیه در قطب شمال، یارگیری های جدید در شرق آسیا و البته بحران اخیر اوکراین نیز بوده اند. در همین راستا و با توجه به استمرار رویکرد تهاجمی غرب علیه روسیه و بی توجهی آنها به ملاحظات و منافع مسکو، پوتین سیاست «مقاومت مستقیم» و در عین حال حفظ خط تعامل را شیوه یی بهینه تر برای تحقق منافع روسیه در برابر توسعه طلبی های غرب و به ویژه امریکا می داند. 

در عین حال، باید به سوی دیگر این مساله نیز توجه داشت و آن اینکه، مسکو انتقادات نسبت به غرب را با وقوف به افول نسبی قدرت ایالات متحده و بن بست این کشور در افغانستان و عراق، رفتارهای منفعلانه اروپا، افزایش توان مراکز جدید قدرت و به ویژه به پشتوانه بهبود وضع اقتصادی روسیه که سبب فراخ شدن فضای بازی آن در عرصه بین الملل شده بود، ایراد می کند. 

از همین رو، این رویه را می توان سوق مسکو از عمل گرایی محافظه کار به عمل گرایی تهاجمی و نه تنها اقدامی سلبی در برابر توسعه طلبی های امریکا، بلکه تلاشی ایجابی برای عقده گشایی از تحقیرهای روسیه در دهه ۱۹۹۰ دانست. در این بین باید توجه داشت که تقابلات فعلی دیر یا زود جای خود را به دوره یی جدید از همکاری خواهند داد. همین مضمون را پوتین به صراحت در سن پترزبورگ بیان کرد. اما سیکل رقابت/تقابل/تعامل به عنوان اجزای دائمی از سیاست قدرت های بزرگ در آتیه نیز در روابط روسیه و غرب در جریان خواهد بود. قدرت های نوظهور و مستقل در این شرایط امکان بیشتری برای رشد و توسعه می یابند و می توانند با درک شرایط شکننده معاصر اهداف خود در سیاست خارجی را به دقت پیگیری کنند. 


اجازه بدهید کمی به روابط روسیه با ایران بپردازیم. اکنون تیم مذاکره ایران در ژنو مشغول مذاکره هستند، به نظر شما فدراسیون روسیه تا چه اندازه در به ثمر نشستن مذاکرات و رسیدن به مرحله کنونی موثر بوده است؟ آیا بحران اوکراین بر موضع روسیه و روند مذاکرات تاثیری گذاشته است؟ 

همچنان که اشاره شد، به صورت نسبی تفسیر مشابهی در تهران و مسکو در باب تحولات منطقه یی و بین المللی به ویژه در مورد سیاست توسعه طلبانه غرب وجود دارد. روسیه در مقاطع مختلف نشان داده که به این واقعیت واقف است که فشار فعلی بر ایران و برنامه هسته یی آن بخشی از راهبرد غرب برای همراستا کردن تهران با اهداف خود در خاورمیانه است. همین مساله، زمینه لازم برای نزدیک شدن مواضع ایران و روسیه را در مذاکرات هسته یی از جمله در قالب گفت وگوهای ۱+۵ و ایران فراهم می آورد. 

روسیه طی سال های گذشته پیوسته بر حق برخورداری ایران از انرژی صلح آمیز هسته یی تاکید کرده است. هرچند مسکو در برخی مقاطع با فشارهای تحریمی همراه شده اما در ارزیابی کلی از حضور آن در مذاکرات هسته یی، نمی توان منکر این واقعیت شد که این حضور در تخفیف یا تاخیر در برخی فشارها موثر بوده است. 

بر این اساس، جمهوری اسلامی ایران در مسیر مذاکرات از جمله برای نیل به توافق جامع هسته یی، تماس و رایزنی دوجانبه را با روسیه و همچنین چین را در دستور دارد، تا با استفاده از ظرفیت این کشورها، نسبت به تامین حداکثری منافع ملت ایران اطمینان حاصل کند. در مقابل نیز، روسیه به لحاظ شرایط بین المللی و اشتراک مواضع با ایران خصوصا در مخالفت با مداخلات غرب در امور منطقه یی همواره خواستار تبادل نظر با تهران در موضوعات مهم و اساسی بوده است. چرا که مسکو می داند که ایران یکی از پایه های اصلی امنیت و ثبات منطقه است و بر همین اساس، نقش موثر آن در برقراری امنیت در خاورمیانه، آسیای مرکزی، قفقاز جنوبی و حوزه خزر، مولفه یی مهم و تاثیرگذار برای روسیه محسوب می شود. 

