سرنوشت هدفمندی چه می شود؟

محمد هیراد حاتمی: وقتی صحبت به اجرای فاز دوم هدفمند شدن یارانه ها می رسد، عضو کمیسیون برنامه و بودجه آن را در میان کارهای عجیب دولت قرار می دهد و اعتقاد دارد این موضوع مانند مطرح شدن بحث اشتغال 120 هزار نفر بیشتر جنبه سیاسی دارد. گفت و گو با جعفر قادری، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نهم از پیش بینی قیمت دلار در بودجه سال آینده آغاز شد و در نهایت درباره حضور وزیر اقتصاد در مجلس به پایان رسید. آنچه در ادامه می خوانید مشروح این گفت و گو است:

در رابطه با قیمت دلار در بودجه سال آینده گمانه زنی هایی مطرح شده است. این رد حالی است که شنیده هایی هم حکایت از این دارد که شاید اصلا رقمی به طور مشخص در نظر گرفته نشود. قرار بر این است که در لایحه بودجه سال آینده رقمی برای دلار در نظر گرفته نشود؟
سال گذشته استدلال ما بر این بود که وقتی می آییم و در برنامه، نظام ارزی را شناور مدیریت شده اعلام می کنیم دیگر دلیلی ندارد ندارد بیاییم برای دلار 950 تومان یا 1226 تومان قیمت در نظر بگیریم. مثل هر کالای دیگری ارز هم کالا است و برای خودش بازاری دارد. این عرضه و تقاضا تعیین کننده نرخ ارز است. در شرایطی هست که درآمد های ارزی از صادرات نفت بالاست، صادرات غیر نفتی مقدار زیادی است و امکان عرضه بالای ارز هم وجود دارد. در چنین شرایطی هم با محدودیت ها یا کنترل هایی که ممکن است انجام شود تقاضا برای ارز کم می شود. این خود سبب می شود که نرخ ارز پایین تعیین شود. در مقابل شرایطی وجود دارد که تحریم هستیم و فشار هایی ناشی از محدودیت صادرات نفتی و غیر نفتی وجود دارد که سبب می شود نتوانیم ارز زیادی به بازار تزریق کنیم. طبیعی است که در چنین شرایطی نمی توان قیمت ارز را در سطح پایینی نگه داشت. باید در چنین شرایطی اجازه داد که قیمت ارز در سطح بالاتری تعریف شود. بنابراین در بودجه دلیلی ندارد بیاییم رقمی در نظر بگیریم. بازار هم تابعی از تعیین نرخ مجلس نیست که ما بگوییم نرخ دلار را 500 تومان یا 5000 تومان در نظر گرفته شود.
اما به هر حال چند نرخی شدن قیمت ارز و به طور خاص دلار سبب می شود که در بودجه اثر گذار باشد. قبول دارید؟
اگر ما متناسب با مکانیزم بازار عمل نکنیم خودش یک نظام چند نرخی به وجود می آید. در حال حاضر قیمت دلار در بازار بالاتر از سه هزار تومان است، در مرکز مبادلات هم یک ارز مبادله ای خرید و فروش می شود و دلار با نرخ مرجع هم 1226 تومان است. البته ارز مرجع از نظر ما قانونی نیست ولی به هر حال مطلبی است که جا افتاده است. بانک مرکزی هم استدلالش این است که شما آمده اید و یک نرخی را برای محاسباتی مشخص کردید. بعد هم تا 20 مرداد تمام ارز هایی که برای واردات هر کالایی اختصاص می دادیم بر اساس همین 1226 تومان بوده است. بعد هم اتاق مبادلات ارزی ایجاد شد و عملا ارزی برای گروه های 7 گانه اختصاص پیدا نکرده است. فقط ارز مرجع در اختیار اولویت های یک و دو قرار گرفته و برای گروه های کالایی بعدی دیگر هیچ گونه ارز مرجع در نظر گرفته نشده است.
