رویگردانی آمریکا از اعراب

اقتصاد ایرانی: مجله معتبر نشنال اینترست پیش بینی کرد که در سال ۲۰۱۵ آمریکا از اعراب فاصله می گیرد و به سمت ایران چرخش پیدا می کند. این مجله در ادامه گزارش خود می افزاید با وجود چرخش به سوی ایران و این نکته که توازن قدرت منطقه ای در حال تغییر از قدرت های عربی به سوی ایران است، ایالات متحده موج خصومت و دلهره را در میان متحدان کلیدی به وجود آورده است. این مجله پایان حکومت مرسی در مصر و شکست تلاش ها برای رسیدن به نتیجه ای مشخص در فلسطین را از شواهد دگرگونی در فضای منطقه خاورمیانه می داند.
به گزارش دنیای اقتصاد، سال گذشته سالی پرازشگفتی های زشت بود: داعش همچون آتشفشان فوران کرد، بیماری همه گیر ابولا سراسر غرب آفریقا را در نوردید و روسیه به اوکراین حمله کرد. سال ۲۰۱۵ مانند سال قبل از خود خواهد بود، اما همان طور که می کوشیم بفهمیم سال جدید چه چیزی برایمان به ارمغان خواهد آورد، شایسته است که از سرتیتر خبرها گامی عقب تر بگذاریم و ببینیم که قدرت های واقعی جهانی کدام کشورها هستند.
این امری دشوار است؛ رتبه بندی کشورها براساس قدرت سخت است. برای مثال، روسیه با اندازه گیری ظرفیت های مخرب هسته ای اش همچون شوروی سابق یک ابرقدرت است. اما آسان نیست که با این توانایی مخرب بخواهد تمام کشورهای روی زمین را به پذیرش الحاق کریمه به خود متقاعد سازد. رتبه بندی ۷ کشور در زیر بسیار ذهنی است؛ هفت قدرتی که می توانند دنیا را تکان دهند. ما آنها را بر اساس توانایی شان برای شکل دادن به محیط منطقه ای و بین المللی رتبه بندی کردیم. در میان تمام کشورهای جهان، این کشورها دارای بیشترین ظرفیت اثرگذاری بر سیاست جهانی هستند.

۱) ایالات متحده آمریکا
در سال ۲۰۱۴، اقتصاد آمریکا سریع تر از ژاپن و اتحادیه اروپا حرکت کرد درحالی که رونق ناشی از آن تاثیری گسترده در توازن اقتصادی و ژئوپلیتیک جهان داشت. ژاپنی که به تازگی رویکرد قاطعانه اتخاذ کرده در کنار روابط روزافزونی که با هند به وجود آورده به کنترل برتری منطقه ای چین کمک کرد و کاهش قیمت های نفت در ماه های آخر ۲۰۱۴  که به ۲۰۱۵ هم رسید اقتصادهای روسیه و برخی دیگر از کشورها تضعیف کرد. همان طور که می دانید بزرگ ترین شکست سیاست خارجی آمریکا در سال ۲۰۱۴ در خاورمیانه بود و بعید نیست که این شکست در سال ۲۰۱۵ هم ادامه داشته باشد. با وجود چرخش به سوی ایران و این نکته که توازن قدرت منطقه ای در حال تغییر از قدرت های سنی عرب به سوی ایران است، اما ایالات متحده موج خصومت و دلهره را در میان متحدان کلیدی به وجود آورده است. ظهور داعش، پایان حکومت مرسی در مصر و شکست تلاش های آمریکا برای رسیدن به نتیجه ای مشخص در فلسطین (عمدتا به خاطر مصر و مقاومت عربستان) شاهدی است بر دگرگونی فضای منطقه.

۲) آلمان
از دهه ۴۰ به بعد آلمان چنین نقش مهمی در سیاست جهانی ایفا نکرده بود. شکاف بین روسیه و غرب به آلمان توانایی تعیین پاسخ غرب را داده و به این کشور نقش تاثیرگذاری در شکل دادن به نظم امنیتی جدید اروپا داد. در همان زمان، آلمان از موقعیت محوری خود در درون اتحادیه اروپا نهایت بهره را برد. این کشور توازن میان شمال و جنوب و شرق و غرب اروپا را حفظ کرد و به این کشور جایگاهی در امنیت اروپایی داد که هیچ کشور دیگری نمی تواند آن را به چالش بکشد. اینکه آلمان به این موقعیت بدون سلاح های هسته ای، بدون صرف پول زیاد در زمینه های دفاعی و بدون کمک های مالی زیاد به همسایگانش دست یافت چیزهای زیادی در مورد توانایی این کشور برای بهره بردن از منطق حوادث و موقعیت جغرافیایی اش به ما می آموزد.
