آغازی برای پایان اوپک

اقتصاد ایرانی: چهل و یک سال پیش، اوپک به عنوان یک کارتل جهانی نفت، قدرت خود را، با تحریم صادرات که قیمت نفت خام را در عرض شش ماه از ۳ دلار به ازای هر بشکه به ۱۲ دلار رساند، با اقتدار اظهار کرد. به واسطه شوک های نفتی در سال های ۱۹۷۸، ۱۹۹۰ و ۲۰۰۸، عده ای در جناح چپ و عده ای در جناح راست، به منظور توجیه افزایش یارانه برای انرژی های بادی و خورشیدی، اتانول (تصور کنید که با بهای ۳۰۰ دلاری برای هر بشکه نفت، چه مقدار سرمایه پس انداز می شود) و اتومبیل های هیدروژنی (یک هزینه 2 میلیاردی دلاری) از ایجاد ترس نفت  ۲۰۰ دلاری به ازای هر بشکه بهره برداری کرده اند. در همین راستا سیل عظیمی از کمک ها، وام ها و مزایای مالیاتی به منظور حفظ استقلال انرژی شکل گرفته است.

هفته گذشته، نفت خام وست تگزاس، ۶۷ دلار به ازای هر بشکه شد و بر اساس پیش بینی ها کمتر هم خواهد گشت. البته لازم به ذکر است که فراز و نشیب قیمت نفت قبلاً هم وجود داشته است. مثلاً در سال ۲۰۰۸ قیمت به ۱۴۰ دلار رسید در حالیکه در ژانویه ۲۰۰۹ قیمت نفت ۴۰ دلار شد. اما اینبار ممکن است متفاوت باشد.

در طول پنج سال گذشته، به دلیل تکنیک های نوین اکتشافاتی، آمریکا در زمینه تولید نفت خام از همه کشورها به جزء عربستان صعودی پیشی گرفته است. به این معنا که تغییر در الگوی رانندگی و بهره وری سوخت، بطور جدی مصرف آمریکا را نسبت به سال ۲۰۰۵ کاهش داده است. اگر افزایش عرضه و کاهش تقاضا، قیمت را پایین نگه دارد، مصرف کنندگان بزرگ نیازمند روشی نوین هستند، اوپک نیز به یک الگوی کسب و کار جدید و ونزوئلا به یک اقتصاد نو نیاز دارند.

در واقع، استقلال برای استقلال هدف معقولی نیست بلکه آنچه اهمیت دارد، امنیت است. واردات انرژی با هزینه کم از منابع امن، از کشورهای همسایه مانند کانادا و مکزیک هم برای مصرف کنندگان فردی و هم برای اقتصاد آمریکا به عنوان یک کل مناسب می باشد. اگر کاهش قیمت نفت به مدت یکسال در آمریکا حفظ شود، خانوارهای آمریکایی ۱۰۰ میلیون دلار پس انداز خواهند کرد. بر اساس یک تخمین منطقی، نیمی از پس انداز آنها باعث افزایش تولید ناخالص داخلی تا یک دهم درصد می شود. یک سری افزایش هایی البته نه زیاد در سال های اخیر در این زمینه به وجود خواهد آمد.

برای برخی از تولیدکنندگان داخلی انرژی، سود اقتصادی کم است. بهای پایین تر، سود حاصله را تحت فشار قرار داده و هزینه بالای برخی چاه های نفت نیز ریسک را افزایش می دهد. هیچ جای تعجبی نیست که برخی از شرکت های ضعیف با تولیدات جدید به عقب رانده شوند و حتی برخی از آنها از کسب و کار خارج شوند. بر اساس تجزیه و تحلیل اخیر سیتی گروپ، تولیدات ایالات متحده حتی با قیمتی نزدیک به ۵۰ دلار به ازای هر بشکه، به صرفه باقی می ماند.

آزمایش و تجربه این تئوری برای اوپک ناخوشایند است. در نشست آخر ماه نوامبر، اوپک از کاهش تولیداتی که به قیمت بالاتر منجر شود خودداری کرد. آنها بر این امید هستند تا تولیدکنندگان خرد را  از طریق پایین نگه داشتن قیمت از بازار کنار بگذارند.

هیچ تسلی خاطر و آرامشی برای کشورهایی که بودجه خود را بر مبنای سند چشم انداز نفت ساخته اند، وجود ندارد. در ونزوئلا که کمبود غذا و دارو به عنوان امری عادی تبدیل شده است، اقتصاددانان تخمین می زنند که توازن بودجه به حصول میزانی حدود ۱۶۰ دلار به ازای هر بشکه نفت نیاز دارد. نیکلاس مادورو معترض است که نفت شیل آمریکا از منظر تغییرات اقلیمی، فاجعه بود. شاید علت این امر این باشد که وی اخیراً در کارکاس آلودگی هوا دیده است.

در سال جاری، روبل روسیه ۴۰ درصد در مقابل دلار کاهش یافته است و اقتصاد این کشور در سال ۲۰۱۵ با مشکلاتی روبرو می شود. البته هیچ کس نباید توانایی مردم روسیه را در تحمل سختی ها نادیده بگیرد اما مسئله ای که وجود دارد این است که پوتین برای اولین بار در دوران اخیر، آسیب پذیر شده است. در واقع شاید بتوان گفت در این زمان روسیه یکی از اهداف اوپک است. یک دهه پیش آنها در عمل به وعده های خود مبنی بر کاهش تولیدات خود کوتاهی کردند و دست به جمع آوری ثروت بادآورده حاصل از صادرات عظیمی نفتی زدند اما این آن چیزی است که در حافظه سعودی ها به خوبی باقی مانده است.

شاید پیش بینی به پایان رسیدن اوپک زود باشد اما می توان حداقل نشانه هایی از آن را مشاهده نمود. حفظ نظم درونی کارتل در مواجهه با افزایش سریع مصرف در سال ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ آسان تر بود. اما با کاهش تقاضای جهانی و سطح مصرف آمریکا، وحدت درونی کارتل به سرعت از بین رفت. علاوه بر این، تولید نفت امروزه ارزان است و خیلی گران نیست و تکنولوژی نیز همین روند (کاهش هزینه تولید نفت) را ادامه خواهد داد.

اما هنوز برخی از تحلیل گران هستند که به ایده نفت در نقطه اوج وفادار هستند و معتقدند که روزی عرضه محدود، قیمت نفت را به سرعت بالا می برد. بطور واقع بینانه تری، ایده قدرت نفت در اوج، اهرمی برای تولیدکنندگان نفت است که می توانند انگیزه های خود را اجراکرده و با قدرت ناشی از قیمت نفتی که به ازای هر بشکه ۲۰۰ دلار است، سیاست انرژی آمریکا را هدایت کنند.