به لحاظ زمانی بررسی لایحه بودجه چگونه خواهد بود؟ در حال حاضر ارائه لایحه بودجه به مجلس تاخیر قابل توجهی داشته است. اگر همین روزهای واپسین دی دولت لایحه بودجه را به مجلس بفرستد امکان بررسی و تصویب آن تا پیش از نوروز 92 وجود دارد؟
برای بررسی بودجه یک حداقل های زمانی وجود دارد و برای این حداقل ها هم هیچ کاری نمی توان کرد. مگر اینکه مجلس بیاید و آیین نامه را اصلاح کند. بر اساس آیین نامه وقتی بودجه به مجلس برسد باید تکثیر شود. از زمانیکه بودجه تکثیر شد و در اختیار نمایندگان قرار گرفت حداقل ده روز نمایندگان باید فرصت داشته باشند تا یپشنهاد های خودشان را به کمیسیون های تخصصی ارائه کنند. کمیسیون های تخصصی هم حداقل یک تا دو هفته باید فرصت داشته باشند تا پیشنهاد های افراد را بررسی کنند و نظرات را جمع بندی شده در اختیار کمیسیون تلفیق قرار دهند. این جریان 25 روز طول می کشد. پس از آن هم کمیسیون تلفیق هم حداقل دو هفته زمان نیاز دارد تا بررسی های لازم را انجام دهد که در مجموع 40 روز خواهد شد. در صحن مجلس هم حداقل دو هفته زمان نیاز است تا پیشنهاد های کمیسیون تلفیق را بررسی کنند. بر این اساس برای بررسی لایحه بودجه تقریبا دو ماه زمان نیاز است. از سوی دیگر یک رفت و برگشتی باید بین مجلس و شورای نگهبان وجود داشته باشد.
در هفته جاری دیدار هایی هم با دو چهره اقتصادی دولت صورت گرفته است. آقای بهمنی روز یکشنه به مجلس رفته بودند. گویا قرار است مجلس از بانک مرکزی تحقیق و تفحص کند؟
این موضوع در دستور کار هست. معمولا زمانی که تحقیق و تفحص ها مطرح می شود آقایان زود تر می آیند رایزنی هایی داشته باشند تا بتوانند با توضیحاتی که می دهند مقداری فشار ها را کم کنند.
وزیر اقتصاد هم در مجلس حضور پیدا کرده بود. این نشست ها را مفید ارزیابی می کنید؟
سیاست های اقتصادی دولت که بخش عمده ای از آن از کانال وزارت اقتصاد می گذرد قابل دفاع نیست. اگر ما مشاهده می کنیم تحریم ها دارد به اشکال مختلف فشار می آورد و اثر می گذارد نتیجه مشکلاتی است که ما در عملکرد های اقتصادی دولت داریم. یعنی اگر عملکرد های اقتصادی دولت قابل دفاع و قابل قبول بود مطمئن باشید تحریم های شدید تر از این هم نمی توانست به ما فشار بیاورد. بعضی دستگاه های ما به دلیل اجرایی شدن هدفمند یارانه ها دیون دارند. وزارت نیرو به دنبال اجرای قانون هدفمندی یارانه ها نزدیک 10 هزار میلیارد تومان دیون دارد. مجموعه وزارت نفت در طول سال های گذشته اتفاقی اینگونه افتاده که هر سال نزدیک 3 هزار میلیارد تومان شرکت ملی گاز رفته و تسهیلات برای گازرسانی روستاها گرفته است. در صورتیکه دریافتی شرکت گاز هیچ تغییری نکرده است. قبلا به ازای هر متر مکعب گازی که توزیع می کرد 18 تومان دریافتی داشت. طی دو سال گذشته هزینه ها دو برابر افزایش پیدا کرده اما دریافتی چیزی اضافه نشده است. درست است که در حال حاضر گاز را 70 تومان به مردم می فروشند اما تفاوت 70 تومان و 18 تومان به عنوان درآمد هدفمند شدن یارانه ها دارد به سازمان هدفمند شدن یارانه ها پرداخت می شود. بنابراین وصولی شرکت گاز نسبت به گذشته تعییری نکرده است. بر این اساس می توان گفت شرکتی ملی گاز نزدیک 8 تا 9 هزار میلیارد در طول چند سال گذشته دیون دارد.
در چنین شرایطی اجرای فاز دوم هدفمند شدن یارانه ها قابل دفاع است؟
این هم از کار های عجیب دولت است ما که با هر مبنایی محاسبه کردیم در چنین شرایطی اجرای فاز دوم هدفمند شدن یارانه ها توجیه ندارد. یا بحث استخدام 120 هزار نفری که دولت مطرح کرده توجیه ندارد. اگر به طور متوسط به ازای هر فرد سالیانه 15 میلیون تومان حقوق در نظر گرفته شود رقم قابل توجهی است. تقریبا 18 هزار میلیارد تومان در سال دولت باید پرداخت کند.