همان طور که آنگلا مرکل تلاش می کند تا اتحادیه اروپا، اتحاد فراآتلانتیکی و چشم انداز اروپای بزرگ تر (از جمله روسیه) را حفظ کند، اما یکی از سخت ترین پرونده های عصر ما را هم در دست دارد. اگر او پیشرفت قابل توجهی در موضوعات مختلفی که در فهرست کارهای آینده او وجود دارد به دست آورد، از او به عنوان صدراعظم بزرگ آلمان یاد می شود و موقعیت آلمان در مرکز نظام جهانی بسیار امن تر و- شاید- کمتر استرس آور تبدیل خواهد شد. شانس لزوما با او یار نیست؛ انتخاب آلمان هم مهم و هم دشوار است. زندگی در اتحادیه های بزرگ به همین شکل خواهد بود؛ وقتی آن را اشتباه بفهمید به شدت اهمیت می یابد. مرکل در سال ۲۰۱۵ باید بار مسوولیت رهبری اروپا را به دست گیرد و بزرگ ترین مشکل او پوتین خواهد بود که مرزهای اروپای شرقی را تهدید خواهد کرد.

۳) چین
اینکه چین در رتبه بندی قدرت های جهانی در جایگاه سوم قرار گرفته درحالی که بسیاری از ملی گرایان چینی عاشقانه بر این باورند که باید رتبه اول را داشته باشد به منبع ناآرامی های زیادی در پکن تبدیل شده است. با وجود دستاوردهای عظیم چین و نقاط قوت فوق العاده اش اما این کشور محتمل است که در سال ۲۰۱۵ در جایگاه پایینی قرار گیرد.
سه دلیل اساسی برای این کمبود وجود دارد. اول، محیط منطقه ای چین است. برخلاف ایالات متحده (که در محاصره کشورهای دوست و اقیانوسی وسیع است) یا آلمان (که هم مرز با کشورهای ضعیف است)، چین در منطقه ای دارای کشورهای قوی و بعضا قدرت های جاه طلب و در حال رشد قرار دارد. درحالی که چین خود را یک قدرت جهانی می بیند اما رقبای منطقه ای مانند ژاپن، ویتنام، تایوان، استرالیا و اندونزی قصد مسدود کردن ظهور این کشور به عنوان یک قدرت منطقه ای و برخورداری از حمایت آمریکا این تلاش را دارند.
مشکل دوم، ناشی از ماهیت مدل اقتصادی چین و واقعیت های جغرافیایی است. چین به عنوان یک قدرت تولیدکننده، متکی به دسترسی به مواد خام و بازارهای دنیا است. مهم تر اینکه، این موضوع شامل وابستگی به نفت و گاز خاورمیانه هم می شود. برای آینده ای قابل پیش بینی، چین قادر به محافظت از مسیرهای دریایی که اقتصادش متکی به آن است، نیست. اگر این کشور بخواهد ساخت ظرفیت نیروی دریایی و موشک های دوربرد هوایی و تهاجمی لازم برای کنترل مسیرهای دریایی در سراسر اقیانوس آرام و هند اقیانوس را آغاز کند، ائتلاف آمریکا/ آسیا علیه خود را تقویت کرده و مسابقه تسلیحاتی ای را دامن می زند که حتی قدرت چین هم قادر به پیروزی در آن نیست. برای آینده ای قابل پیش بینی، چین واقعا نمی تواند جریان منابع لازم را که اقتصادش بسته به آن است تضمین کند؛ این واقعیت، انعطاف پذیری و آزادی سیاست گذاران چینی را محدود می کند. علاوه بر این، موفقیت زیاد چین به عنوان یک اقتصاد صادرات محور، بخت و اقبالش را به دسترسی به بازارها گره می زند. اگر چین نتواند به آمریکا و اروپا چیزی بفروشد، کارخانه هایش قادر به پرداخت حقوق پرسنل نبوده و سیستم مالی اش فرو می ریزد. قدرت و پیشرفت چین بستگی به امنیتِ نظم جهانی دارد که تا حد زیادی از سوی ایالات متحده طراحی شده و هیچ راه آسان برای احتراز از این محدودیتی که بر گزینه های سیاست خارجی چین می گذارد وجود ندارد.
