از قورمه‌سبزی کیلویی تا بیف استرگانف
ولی خلیلی:«خورشت قورمه سبزی کیلویی است، کیلویی ۱۱ هزار تومان» مرد جوان که با لباس و کلاه آشپزی پشت ویترین انواع خورشت ایستاده این جواب را به زن جوانی می دهد که قیمت هر پرس قورمه سبزی را می پرسد. شوهر زن با خنده و تعجب می گوید: «به شادی قورمه سبزی هم کیلویی شد، قدیم خورشت قورمه سبزی ارج و قربی داشت و چندین ساعت روی گاز می گذاشتند تا جا بیفتد…» در این بین زن جوان چادری به او می گوید: «لطفا نیم کیلو بکشید.»
اینجا فروشگاه هایپر استار در انتهای منطقه بلوار فردوس در کنار اتوبان تهران- کرج است که به قول یکی از زنان مشتری از «شیرمرغ تا جان آدمیزاد» همه چیز حاضر و آماده در آن پیدا می شود. زن جوان چادری که نیم کیلو خورشت قورمه سبزی خریده می گوید: «الان دیگه خیلی از زن ها شاغل هستند و غروب از سر کار می آیند و وقت درست کردن غذا را ندارند و همه چیز هم آماده اش هست.»
درقفسه ها همه چیز حاضر و آماده به فروش می رسد از سالاد شیرازی کیلویی بگیرید تا خورشت قورمه سبزی، سبزی آماده خورشت قورمه سبزی، پیاز و سیب زمینی سرخ شده تا انواع کالاهای دیگر و حتی موادی که تازه راه به فروشگاه های ایرانی یافته اند مثل پنیرهای فرانسوی کپک زده و حتی بسته های آماده غذای معروف ژاپنی ها یعنی « سوشی».
جمعیت زیادی در سالن بزرگ فروشگاه هایپراستار جمع شده اند و همه در راهروهای پر از قفسه، مشغول برداشتن انواع کالاهای مورد نیاز خود و خانه و قرار دادن آن ها داخل چرخ دستی های فلزی هستند. درسوی دیگر سالن هم قبل از رسیدن به فروشگاه های برندهای خارجی لباس درچندین ردیف افراد با چرخ دستی ها پشت هم صف کشیده اند تا پول اجناسی را که قصد خریدشان را دارند به صندوق پرداخت کنند.
یکی از صندوق دارها که درآمد روزانه هر صندوق را چند میلیون تومان بیان می کند، می گوید: «مشتری های ما از همه جای تهران به اینجا می آیند و همه مدلی هستند حتی از کرج هم برای خرید می آیند اینجا، هفته ای یا دو هفته یک بار می آیند و خرید می کنند. خیلی ها هم هستند که چیز خاصی احتیاج ندارند و برای سرگرمی، تفریح و قدم زدن می آیند. خیلی ها هم مشتری دائمی اینجا شده اند.»
بهرام مرد جوانی که به همراه دختر سه ساله اش برای خرید آمده و دخترش کنار وسایل چیده شده در چرخ دستی نشسته، به گفته خود یکی از این مشتری های دائمی است. او می گوید: «تقریبا هفته ای یک بار سه، چهار ساعت برای خرید عمده وسایل لازم در خانه به اینجا می آیم و خیال خودم را در طول هفته راحت می کنم. باتوجه به ساعت های کار، شلوغی خیابان ها و ترافیک دیگه وقتی برای خریدهای روزانه وجود ندارد و مدل زندگی ها عوض شده است.»
«مدل زندگی» که بهرام از آن صحبت می کند چیزی است که «سبک زندگی» یا «لایف استایل» خوانده می شود. طبق تعریف علمی، سبک زندگی را می توان مجموعه ای
کم و بیش جامع از عملکردها تعبیر کرد که فرد آنها را به کار می گیرد. این عملکردها نه فقط نیازهای جاری او را برآورده می سازد بلکه روایت خاصی را هم که او برای هویت شخصی خود برمی گزیند، در برابر دیگران مجسم می سازد. به طور کلی سبک زندگی مجموعه ای نسبتا منسجم از همه رفتارها و فعالیت های یک فرد در جریان زندگی روزمره است. به اعتقاد کارشناسان، سبک زندگی در هر دوره باتوجه به تحولات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و پیشرفت های تکنولوژی می تواند تغییر کند و شکلی جدید به خود در جامعه و گروه های اجتماعی مختلف بگیرد. اتفاقی که به خصوص در یک دهه گذشته در ایران بسیار شاهد آن بوده ایم.