بعد این در شرایطی است که از محل اجرایی شدن هدفمند شدن یارانه ها سهمی برای صنعت پرداخت نشده است؟
بله. از سهم صنعت در بحث هدفمند شدن یارانه ها چیزی پرداخت نشده است. بنابراین برخی حرکت ها جنبه سیاسی دارد.
به هر حال این اتفاق ها دارد می افتد. در حال حاضر طرح هدفمند شدن یارانه ها تا حد زیادی از اصالت خودش دور شده است. تحلیل شما چیست؟
شما وقتی بخواهید اقتصاد را به صورت نقطه ای مشکلاتش را حل کنید این اتفاق ها می افتد. اقتصاد یک سیستم و مجموعه است. نمی توان به اقتصاد نگاه مهندسی داشت. کسی که اطلاعات اقتصادی داشته باشد مجموعه اقتصاد را مشاهده می کند. وقتی این فرد می خواهد اصلاحاتی در بازاری را انجام دهد آثار و پیامد های آن در بازار های دیگر هم باید مشاهده شود. وقتی می آیید طرح هدفمند شدن یارانه ها را اجرا می کنید اگر سهم تولید را ندهید منجر به افزایش هزینه های تولید می شود. این موضوع منجر به تورم خواهد شد. شما این اصلاحات را در بازار پول انجام دادید اما قاعدتا در بازار پول هم اتفاقاتی می افتد. در بازار پول قبلا بین نرخ سود بانکی و نرخ تورم یک رابطه منطقی بود اما وقتی نرخ تورم از سود بانکی قرار می گیرد دیگر کسی سپرده گذاری نمی کند. در این حالت پول ها را از بانک بیرون می کشند و به بازار ارز می برند. بر این اساس یک اختلال در بازار کالا منجر به اختلال در بازار پول شد. بازار پول هم در بازار ارز ایجاد کرد.
از این موضوع هم بگذریم آقای حسینی، وزیر اقتصاد در رابطه با مطالبات بانکی در مجلس توضیح دادند. چرا این افراد یکبار معرفی نمی شوند؟
متاسفانه مشکلاتی داریم. چه افرادی آمده اند این وام ها را داده اند. دولت متاسفانه عادت کرده ایرادات و مشکلاتی که در سیستم خودش وجود دارد را متوجه دیگران کند. ما سال گذشته در بودجه آمدیم و گشایش ایجاد کردیم. سال گذشته خود مدیران بانکی آمدند و اعلام کردند بر اساس قوانین موجود متاسفانه با لابی هایی که انجام شده، وثیقه هایی که ما گرفتیم اگر قرار بر این باشد که آن را اجرا بگذاریم ارزش اش کم تر از رقم وام است. بنابراین اگر می رفتند وثیقه ها را اجرا می گذاشتند به طلب هایشان نمی رسیدند. بر این اساس مدیران بانکی از مجلس خواستند تا مجلس اجازه دهند خارج از وثایق به سایر اموال و دارایی افرادی که تسهیلات گرفته اند دسترسی پیدا کنند. ما این امکان را فراهم کردیم. یا اینکه آمدند و گفتند برخی از این مجموعه های اقتصادی به دلایل مختلفی مانند نابسمان بودن شرایط اقتصادی مشکل پیدا کرده اند و نمی توانند طلب هایشان را پرداخت کنند. بر این اساس از مجلس خواستند اجازه دهد که در هیات مدیره بررسی کنند اگر تشخیص دادند پس ندادن یا عدم پرداختن مطالبات نظام بانکی بر اساس عملکرد خودشان نبوده اجازه دهیم یه مدتی کار کنند تا بتوانند پول ار ا پرداخت کنند. یعنی واحد تعطیل نشود چرا که با تعطیلی واحد مشکلی حل نمی شود. ما این اجازه را دادیم اما بعد دولت اعلام می کند مجلس آمده واین دیون را دچار مشکل کرده است. اینها همه تصمیم خود دولت بوده است و ما خودسرانه نیامدیم تصمیمی انجام بدهیم. ما هر تصمیمی در کمیسیون تلفیق گرفته ایم با هماهنمگی نماینده دولت بوده است. حالا اگر نماینده دولت نظر دولت را مطرح نکرده مشکل دولت است.