مشکل سوم، در ماهیت رشد فوق العاده چین ریشه دارد. چین آنقدر سریع و در مقیاسی وسیع رشد کرده که بسیاری از زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی اش زیر فشار قرار گرفته است. هزینه های گزاف زیست محیطی استراتژی «رشد به هر قیمت» از سوی چین تنها یکی از راه هایی است که در آن عواقب موفقیت سریع، چین را در چنبره خود گرفته است. سیستم مالی مشکلات جدی دارد و هرگز با رکودی واقعی مورد آزمایش قرار نگرفته است. عواقب ناشی از سیاست تک فرزندی در حال حاضر به شکل نامطلوبی احساس می شود. استراتژی رشد تولید برای صادرات دیگر نمی تواند به عنوان شالوده ای برای توسعه چین به خدمت گرفته شود، اما تغییر الگوی رشد دشوار است و اینکه پس از آن دقیقا چه می شود، روشن نیست. این محدودیت های داخلی و ناآرامی های سیاسی که رهبران چین دائما نگرانش هستند نیز محدودیت هایی بر آزادی عمل جهانی این کشور می نهد و حجم رد پای چین در سیاست بین المللی را کاهش می دهد.سال ۲۰۱۵ چین باید بر سر مرزهای دریایی خود مذاکره کند؛ در غیر این صورت موانع آسیایی در پیش روی این کشور زیاد خواهد شد و مانع تداوم رشد این کشور خواهد شد.

۴) ژاپن
در تفکر مرسوم، ژاپن همچنان «دست کم گرفته شده ترین» کشور است. این کشور که از لحاظ اقتصادی راکد است و «مزین» به قانون اساسی مسالمت جویانه تحمیل شده از سوی آمریکاست. در زیر سایه چینی در حال ظهور، روندی افولی دارد و مدت ها به دیپلماسی حداقلی قناعت کرده و گاهی به عنوان قدرتی ناچیز و رو به محو شدن نگریسته می شود. این درک غلط است؛ ژاپن همچنان یک قدرت بزرگ بوده و به مدد یک سیاست خارجی محکم تر و هوشمندانه تر، وزنش در امور جهانی در حال رشد است. این کشور سومین اقتصاد جهان را دارد و وقتی وارد رکود اقتصادی شد، سطح پیچیدگی های فناوری ژاپن و شبکه تجارت و تولید جهانی اش این کشور را به یک نیروی بسیار توانمند تبدیل کرد. در قرن ۲۱، این فناوری خواهد بود که رقابت های نظامی را تعیین خواهد کرد؛ توانایی ژاپن برای تولید، گسترش و به کارگیری فناوری های نظامی پیچیده و داشتن رقابت تسلیحاتی پیشرفته عصر ما به این معناست که ژاپن این پتانسیل را دارد که همچنان تا سال ها یک قدرت بزرگ نظامی باقی بماند.
در سال ۲۰۱۴، ژاپن تلاش سختی کرد تا این مزایا را به وزنی ژئوپلیتیک تبدیل کند. این کشور برداشت از قانون اساسی خود را مورد بازتفسیر قرار داد تا بتواند به «دفاع جمعی از خود» برسد؛ یعنی تسلیح دوباره در کنار نزدیکی بیشتر به کشورهایی که دوست بوده و دارای تسلیحات نظامی هستند. ژاپن (تعجبی ندارد که) پیشرفته ترین ارتش دنیا را دارد و به دنبال پایان دادن به دهه ها ممنوعیت صادرات تسلیحاتی، این کشور رقابت جدی در بازار تسلیحات جهانی را آغاز کرده و به طور مشخص سلاح هایی پیچیده زیردریایی به استرالیا می فروشد.
ژاپن می کوشد تا خود را در مرکز مجموعه ای از روابط دفاعی منطقه ای با کشورهایی مانند ویتنام، استرالیا و هند قرار دهد که همگی در ظهور چین دارای نگرانی مشترک هستند. چشم انداز روابط عمیق تر با هند کاملا روشن است؛ مکمل های اقتصادی و منافع مشترک ژئوپلیتیک می گوید که رابطه توکیو- دهلی نو می تواند یکی از واقعیت های اساسی برای شکل دادن به سیاست های قرن ۲۱ باشد. تا حدی به دلیل توانایی اش برای همکاری با قدرت های دیگر در منطقه از جمله هند، ژاپن توانست در سال ۲۰۱۴ چین را عقب بگذارد؛ این یک دستاورد است که قدرت های کوچک تر می توانند به آن غبطه بورزند. در سال 2015 احتمالا ژاپن حالت تهاجمی تری خواهد داشت؛ چرا که با بازتفسیر قانون اساسی اش اجازه خواهد یافت تا بار دیگر به نقش نظامی خود بازگردد. آسیا آبستن رقابت نظامی خواهد بود.

۵) روسیه
روسیه کشوری رو به افول است؛ اما هنوز روند افول را به اتمام نرسانده است و در افق هم هیچ امیدواری ای برای گریز از این وضعیت دیده نمی شود. این اوضاع را برای روسیه بی نهایت خطرناک می سازد. این کشور ممکن است در برخی از مهم ترین وظایف یک قدرت بزرگ کاستی هایی داشته باشد؛ اما دارای سلاح هسته ای، منابع طبیعی فراوان، ظرفیت جنگ اطلاعاتی و مجازی است. این کشور اکنون به دست رئیس جمهوری (به لحاظ تاکتیکی) مکار اداره می شود که فراتر از وزن خود عمل می کند. اگر این رتبه بندی ها، رتبه بندی اراده برای استفاده از قدرت باشد، روسیه در این فهرست بالاتر می آید؛ حمله به اوکراین در سال ۲۰۱۴ هیچ تردیدی باقی نگذاشت که آنچه ولادیمیر پوتین انجام می دهد فقط برای تقویت جایگاه روسیه در جهان و واژگونه کردن آن چیزی بوده که او آن را به عنوان بزرگ ترین فاجعه قرن ۲۰ می پندارد: فروپاشی شوروی.
مساله ضعف روسیه مساله ای شناخته شده است و اغلب در غرب تکرار می شود. جمعیت روسیه در حال کاهش است؛ نتوانسته اقتصاد پسا شوروی را به نحو مطلوبی توسعه دهد. تنش های عظیمی میان اقوام روسی و اقلیت های مختلف مسلمان در این فدراسیون وجود دارد. به لحاظ سیاسی، روسیه همچون خانه ای است که روی «شن» ساخته شده؛ پوتین قدرت مهیبی بر مردم خود- از جمله اولیگارش های حاکم- دارد؛ اما موضع او بسیار آسیب پذیرتر از یک رئیس جمهور در یک دموکراسی مستقر یا حتی یک پادشاهی ارثی است. اکنون، سقوط قیمت نفت (که با تحریم تشدید شده) اقتصاد روسیه و وزن بین المللی این کشور را در زمان تحریم هایی که آسیب رسانی خود را آغاز کرده تضعیف کرده است. اما روسیه از مزیتی برخوردار است که امتیازی به این کشور می دهد تا حداقل یک مدل کاغذی از شوروی ترسیم کند و آن مزیت خلق و خوی پوتین است. به استثنای جمهوری های بالتیک و چین، روسیه در محاصره برخی از ضعیف ترین و بدترین کشورها در جهان است. اوکراین برای اصلاحات می کوشد اما فساد گسترده، ضعف فرساینده دولت و بی کفایتی اقتصادی، اوکراین را به حریفی ضعیف تبدیل کرده است. اروپا و آمریکا چه مقدار پول به کشوری تزریق کنند و چه اندازه اسراف در کشوری فاسد و ضعیف انجام دهند که حتی نمی تواند برای زنده ماندن پول انرژی خود را بپردازد؟ تا کی مالیات دهندگان غربی پول خود را به جیب اولیگارش های اوکراینی بریزند که در پی غارت کشور خود هستند؟ 
سال ۲۰۱۵ سال سختی برای پوتین و روسیه خواهد بود: بحران اوکراین، بحران اقتصادی و تورم، تهدید داعش در چچن و... می تواند هزینه های حکومت پوتین را بالا ببرد.