مثلا زندگی درخانه های حیاط دار به آپارتمان نشینی تغییر کرد و آشپزخانه ها در بسیاری از خانه ها «اپن» شدند و پشتی ها در ساختار طراحی داخلی خانه ها جای خود را به مبل و راحتی دادند. همچنین تغییرات در الگوی مصرف روزانه، وابستگی و گسترش استفاده از تکنولوژی، تغییرات در ساختار روابط بین فردی به خصوص در خانواده، افزایش زندگی های مجردی، افزایش حضور زنان و نقش پذیری در جامعه و شاغل شدن آن ها از دیگر تغییرات مهمی بوده است که به اعتقاد جامعه شناسان و کارشناسان در سبک و مدل زندگی در کشور به وجود آمده. البته این تغییرات در نسل های متولد شده بعد از انقلاب (متولدین دهه های ۶۰ و ۷۰) به صورت گسترده تری در تمام بخش های زندگی روزانه از پوشش گرفته تا برخوردهای اجتماعی و تفریح و سرگرمی دیده می شود. این روزها دنبال کردن مدل مو و لباس و رنگ سال در پوشش و برگزاری شوهای مختلف لباس فصلی به اتفاقی عادی تبدیل شده است و از سوی دیگر رفتن به سفرهای خارجی مثل دبی و آنتالیا به یک فرهنگ تبدیل شده است و حتی در تفریح های نسل جدید ماشین بازی و « دور، دور» و رفتن به بانجوجامپینگ (پریدن از ارتفاع با استفاده از کش و وسایل ایمنی) و پینت بال جای سرگرمی ها و تفریح های گذشته را گرفته. میلاد که ماه گذشته به همراه ۱۵ نفر از نوه های فامیلشان برای بازی پینت بال به یکی از مراکز تفریح در شهرک آزمایش رفته است، می گوید: «شاید چند سال پیش دورهم نشینی، با خانواده بودن و مهمانی رفتن سرگرمی بود ولی برای جوان های الان کسالت باراست و تفریح نیست، همه هیجان نیاز دارند و کارهایی مثل پینت بال می تواند سرگرم کننده باشد.»
به اعتقاد کارشناسان و جامعه شناسان، طی سال های گذشته در ایران افراد ساکن در شهرهای بزرگ به خصوص طبقه متوسط و بالای جامعه بیشترین تغییر را درساختار سبک زندگی شاهد بوده اند البته این به این معنی نیست که در شهرهای کوچک شاهد تحولات در سبک زندگی نیستیم بلکه تنها سرعت این تغییرات گاهی کمتر از شهرهای بزرگ بوده است. خدیجه که در یکی از روستاهای منطقه ازنا در استان لرستان زندگی می کند از تغییراتی که زندگی روستایی آن ها اتفاق افتاده می گوید: «دیگه دهات با شهر خیلی فرق نمی کند، کشاورزی ها که با آمدن وسایل جدید خیلی مکانیزه شده، همه در روستا، مدل شهری ها لباس می پوشند، بیشتر خانه ها ماهواره دارند و شو و سریال و اخبار می بینند.» او می گوید: «در عروسی های روستا هم دیگر خبری از ساز و دهل و موسیقی و رقص سنتی نیست و خیلی ها ارگ می آورند و مثل ماهواره می رقصند.»
محمد جوان ۳۰ ساله ای هم که خود چند سالی است برای تحصیل و کار به تهران آمده ولی خانواده اش در یکی از شهرهای کوچک استان بوشهر زندگی می کنند درباره تغییرات در مدل زندگی در زادگاهش می گوید:
«هرچند ماهی که می روم تغییرات را می بینم، خیلی از چیزها عوض شده، بیشتر خانه ها تلویزیون های ال ای دی و ال سی دی ۴۰ اینچ به بالا دارند، دیگر بیشتر جاها کافی نت هست، پیتزافروشی هم چندتایی هست، دفعه قبل که رفته بودم خاله ام «بیف استرگانف» پخته بود و می گفت از برنامه آشپزی یاد گرفته و کلی تعجب کردم.» محمد می گوید حتی برخی از اعضای فامیلش برای خرید مبل به تهران و بازار مبل در یافت آباد می آیند.
اما این تغییر سبک زندگی در ایران و عوض شدن نگاه به اعتقاد کارشناسان در کنار جنبه های مثبت در مواردی مشکلات متعددی را هم در جامعه ایران که هنوز راه عبور از جامعه سنتی به مدرن را درست نپیموده به وجود آورده است. افزایش و تغییر نگرش نسبت به طلاق در جامعه، بالا رفتن سن ازدواج، کاهش تمایل به بچه دار شدن و افزایش استرس، پرخاشگری و نزاع همگی بخشی از این پیامدهاست.
از خانه های قوطی کبریتی تا پیامدهای سبک زندگی
جامعه شناسان معتقدند کاهش تمایل به بچه دارشدن، افزایش طلاق و تغییر نگاه به طلاق در جامعه، بالا رفتن سن ازدواج، افزایش تمایل به زندگی مجردی به جای زندگی با خانواده، استفاده شدید و وابستگی به انواع تکنولوژی، قانون گریزی، افزایش پرخاشگری، درگیری و نزاع و استرس از جمله پیامدهای تغییر سبک زندگی در جامعه ایران است. آمارهای ارائه شده از سوی سازمان پزشکی قانونی نشان دهنده رشد پرخاشگری و دعوا در سطح جامعه است (روزی ۱۸۰۰ پرونده دعوا) و آمارهای قوه قضاییه نشان دهنده رشد طلاق است (از هر ۱۰ ازدواج ۴ تا منجر به طلاق می شود.) این آمارها حتی در مواردی مانند تغییر سبک زندگی به آپارتمان نشینی هم به اعتقاد کارشناسان مورد توجه است به گونه ای که مثلا طبق نظرسنجی های وزارت مسکن ۵۵درصد ساکنان آپارتمان ها زندگی آپارتمان نشینی را رضایت بخش نمی دانند و در این بین ۲۷ درصد ساکنان آپارتمان ها، کوچک بودن فضا، ۲۷ درصد مزاحمت های همسایگان، ۱۲ درصد نداشتن فضای تفریح و ۲۱ درصد رفت و آمد زیاد و سر و صدا را بزرگترین مشکلات آپارتمان نشینی می دانند.
سبک زندگی اسلامی – ایرانی
اما از سوی دیگر گروهی از کارشناسان و مسوولان کشور معتقدند آنچه به عنوان سبک زندگی درکشور درحال ترویج و گسترش است سبک زندگی « غربی و مصرف گرایی» است و «اینترنت، ماهواره، فیلم ها و سریال های غربی» مروج این فرهنگ است. موضوعی که پیش از این به عنوان « تهاجم فرهنگی و جنگ نرم فرهنگی» از آن یاد می شد و این روزها باتوجه به گسترش به عنوان «ترویج سبک زندگی غربی» از آن نام برده می شود. موضوعی که رهبر انقلاب آیت الله خامنه ای هم درسفر خود به استان خراسان شمالی در مورد آن با مردم صحبت کردند و نسبت به ترویج «سبک زندگی غربی» به جای «سبک زندگی اسلامی» هشدار دادند. رهبر انقلاب فرمودند: «پوسته فرهنگ غربی پیشرفت ظاهری است اما باطن آن «سبک زندگی مادی شهوت آلود گناه آفرین هویت زدای ضد معنویت» است. البته بنای غرب ستیزی نداریم اما براساس بررسی و تحقیق تاکید می کنیم که تقلید از غرب هیچ ملتی را به جایی نمی رساند.»
همچنین رهبرانقلاب در این دیدار در توضیح مفهوم سبک زندگی به مسائلی مانند خانواده، ازدواج، نوع لباس، نوع مسکن،الگوی مصرف، تفریحات، کسب و کار و رفتارهای فردی واجتماعی در محیط های مختلف اشاره و ۲۰ سوال درباره این موضوعات مطرح کردند. سوالاتی مانند: «الزامات آپارتمان نشینی چیست، آیا رعایت می شود؟ و چرا در برخی مناطق طلاق زیاد شده است؟»
بعد از صحبت های رهبری طی یک هفته گذشته، شورای عالی انقلاب فرهنگی چندین جلسه مشورتی و کارشناسی درباره سبک زندگی اسلامی برگزار کرده و دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی از تدوین برنامه جامع سبک زندگی اسلامی ایرانی خبر داده است.
مخبر دزفولی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: «شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین سبک زندگی در موضوعات گوناگون را از سال گذشته به برخی از دانشگاه ها و مراکز حوزوی کشور واگذار کرده است و نتایج اولیه این تحقیقات هم اکنون در کمیسیون های شورای عالی انقلاب فرهنگی در حال بررسی هستند.»
شورای عالی انقلاب فرهنگی هم اکنون علیرضا علی احمدی که پیش از این وزیر آموزش و پرورش در دولت اول محمود احمدی نژاد بود را به عنوان مدیر طرح سبک زندگی اسلامی ایرانی انتخاب کرده. طرحی که دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفته با مشارکت فرهنگیان و نخبگان حوزه و دانشگاه در حال تدوین است. مخبر دزفولی بعد از جلسه مشورتی شورای عالی انقلاب فرهنگی با کارشناسان گفت: «در آینده نه چندان دور الگویی مناسب را به مسلمانان جهان ارائه می دهیم تا بدانند یک ایرانی مسلمان دارای چه ارزش هایی برای رفتارهای فردی و اجتماعی خود است.»