با این ملاحظه و با توجه به اینکه هرگونه پیشرفت در حل و فصل مسالمت آمیز برنامه هسته یی، به تثبیت ثبات و امنیت در مناطق پیرامونی روسیه کمک می کند، مسکو بر حفظ موضع مستقل خود در این موضوع که همانا به رسمیت شناخته شدن حق ایران به استفاده صلح آمیز از انرژی هسته یی و حل و فصل اختلافات در این خصوص صرفا از طریق دیپلماسی است، اصرار دارد و سایر گزینه ها از جمله فشار تحریمی بیشتر و اقدام نظامی علیه تهران را بارها و به صراحت رد کرده است. در عمل هم شاهد هستیم که متعاقب گشایش فضا برای حل مسالمت آمیز اختلافات بر سر برنامه هسته یی ایران، مسکو نیز با حمایت از این روند، رایزنی هایی را برای به ثمر نشستن آن از جمله در مذاکرات تخصصی در دستور قرار داده است. 

در این بین، این واقعیت قابل انکار نیست که مداخلات مستقیم و غیرمستقیم غرب در تحولات اخیر اوکراین، توسعه طلبی تهاجمی و پیش ذهنیت های ژئوپولتیک غرب علیه روسیه را برای مسکو هرچه بیشتر آشکار کرده و بر این اساس، انتظار همراستایی روسیه با کشورهای مخالف توسعه طلبی غرب از جمله ایران دور از انتظار نیست. اما باید توجه داشت که مسکو بر حسب رویکرد عمل گرایانه خود، توان تفکیک موضوعی در حوزه های تقابلی و توافقی خود با غرب را دارد و لذا، در این فرض که تحولات اوکراین باعث نزدیکی هرچه بیشتر مسکو به تهران می شود، نباید اغراق کرد. 

در این بین، این ایران است که می تواند با مهارت دیپلماتیک از فضای ایجاد شده برای تقویت منافع خود استفاده کند. البته، در این زمینه نیز باید عینی گرا بود و توجه داشت که دولت تدبیر و امید به صورت واقع بینانه در صحنه بین المللی رفتار می کند و روابط با روسیه از جمله در موضوع هسته یی، براساس واقعیت ها و طبق جایگاه تعریف شده این کشور در سیاست خارجی کشورمان گسترش می یابد. 


موضوع قرارداد نفتی از زمستان سال گذشته مطرح شد و موضع گیری های گوناگونی در رابطه با آن مطرح شد، این موضوع با اعتراض دولت ایالات متحده نسبت به مذاکرات ایران و روسیه درباره قرارداد نفتی تهاتر نفت و کالابه ارزش ۲۰ میلیارد دلار که براساس آن روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت ایران در ازای خرید کالابه روسیه صادر خواهد شد، مواجه شد. لطفا کمی در رابطه با این قرارداد توضیح دهید. 

در ابتدا باید به این واقعیت توجه داشت که با وجود ظرفیت های اقتصادی بسیار در روابط ایران و روسیه، سطح روابط اقتصادی طرفین نسبت به تعاملات سیاسی آنها بسیار اندک بوده و هست. در این بین، هرچند در بیشتر تحلیل ها از ایران و روسیه در عرصه انرژی به عنوان رقیب یاد می شود تا شریک اما با توجه به ظرفیت های بالای دو کشور در این حوزه، می توان به این عرصه به عنوان زمینه مناسبی برای ارتقای سطح همکاری ها و تامین منافع متقابل نیز نگریست. 

هرگونه تعبیر از مذاکرات میان دو کشور تحت عنوان نفت در برابر کالانادرست به نظر می آید. باید توجه داشت که طرفین به عنوان دو بازیگر تاثیرگذار در بازار جهانی انرژی خیلی پیش تر از طرح مساله تهاتر کالاو نفت، بر ضرورت تقویت همکاری ها در این حوزه تاکید کرده و برای گسترش سطح تعاملات در این عرصه نیز توافق هایی داشته اند. آنچه در جریان است گفت وگو برای امضای موافقتنامه یی بزرگ در زمینه اقتصادی و بازرگانی است که بخش انرژی را نیز شامل می شود. 

