کاهش سرعت‌گیرها در بورس

اقتصاد ایرانی: روند ناپایدار بازار سهام کشور در بیش از 8 ماه گذشته که به یکی از رکودهای سنگین بورس تعبیر می شود، کارشناسان را بر آن داشته تا آسیب های گوناگون و در عین حال راهکارهای اجرایی برای رفع چالش های جدی در مسیر معاملات را مورد بررسی دقیق قرار دهند.

به گزارش دنیای اقتصاد، یکی از چالش های جدی در این مسیر، وجود برخی محدودیت های معاملاتی از قبیل حجم مبنا و دامنه نوسان در معاملات بورسی است. گفت وگوی با مدیرعامل شرکت بورس تهران حکایت از کاهش حجم مبنا و افزایش دامنه نوسان در معاملات دارد؛ دو تصمیمی که به عقیده کارشناسان بازار، شرایط کنونی بهترین موقعیت برای عملیاتی شدن تصمیماتی از این دست است؛ چراکه از یک طرف این تصمیمات می توانند در نقش مشوق، به بازگشت سرمایه ها منجر شود و از طرفی رکود کنونی مانع از هیجانی شدن تصمیمات معامله گران پس از رفع این محدودیت ها و کنترل بازار شود. حسن قالیباف اصل با اعلام این خبر در عین حال از بهترین شرایط بازار برای بازگشت سرمایه گذاران به بازار خبر داده و معتقد است شرایط بورس از منظر ارزندگی سهام، نسبت قیمت به درآمد و سیاست های بورسی مانند رفع محدودیت ها ایده آل است.
روند نزولی شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران در سال جاری، اگرچه همسو با دیگر بازارهای سرمایه گذاری در عرصه اقتصادی کشور، بازده مناسبی را عاید سرمایه گذاران خود نکرده است، اما با توجه به دیدگاه های دولتمردان اقتصادی کشور مبنی بر تقویت این بعد از بخش سرمایه گذاری، به نظر می رسد که بورس تهران باید از وضعیت مناسب تری برخوردار باشد، اما هنوز به رغم وعده های حمایت از بورس و برگزاری جلسات مکرر میان بازارهای پول و مسکن با بازار سرمایه، شیب حرکتی شاخص بورس تغییر مثبتی نکرده است تا به واسطه آن شاهد افزایش حجم و ارزش معاملات در بورس تهران باشیم، به طوری که تصمیم کاهش نرخ های سود سپرده های کوتاه مدت روزشمار در تمام موارد اعم از قبلی و جدید به 10 درصد، هنوز بازار سرمایه را به تغییر جهت نقدینگی به سمت بورس و افزایش ضریب P/E وادار نکرده است.  از سوی دیگر الزام بانک ها مبنی بر خروج از بنگاهداری و فروش املاک مازاد نیز دغدغه دیگری را در پی داشته است؛ مساله ای که می تواند تغییرات بااهمیتی را در صورت های مالی بانک ها ایجاد کند. با این حال به رغم تلاش های رئیس شورای بورس و جلسات متعدد وی با مدیران بانک ها برای جذب نقدینگی، هنوز به نظر می رسد که تصمیم گیران در نهاد نظارتی و اجرایی بورس نیز به جمع بندی مناسبی از نظر راهکارهای روان سازی معاملات نرسیده اند.
مدعای این امر نیز تلاش برای راه اندازی بازار برتر در شرایطی است که فعالان و کارشناسان بازار سرمایه معتقدند به جای افزایش تابلوها و بازارهای بورسی، می توان با تغییراتی در حجم مبنا و دامنه نوسان در شرکت های بزرگ بورسی حداقل انجام معاملات را در این بازار تسهیل کرد.
بر این اساس بود که ابقای حسن قالیباف اصل برای 2 سال دیگر در بورس تهران و افزایش دوران مدیریتی وی در جنب پل حافظ به 8 سال، بهانه ای شد تا در گفت وگویی با این مقام اجرایی بورس به بررسی چشم انداز بازار سهام و برنامه های توسعه ای این بازار بپردازیم.  وی در این گفت وگو به اعلام اخبار مهمی پرداخت از نهایی شدن تعدیل حجم مبنای شرکت های بزرگ به یک میلیارد تومان گرفته تا افزایش یک واحد درصدی دامنه نوسان و سقف 5 درصدی معاملات سهام و همچنین ابرازهای جدیدی همچون صندوق های قابل معامله تک سهم. این در حالی است که کارشناسان بارها با انتقاد از شرایط و محدودیت های معاملاتی در بازار سهام از ضرورت بازنگری در این محدودیت ها سخن گفته اند. به عقیده آنها بهترین زمان برای کاهش محدودیت ها شرایط کنونی است؛ چراکه بازار در وضعیتی به دور از هیجان قرار دارد و اگر بورس در اقدامی به کاهش سرعت گیرهای بازار اقدام کند می توان به بهبود حرکت سرمایه و گردش نقدینگی و امیدواری ها در این بازار چشم دوخت.