۶) هند
آنچه باعث شده هند، امروز یک قدرت بزرگ باشد بیشتر به جایگاه استراتژیک این کشور در توازن قدرت آسیای رو به ظهور مربوط است تا ظرفیت آینده اش. چهار قدرت بزرگ (ایالات متحده آمریکا، چین، ژاپن و هند) به دنبال ایفای نقشی عمده در منطقه اند و هند- منعطف ترین کشور در میان این ۴ کشور- قادر بوده تا خود را به عنوان «رأی دهنده ای نخودی» مطرح کند. ایالات متحده و ژاپن هر دو خواهان ایجاد روابطی استراتژیک و بلندمدت با هند به عنوان بخشی از یک معماری جدید آسیایی هستند که باعث توازن در برابر چین در حال ظهور خواهد بود. هند هم نگران چین است؛ اما درک می کند که از حفظ فاصله خود با واشنگتن و توکیو بهره می برد. چین، ژاپن و ایالات متحده برای دوستی با هند در حال رقابت هستند (و کشورهای اتحادیه اروپا و روسیه نیز مشتاق افزایش تجارت هستند) اما هند توانسته از مزیت های این دوستی ها بدون ایجاد تعهد برای خود بهره برداری کند. اگر قدرت به معنای آزادی برای انجام کاری است که می خواهید درحالی که دیگران به ساز شما برقصند، هند به دنیا نشان می دهد که این بازی و رقصیدن با این ساز چگونه است. سال ۲۰۱۵ نشان خواهد داد که هند متواضعانه و آرام به پیش خواهد رفت و این دیگران هستند که به دنبال این کشور می دوند و سعی دارند دوستی هندی ها را بخرند.

۷) عربستان سعودی
به لحاظ منطقه ای و جهانی، عربستان سعودی بیش از هر قدرت بزرگی در حال نفع بردن در منطقه خود است. این کشور با احساس خطر از تهدیدات پیرامون، ائتلافی قدرتمند تشکیل داده که شامل کشورهایی مانند مصر و امارات متحده عربی و احتمالا اسرائیل می شود. سعودی ها همچنان به قطر فشار وارد می کنند تا پشتیبانی خود از اخوان المسلمین را قطع کنند و به ائتلاف سعودی بپیوندد؛ ظاهرا این تلاش در حال ثمر دادن است. حمایت سعودی ها به مصر و اسرائیل (همراه با فشار ترکیه و قطر) کمک کرد که حماس بیشترین آسیب را متحمل شود.
سعودی ها برای دفاع از پادشاهی خود باید بتوانند ائتلافی متشکل از اهل سنت تشکیل دهند که از خلیج فارس تا قاهره گسترده است. نیروی هوایی اسرائیل هم ممکن است در حمایت از سعودی ها وارد شود. به عنوان آخرین چاره، رابطه عربستان با پاکستان (رابطه ای که به طور پیوسته بیش از رابطه سعودی ها با آمریکا در حال رشد است و بیش از آمریکا به پاکستان اعتماد دارند) تضمین می کند که این ائتلاف ممکن است در برابر ایرانی که می کوشد به عنوان قدرتی منطقه ای ظهور کند گردن فرازی کند.
اما شاید اوضاع این گونه هم نشود. در پایان سال ۲۰۱۴، عربستان سعودی، جهان را مات و مبهوت کرد: این کشور از قدرت اقتصادی و وزن سیاسی خود استفاده کرد تا «بازهای» اوپک را وادارد تا سقوط قیمت های جهانی نفت را بپذیرند. بله، این بر شرکت های آمریکایی هم تاثیرگذار بود. عربستان با ذخایر فراوانی از پول و نفت می تواند این خسارت ها را تا مدتی جبران کند. این کشور برای ضربه به تهران از هیچ اقدامی فروگذار نمی کند. مرگ ملک عبدالله اگرچه می تواند اندکی بر قیمت نفت تاثیر بگذارد؛ اما بحران جانشینی در عربستان چالشی جدی برای رهبران این کشور خواهد بود. مناطق شرقی و شیعه نشین را که با مرگ عبدالله رها می شوند هم نباید فراموش کرد.