با عنایت به حاکم شدن فضای مساعد بر کلیت روابط تهران و مسکو، زمینه خوبی برای گسترش تعاملات اقتصادی میان طرفین از جمله در بخش انرژی فراهم شده و طرف روس هم برنامه ریزی هایی برای تقویت حضور خود در بازار منطقه و بین المللی کرده و در این بین، همکاری با ایران در حوزه انرژی نیز بخشی از این برنامه هاست که البته، منافع آن را هر دو طرف دریافت خواهند کرد. اساسا، منطق اقتصادی حکم می کند ظرفیت ها در این عرصه برای منافع متقابل مورد استفاده قرار گیرند. آنچه در جریان است مذاکرات برای تنظیم یک موافقتنامه اقتصادی برای گسترش همه جانبه روابط دو کشور است و همکاری در حوزه انرژی و تبادل آن بخشی از این موافقتنامه است. به اعتقاد اینجانب انرژی می تواند موتور محرکه روابط دو کشور باشد. 

این همکاری ها عرصه گسترده یی از راه آهن، برق، انرژی اتمی، طرح های مختلف در حوزه صنعت و معدن، کشاورزی، راه و مترو، هوا - فضا، علوم و فناوری و تبادل کالاو صادرات و واردات میان دو کشور را شامل می شود. این مذاکرات نتایج خوبی را برای دو کشور در بر خواهد داشت و در چارچوب منافع ملی کشور ما خواهد بود. باید اشاره کرد که اخیرا چند شرکت روس برای مشارکت در پروژه های انرژی ایران اعلام آمادگی کرده و سفر نمایندگان برخی شرکت ها از جمله لوک اویل و گازپروم نیز به ایران انجام شده که بخشی از مذاکرات آنها مربوط به از سرگیری پروژه های قبلی بوده و پروژه های جدید دیگر هم در مذاکرات آتی طرح خواهند شد. 

شایان ذکر است که در سطح کلان و در سطح مقامات عالی نیز مذاکرات و تماس هایی انجام شده و مجموعه یی از همکاری های اقتصادی در قالب یک یادداشت تفاهم در دست مذاکره است. 


چشم انداز روابط سیاسی و اقتصادی تهران مسکو از نگاه سفیر ایران در روسیه چگونه است؟ آیا با روی کار آمدن دولت اعتدال در ایران شاهد بهبود مناسبات خواهیم بود؟ 

دولت هم اکنون در پی تعامل سازنده و مثبت با تمامی ملل و کشورهای دوست است و در این راستا، همسایگان و کشورهای منطقه در اولویت نخست سیاست خارجی دولت یازدهم قرار دارند. موضوع اساسی که حتما باید مورد توجه باشد، آن است که امنیت منطقه یی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه بنا به ملاحظات جغرافیایی و همسایگی به هم گره خورده است و برهمین اساس باید تلاش کنیم تا از طریق تقویت پیوندهای اقتصادی و تجاری فی مابین، به تامین ثبات و آرامش در منطقه کمک کنیم. 

در خصوص تقویت روابط اقتصادی و تجاری با روسیه حتما نیازمند آن هستیم که الگوی نوین و متناسب را تدوین و تکمیل و از تمامی ظرفیت های موجود برای تامین منافع مشترک بهره برداری کنیم. با توجه به تحولات عرصه بین المللی در عمل نیز وجوه اشتراک دوکشور افزایش یافته و زمینه توسعه مناسبات در همه ابعاد بیش از گذشته مهیاست. حجم مناسبات دو کشور طی سال های ۲۰۱۳-۲۰۱۱ روند رو به کاهش داشته و در سال جاری نشانه های رشد روابط دیده می شود. آمار سال ۲۰۱۴ فعلا استخراج نشده است اما اطلاعات غیر رسمی حکایت از صعودی شدن کردار روابط می کند با تمهیداتی که صورت گرفته و اقداماتی که در ماه های اخیر انجام شده در آینده نزدیک همچنان که رییس جمهور در گفت وگوی تلویزیونی اشاره کردند شاهد تحول و جهش در روابط دو کشور خواهیم بود. 