وی در این گفت وگو همچنین پیش بینی کرد که بازار از نیمه دوم سال به بعد در پی اقدامات دولت برای خروج واقعی از رکود متعادل تر از شرایط کنونی می شود. وی معتقد است که نسبت قیمت به درآمد در حال حاضر کمتر از نسبت تاریخی بورس یعنی 6 مرتبه است و باید به آن سمت حرکت کند. مشروح این گفت وگو را در ادامه بخوانید:
برخی کارشناسان معتقدند که بازار از پتانسیل های خوبی برای رشد برخوردار است و در مقابل گروهی معتقدند سال 93 امیدی به بازگشت مجدد وجود ندارد، نظر شما در این رابطه چیست؟ 
من معتقدم که در حال حاضر فرصت های خوبی در بازار وجود دارد. در واقع دارایی های بازار ارزنده است. در این میان باید تاکید کنم که کاهش قیمت ها و عدم رشد بازار در شرایط کنونی به معنای عدم ارزندگی سهام نیست. بلکه تنها ناشی از عدم نقدینگی در بازار است. این مساله ما را برآن داشت تا با همکاری سازمان بورس سرمایه گذاران حقیقی و حقوقی را که به بازار سرمایه ورود نیافته اند شناسایی و به سرمایه گذاری در بازار ترغیب کنیم. 
 نقطه بازگشت بازار کجاست؟ 
به نظر من نباید بازار بیش از این کاهش یابد. در این میان ورود نقدینگی، سبب تحرک بازار خواهد شد. اگرچه سیاست هایی که از سوی دولت پیگیری می شود، به رونق بازار کمک خواهد کرد. 
به نظر شما وضعیت بازار در نیمه دوم سال چگونه خواهد بود؟ 
به عنوان یک کارشناس زمان کنونی را بهترین موقعیت برای سرمایه گذاری می دانم. مهم ترین مساله نقدینگی است که با اجرایی شدن بسته خروج از رکود، شاهد رشد بازار خواهیم بود. 
در حال حاضر آخرین نسبت قیمت به درآمد در بازار چه رقمی است؟ 
بر اساس آخرین برآوردها پی بر ای بازار حدودا 5/5 بوده است. درحال حاضر هلدینگ خلیج فارس 10 درصد ارزش بازار را تشکیل می دهد، از آنجا که این مجموعه از پی بر ای بالایی برخوردار است، بر این اساس اگر پی بر ای هلدینگ خلیج فارس را در محاسبه پی بر ای بازار لحاظ نکنیم، پی بر ای بازار به کمتر از 5 تنزل می یابد. در مجموع در شرایط کنونی عدد پی بر ای بازار از پی بر ای تاریخی بورس که اعدادی بین 5 و 6 را تشکیل می دهند، کمتر است.
آیا شرکت بورس برنامه ای برای مدیریت بازار در شرایط رونق و رکود دارد؟ 
در حال حاضر در حال تهیه یک بسته مدیریت بازار هستیم. در این بسته راه اندازی ابزارهایی دیده شده است که به مدیر توان مدیریت بازار را در شرایط رونق و رکود می دهد. این مسائل عمدتا مربوط به بازنگری در محدودیت هایی چون حجم مبنا، فروش استقراضی و رهن دهی سهام است. همچنین بازار برتر نیز در این بسته دیده شده است.
 وقتی که خبر راه اندازی بازار برتر رسانه ای شد، پیش بینی می شد که این بازار برای رونق معاملات زودتر راه اندازی شود، اما به نظر می رسد که زمان راه اندازی آن هنوز فرا نرسیده است؟ 
مساله بازار برتر در حال بررسی است و هنوز به جمع بندی نرسیده است.
طی هفته های گذشته اخباری در بازار منتشر شد که در آن به افزایش حجم مبنا تا 5 درصد و کاهش حجم مبنا اشاره شده است. در این خصوص نیز از سوی شرکت بورس با فعالان بازار سرمایه نشستی برگزار شده است. آیا اجرای این تصمیم قطعی است و اجرای آن از چه زمانی عملیاتی خواهد شد؟ 
در بررسی محدودیت های بازار، شرکت بورس تصمیم گرفت تا دامنه نوسان را از 4 به 5 درصد افزایش و حجم مبنا را کاهش دهد. مساله کاهش حجم مبنا تنها برای 30 شرکت بزرگ اعمال خواهد شد. برای محاسبه آن نیز یک میلیارد تومان را بر قیمت روز سهام تقسیم خواهیم کرد. دراین میان اگر عدد حاصله از مقدار حجم مبنای کنونی کوچک تر باشد، در مورد آن شرکت اعمال خواهد شد.
برای اجرایی شدن این تصمیمات پس از ارائه آن به عنوان پیشنهاد به سازمان بورس، نظر سنجی نیز از فعالان بازار صورت گرفت. با توجه به موافقت ضمنی سازمان بورس و نظر مساعد فعالان بازار سرمایه با اجرایی شدن آن، با ابلاغ این دستورالعمل به شرکت بورس، این تصمیمات به زودی به اجرا خواهند آمد تا فعالان بازار سرمایه شاهد روان سازی معاملات باشند. 
 آیا این تغییرات در محدودیت های معاملات تنها محدود به دوره خاصی خواهد بود؟ 
نه؛ در صورتی که این مساله از سوی سازمان بورس به شرکت بورس ابلاغ شود، دائمی خواهند بود. 
برنامه های مدیر عامل شرکت بورس تهران برای مدت 2 سال مدیریت خود در شرکت بورس چیست؟ 
در پایان سال 87 ارزش بازار 44 هزار و 800 میلیارد تومان بود. همچنین معاملات نیز به طور روزانه از ارزشی حدود 3 تا 4 میلیارد تومان برخوردار بودند.
اگرچه در شرایط کنونی ارزش معاملات بورس پایین است؛ اما ارزش این معاملات به 160 میلیارد تومان و ارزش بازار به 330 هزار میلیارد تومان افزایش یافته است، بر این اساس باید عنوان کرد که رشد ارزش بازار بورس تهران در این دوره مناسب بوده است. رشدی که مرهون پذیرش و عرضه های اولیه بوده است؛ در این راستا در دوره جدید نیز مبحث ورود شرکت های جدید به بورس تهران را با قوت پیگیری می کنیم.  اما آنچه باید بر آن تاکید شود، توسعه جایگاه بورس در اقتصاد ملی است. با وجود توسعه بورس در حوزه تامین مالی بورس، در دوره جدید نیز از طریق مقررات و ابزار، تامین مالی از طریق بورس توسعه و گسترش بیشتری خواهد یافت.
همچنین راه اندازی ابزارهای جدید نیز از دیگر اولویت های شرکت بورس در این دوره دو ساله محسوب می شود. در سایر اوراق نیز نیاز است که فعالیت بیشتری صورت گیرد؛ ضمن آنکه اوراق مشارکت جای رشد و توسعه بالایی دارد.
برای افزایش نقدشوندگی بازار برنامه ای دارید؟ 
طی پیشنهادی که به سازمان بورس ارائه شده، بر راه اندازی ETF تک سهم تاکید شده است. راه اندازی ETF تک سهم به سهام شناور آزاد کمک می کند. براین اساس امیدواریم که پس از دو سال بازار نقدتری داشته باشیم. 
آیا در سال جاری از شرکت های اصل 44 برای پذیرش و درج در بازار سرمایه باقی مانده است؟ 
اکثر شرکت های اصل 44 در بازار پذیرش شده اند. دراین میان تنها شرکت های گاز مانده اند که باید منتظر تصمیم دولت برای عرضه آنها بود. برای عرضه سهام شرکت ملی حفاری نیز پیگیری های لازم از سوی شرکت بورس صورت گرفته است، اما هنوز درخصوص عرضه آن جمع بندی خاصی وجود ندارد. با این حال بازار یابی شرکت بورس برای ورود شرکت های جدید به بورس تهران وجود دارد و در این راستا نیز با سایر هلدینگ ها به طور منظم جلساتی برای ورود آنها به بورس برگزار می شود.
در این میان برخی از این شرکت ها نیز درخواست پذیرش خود را به بورس ارائه داده اند؛ اما باید توجه کرد که شرایط پذیرش بورس سختگیرانه است و تنها شرکت هایی که در اقتصاد ملی شرایط پذیرش در بورس را داشته باشند، به این بازار وارد می شوند.
آیا شرکت بورس تهران با درخواستی از سوی شرکت های فرابورسی برای انتقال نماد به بورس تهران برخوردار است؟ 
در میان شرکت های فرابورسی، شرکت هایی وجود دارند که از شرایط پذیرش در بورس برخوردارند، اما ورود این شرکت ها به بورس مستلزم درخواست سهامدار عمده آنها برای انتقال نماد از بورس به فرابورس است. 
با توجه به تاکید بسته خروج از رکود برای تامین مالی از طریق بازار سرمایه، برای تحقق این امر چه اقداماتی باید در نظر گرفته شود؟ 
پیشنهاد بورس اختیاری شدن ضامن در انتشار اوراق مشارکت بدون ضامن است که سبب کاهش هزینه و تسهیل فرآیند عرضه معاملات می شود. به شرط آنکه سرمایه گذار ریسک آن را بپذیرد. ضمن آنکه این اوراق از بازارگردان نیز برخوردار هستند. 
اما درمورد مبحث تامین مالی، به غیر این اوراق مشارکت آیا پیشنهاد دیگری نیز داشته اید؟ 
بحث تامین مالی از بورس و اینکه تامین مالی بورس محور باشد، فراتر از بورس است. این مساله یک مبحث ملی است که به رشد و توسعه کشور کمک می کند. لذا برای بورس محور کردن تامین مالی باید از ابزارها کمک گرفت.
در این میان باید یادآوری کرد که به رغم آنکه در بازار سرمایه استفاده از ابزارهایی مانند اوراق مشارکت، صکوک و سهام نسبت به گذشته، بسیار رشد یافته است اما باید از ابزارهای دیگری مانند صندوق های خرید دین که به تامین مالی کوتاه مدت از طریق بازار سرمایه کمک می کند، بهره برد.
ارزیابی شما نسبت به نخستین صندوق زمین و ساختمان چیست؟ تا چه میزان این ابزار توانست به تامین مالی بخش مسکن از طریق بازار سرمایه کمک کند؟ 
این صندوق ها سمت عرضه و تامین مالی را در مسکن تقویت می کند. مشکلی که درحال حاضر در بخش مسکن وجود دارد، تقاضا است.
رکود موجود در بازار مسکن، تامین مالی آن را نیز متاثر می سازد. اما در مجموع باید گفت که صندوق زمین وساختمان ابزار استانداردی است که درحال حاضر در دنیا به کرات مورد استفاده قرار می گیرد.
آیا شرکت بورس تهران نیز تقاضایی برای انتشار این ابزار در دست دارد؟ 
غالبا ابزارهای جدید ابتدا در فرابورس وارد و منتشر می شوند. پس از آنکه اجرای آن به یک پختگی رسید، در بورس وارد وعرضه می شوند.  این مساله نیز ناشی از حساسیت های موجود در بورس است. ضمن آنکه پس از راه اندازی و رونق صندوق های زمین و ساختمان، امکان انتشار اوراق رهن ثانویه نیز وجود دارد.
با توجه به الزام بانک مرکزی مبنی بر واگذاری دارایی بانک ها، آیا این مساله می تواند بر فعالیت وحجم معاملات بورس تاثیر گذار باشد؟
چندین سال است که بانک مرکزی بر واگذاری اموال و دارایی بانک ها تاکید می کند. اما این الزام به بانک ها به مفهوم فروش این دارایی ها و اموال به هر قیمتی نیست؛ چرا که واگذاری اموال و دارایی بانک ها نیازمند قیمت کارشناسی، بازاریابی مناسب و فروش در شرایط مناسب است. با این حال معتقدم که فروش این دارایی ها بازار سرمایه را متاثر نخواهد کرد. چرا که شرکت های وابسته به بانک ها که در بازار سرمایه فعالند در مقایسه با سایر دارایی ها، از وزن پایین تری برخوردارند.
در واقع وزن پایین این شرکت ها نسبت به سایر دارایی های بانک ها به گونه ای نیست که القا کننده بنگاهداری این موسسات مالی باشد. از سوی دیگر در واگذاری شرکت های وابسته به بانک ها این تجربه وجود دارد. همان طور که سهام شرکت غدیر از سوی بانک صادرات به ساتا واگذار شد، دراین مساله بازار تنها شاهد جابه جا یی در مالکیت سهامدار عمده بود و این واگذاری از فعالیت شرکت سرمایه گذاری غدیر در بازار نکاست. 
آیا شرکت بورس موفق به تحقق بودجه خود در پایان سال مالی خواهد بود؟ بازار سرمایه با توجه به کاهش حجم و ارزش معاملات نگران محقق شدن بودجه این مجموعه است.
شرکت بورس در سه ماه نخست امسال موفق شد تا بودجه خود را محقق سازد. در واقع درآمدهای غیر عملیاتی شرکت بورس، این مجموعه را به سود رسانده است. امید که شرکت بورس در پایان این سال مالی منتهی به پایان اسفندماه 93 موفق به محقق کردن بودجه پیش بینی شده خود شود.
آیا باافزایش حق دسترسی، درآمدهای شرکت بورس از افزایش برخوردار خواهد شد؟ 
سازمان بورس برای حق دسترسی بورس درصدی را در سال 86 مصوب کرده بود. در گذشته هیات مدیره شرکت بورس برای این حق دسترسی سقف 80 میلیون را در نظر گرفته بود که الان این میزان را به120 میلیون تومان رسانده است. این افزایش حق دسترسی نیست. دقیقا سقف اضافه شده بورس هنوز به سقف مصوب سال 86 نرسیده است.
بسیاری از سهامداران شرکت بورس نسبت به عدم تسهیل در معاملات شرکت بورس انتقاد دارند. آیا مدیران این مجموعه برنامه ای برای تسهیل و روان سازی معاملات سهام شرکت بورس در بازار پایه توافقی دارند؟ 
در گذشته شرکت فرابورس می توانست برای 200هزار سهم شرکت بورس تهران تصمیم بگیرد؛ اما با توجه به افزایش سرمایه شرکت بورس، این مجموعه از سازمان بورس درخواست کرد که برای تسهیل و روان سازی معاملات آن، برای یک میلیون سهم از سهام شرکت بورس نیازی به تایید سازمان بورس نباشد. سازمان بورس تنها برای 500 هزار سهم آن موافقت کرد و این مساله به نظر می رسد که از سوی شرکت فرابورس در حال انجام است.
شرکت بورس برای روان شدن معاملات شرکت هایی که از حجم پایینی از سهام شناور آزاد برخوردارند، چه تدابیری را اندیشیده است؟ 
صندوق های ETF تک سهم راهکاری است که برای روان سازی معاملات این شرکت ها در نظر گرفته شده است تا به این واسطه مشکل عدم معامله شرکت هایی که از سهام شناور پایینی در بازار برخوردارند، مرتفع شود.
ETF  تک سهم در واقع یک ابزار جدید است که تنها برای سهام شرکت هایی که از گردش پایینی برخوردار است و سهامدار عمده آن به دلیل حفظ کرسی های مدیریتش، تمایلی به عرضه سهام در بازار ندارد، راه اندازی می شود. در واقع با تشکیل این صندوق، سهامدار عمده به طور مثال 20 درصد از سهام شرکت خود را به آن وارد و به ازای آن به انتشار یونیت در بازار مبادرت می ورزد تا به واسطه پاسخ دادن به تقاضاهای موجود در این سهام، گردش معاملات آن افزایش یابد. بر این اساس سهامدار عمده از سهام ممتازی در ETF برخوردار است که با انتشار واحدهایETF، بازار را از منافع آن منتفع می سازد. در واقع ETF تک سهم به نوعی نقش سهام بدون حق رای را در بر دارد.
غالبا صندوق های موجود در بازار از هزینه معاملاتی برخوردارند، مزیت این صندوق با دیگر صندوق های موجود در بازار چیست؟ آیا این صندوق نیز از هزینه های دیگر صندوق های فعال در بازار سرمایه برخوردار است؟ 
صندوق های موجود در بازار به واسطه مدیریتی که در پرتفوی آنها صورت می گیرد، از هزینه برخوردارند. اما ETF تک سهم چون پرتفوی ندارد که در آن مدیریتی صورت گیرد، لذا فاقد هزینه است؛ ضمن آنکه به دارندگان واحدهای صندوق نیز سود تعلق می گیرد؛ اما باید یادآور شد که به دارندگان این واحدهای سرمایه گذاری در بازارسرمایه حق رایی تعلق نمی گیرد.
آیا سازمان بورس با راه اندازی این صندوق موافقت کرده است؟ 
بله، موافقت کرده است؛ اما اجرا و راه اندازی آن منوط به مساعد شدن وضعیت بازار است. در واقع زمانی راه اندازی این ETF لازم الاجر خواهد شد که با افزایش قیمت سهام شرکت ها و تقاضا برای سهام آنها، مابه ازای آن، عرضه ای در بازار وجود نداشته باشد. بنابراین در این شرایط برای تقویت عرضه، راه اندازی آن لازم الاجرا می شود.