کالاهای مبادله یی عمدتا شامل چوب و الوار، ماشین آلات و قطعات، دستگاه های صنعتی، ماشین آلات، فولاد و آهن، غلات، دارو، مواد شیمیایی و اقلام سلولزی، خشکبار، میوه جات و صیفی جات هستند. آنچه مهم است، اینکه روند کاهشی که مبادلات طی سه سال گذشته داشته متوقف شده و روند رشد آغاز شده است. چشم انداز روابط با روسیه در سال های آینده روشن و امیدبخش است. درحال حاضر اراده سطح عالی مقامات کشورمان بر تحکیم روابط با روسیه تعلق گرفته است و بر این مبنا طراحی شده که روسیه و ایران می توانند روابطی را تنظیم کنند که در جهت منافع دو ملت و ثبات منطقه و همچنین کمک به صلح و امنیت جهانی باشد. 

هرچند در سه سال گذشته حجم مبادلات اقتصادی تا حدودی تحت تاثیر تحریم ها قرار گرفته اما می توانیم بگوییم در حال حاضر مرحله متفاوتی را در روابط تجربه می کنیم و انتظار می رود در این شرایط جدید شاهد گسترش همکاری های دوجانبه به ویژه در عرصه مبادلات اقتصادی و فنی بین دو کشور باشیم. همچنین با توجه به توافقات هسته یی، به نظر می رسد که موضع روسیه نسبت به ایران نزدیک تر شده است و با توجه به نقاط اشتراک موجود بین دو کشور همچون مخالفت با مداخلات خارجی در امور منطقه، مبارزه با تروریزم و افراط گرایی در سوریه ، عراق و در نهایت منافع استراتژیک دو کشور در آسیای مرکزی و قفقاز، عملافصلی جدید در روابط دو کشور آغاز شده است. 


اجازه بدهید سوال آخر را به سفر ولادیمیر پوتین طی هفته جاری به امریکای جنوبی اختصاص بدهیم. به نظر شما این سفر صرفا جهت شرکت پوتین در اختتامیه جام جهانی فوتبال بود یا پیام دیگری نیز داشت؟ 

سفر رییس جمهور روسیه به امریکای جنوبی از زوایای مختلفی قابل ارزیابی است. توسعه روابط با منطقه امریکای جنوبی از سویی برای روسیه یک نوع وزن کشی استراتژیک است که در چارچوب آن نفوذ این کشور در منطقه یی که به صورت سنتی در آن حضور داشته و در دو دهه گذشته تا اندازه یی از مدار روسیه خارج شده است، تقویت می شود و از سوی دیگر به این وسیله گام هایی در راستای مقابله با یکجانبه گرایی و تقویت نظام چند قطبی که یکی از اصول سیاست خارجی روسیه کنونی است برداشته می شود. 

اگرچه برخی ناظران بر این باورند که فدراسیون روسیه با تاخیر به سمت منطقه امریکای جنوبی رو آورده است اما در شرایطی که پس از حوادث اوکراین روسیه تحت فشار است نمایش جذابیت های اقتصادی اش حتی با اعطای امتیازات واقعیتی قابل توجه در عرصه بین الملل تلقی می شود. روسیه همزمان تلاش می کند روابط دوجانبه اش را با کشورهای آن منطقه توسعه دهد و هم بر اهمیت سازمان بریکس که نمودی از نظم چند قطبی است تاکید کند. به جز دستاوردهای دوجانبه برگزاری اجلاس سازمان بریکس نیز در مقطع کنونی حایز اهمیت است و روسیه به این وسیله نشان می دهد به موازات فشارهای امریکا و اروپا ظرفیت های عظیم و مستقل دیگری در جهان برای فعالیت است. بریکس شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی: سازمانی نوپاست که قدرت های نوظهور اقتصادی را کنار هم جمع کرده و نزدیک به ۳۰درصد قدرت اقتصادی جهان را در اختیار دارد. 

ظهور بریکس و سازمان های مشابه آن نتیجه طبیعی تلاش برای احیای تعادل از دست رفته در جهان است: بی ثباتی و نا امنی که در نتیجه تلاش غرب برای حاکم کردن نظم تک قطبی در دوره انتقالی پدید آمده است.

 

منبع: ایراس


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir