پژویان: مخالفان هدفمندی یارانه‌ها اقتصاد را نمی‌فهمند

این قانون به سرعت توانست روند بی رویه مصرف انرژی کشور را که رفته رفته به یک بحران تبدیل می شد، کنترل کند و زمام امور بخش انرژی را دوباره به دست گیرد. بر این اساس بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی با اتفاق نظر از دستاوردهای مثبت هدفمندی یارانه ها تقدیر کردند اما نوسانات ارزی به وجود آمده در ابتدای سال جاری بهانه ای شد تا منتقدان بزرگترین طرح اقتصادی کشور با تداوم اجرای آن مخالفت کنند و شرایط اقتصادی کشور را مناسب برای فاز دوم هدفمندی نبینند. بدین ترتیب پس از گذشت بیش از دو سال از اجرایی شدن فاز اول این قانون، فاز دوم در راهروهای مجلس بلاتکلیف مانده است.این در حالی است که بسیاری از اساتید و صاحبنظران اقتصادی اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها را نه انتخاب بلکه یک باید می دانند. یکی از این صاحبنظران دکتر جمشید پژویان، رئیس شورای رقابت و استاد دانشگاه علامه طباطبایی است که بر اجرای هرچه سریع تر فاز دوم تأکید دارد. پژویان در گفت و گو با می گوید: کسانی که الفبای علم اقتصاد را می فهمند به هیچ عنوان تورم، نقدینگی و نوسانات ارزی را بهانه توقف هدفمندی یارانه ها قرار نمی دهند.
آقای دکتر، در شرایط فعلی اقتصاد ایران اجرای هدفمندی یارانه ها چقدر ضرورت دارد؟
هدفمندی یارانه ها یا اصلاح قیمت های نسبی که مهمترین بخش این قانون است یک باید در اقتصاد ایران است نه یک انتخاب، درواقع نباید به این فکر کنیم که اصلاح قیمت های نسبی را در ایران انجام بدهیم یا نه بلکه یک ضرورت است یعنی اگر کسی اجرای هدفمندی یارانه ها را ضرورت نمی داند الفبای اقتصاد را بلد نیست.
در اجرای قانون هدفمندی یارانه ها نیز هدف اصلی این است که نهایتاً هم الگوی مصرف و هم الگوی تولید اصلاح شود، یعنی همه مصرف کنندگان که به دلیل ارزانی بسیار و تقریباً رایگان بودن حامل های انرژی مصرف انرژی شان بسیار بالا بود به صورتی که در این زمینه رکوردهای جهانی را شکسته بودند، مصرفشان را تعدیل کنند تا این شدت افزایش تقاضا که حتی می توانست به این منجر شود که دیگر صادرات نفت نداشته باشیم و برای تأمین سایر پیش نیازهای تولید نظیر آب مشکلات عدیده ای داشته باشیم، رفع شود.
در بخش تولید نیز به دلیل تقریباً رایگان بودن انرژی از تکنیک های انرژی بر استفاده می شد و به عبارتی دیگر تکنولوژی در بسیاری از بخش های تولید قدیمی و عقب افتاده بود چرا که بواسطه ارزان بودن حامل های انرژی، سرمایه گذاری در زمینه اصلاح مصرف و روش های تولید مقرون به صرفه نبوده در نتیجه هم مصرف انرژی بالایی در بخش تولید داشتیم و هم کیفیت تولید پائین بود. بر این اساس برای بهبود این شرایط و کاهش مصرف انرژی در بخش تولید نیز نیازمند اجرای هدفمندی یارانه ها بودیم.
در حال حاضر در بخش انرژی و نیروی کار نسبت به سایر کشورهای منطقه مزیت نسبی داریم که اگر بتوانیم کالایی با کیفیت بالا و قیمت تمام شده پائین تولید کنیم می توانیم در بازارهای جهانی حضوری پررنگ تر داشته باشیم و در نتیجه باعث رشد بالا و رونق اقتصادی خواهد شد.
نتایج اجرای فاز نخست هدفمندی را چگونه ارزیابی می کنید؟
دولت در اجرای فاز اول در سمت مصرف نتیجه مثبت گرفت بخصوص شاهد افت و کاهش شدید قاچاق پس از اجرای هدفمندی بودیم و این موضوع این امکان را داد که واردات برخی از کالاها را که تا آن زمان انجام می شد متوقف کنیم یا بشدت کاهش دهیم.
اما در سمت تولید با وجود این که هزینه بسیاری کرد ولی راه درستی را انتخاب نکرد. دولت نباید یارانه انرژی پرداخت می کرد، در واقع سیاست اصلی که می بایست مصرف انرژی واحدهای تولیدی را اصلاح کند با این کار خنثی کرد و نتیجه آن، این شد که تمایل برای سرمایه گذاری در اصلاح مصرف انرژی و کاهش آن در بخش تولید اتفاق نیفتاد.
برعکس بنگاه ها با همان روند ( زیرا قیمت ها افزایش یافته بود) به تولید ادامه دادند و در این راه مصرف انرژی خود را کاهش ندادند.در بخش مصرف به دلیل این که قیمت ها افزایش یافت و یارانه انرژی پرداخت نشد شاهد کاهش چشمگیر مصرف انرژی هستیم ولی در بخش صنعت و کشاورزی شاهد افزایش مصرف هستیم و برعکس خانوارها، هیچگونه اصلاحی در زمینه مصرف انرژی حاصل نشد.
به نظر شما برای اصلاح مصرف انرژی در بخش تولید باید چه سیاستی اجرا شود؟
اصلاح روش های تولید و کاهش مصرف انرژی در بخش تولید کشور باید از طریق استهلاک نزولی صورت بگیرد که اساس آن پرداخت یارانه از طریق بخشش مالیات برای سرمایه گذاری مجدد است.
این پیشنهادی است که مبتنی بر تئوری های اقتصادی است و کشورهای بسیاری در دنیا از این روش برای اصلاح بخش تولید خود بهره برده اند.
بر این اساس با اصلاح روش های حمایتی از بخش تولید، مرحله دوم هدفمندی یارانه ها باید هرچه زودتر اجرا شود تا هم بخش تولید را به سمت تغییر تکنولوژی و ارتقای کیفیت هدایت کنیم و هم مصرف کننده را تا زمان کاهش مجدد قیمت ها در بخش تولید مورد حمایت قرار دهیم تا به تدریج یک سیستم حمایتی دائمی را در کشور اجرایی کنیم.
به نظر می رسد همان اتفاقی که در زمان تصویب طرح تثبیت قیمت ها در مجلس هفتم افتاد و باعث لطمات بسیاری به اقتصاد کشور شد در زمان حاضر نیز با اصرار طراحان اصلی تثبیت قیمت ها و این بار برای توقف فاز دوم هدفمندی یارانه ها در حال وقوع است. در واقع انگار تاریخ یکبار دیگر تکرار می شود.
در زمان طرح مصوبه تثبیت قیمت ها که دولت را موظف کرد برای مدت چند سال قیمت حامل های انرژی را ثابت نگه دارد و افزایش ندهد، به بسیاری از نمایندگان مجلس وقت مراجعه کردم و خواستار توقف این اشتباه بزرگ شدم. در همان زمان هم اعلام کردم این کار تورم را کنترل نخواهد کرد و باعث مشکلات حادتر در آینده خواهد شد که عبور از آن بسیار دشوار است. متأسفانه نتیجه همان شد که پیش بینی کرده بودیم. طرح تثبیت قیمت ها اجرا شد و براساس آمار رسمی مرکز آمار ایران، تورم نیز هیچگونه کاهشی پیدا نکرد و این فاصله قیمتی که در طول چند سال (بواسطه عدم افزایش سالانه) به وجود آمده بود، مشکل حال حاضر اقتصاد ایران شد. درواقع فاز اول قانون هدفمندی با هدف از بین بردن همین فاصله قیمتی طراحی و اجرا شد و خوشبختانه نتیجه مثبتی هم داد. به نظر من نتیجه کاری که عده ای برای تصویب طرح تثبیت قیمت ها انجام دادند و مخالفتی که در حال حاضر عده ای با اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها انجام می دهند چیزی جز تخریب نیست. این افراد هر که هستند اشتباه می کنند.
برخی منتقدان، تورم فعلی کشور را دلیلی برای به تأخیر انداختن فاز دوم هدفمندی یارانه ها اعلام می کنند. اجرای این فاز تا چه حد تورم را تشدید می کند؟
از زمان آغاز فاز نخست هدفمندی یارانه ها تا قبل از اعلام تحریم اروپا علیه ایران که عملاً به واسطه انتظارات تورمی باید آن را از اوایل سال 2012 محاسبه کرد، نرخ تورم ایران به مراتب کمتر از نرخ تورم 30 سال گذشته بوده است. اگر قرار بود تورمی به واسطه اجرای هدفمندی یارانه ها اتفاق بیفتد باید در طول 5/1 سال پس از اجرای آن محقق می شد. از آنجا که در هدفمندی یارانه ها عمده فشار روی سبد مصرف وارد می شود بایستی تورم آنی ایجاد شود.
متأسفانه تورم یک بهانه است تا فاز دوم هدفمندی یارانه ها را به تأخیر بیندازند. هرچند من معتقدم در صورتی که برخلاف نتایج فعلی، تورم بالایی هم ایجاد می شد، این تورم بهای ناچیزی در قبال رشد و شکوفایی است که در آینده با اصلاح قیمت های نسبی حاصل می شود. کسانی که علم اقتصاد نمی دانند از تورم هم وحشت دارند، البته تورم پدیده خوبی نیست ولی ترکیه کشور همسایه ما، تورم 90-80 درصد را در خلال اصلاحات اقتصادی خود تجربه کرد. امریکای جنوبی نیز برای رسیدن به توسعه از تورم حدود صد درصدی عبور کرد و هم اکنون مشاهده می کنیم اقتصادهای ترکیه، برزیل، آرژانتین و... دارای چه شرایط مساعدی است. آیا تورم آنها را به زانو درآورد یا آنچه باعث رشد و توسعه آنها شد اصلاحات اقتصادی بود. حتی به واسطه ترس از تورم متوقف کردن اصلاحات اقتصادی را به صلاح کشور نمی دانم.
چند درصد از مخالفت هایی که با هدفمندی یارانه ها می شود علمی است؟
متأسفانه بسیاری از انتقادهایی که به قانون هدفمندی یارانه ها می شود کارشناسی نیست و ریشه علمی ندارد. در حال حاضر هر کسی خود را اقتصاددان می داند و در زمینه مسائل اقتصادی مقاله می نویسد. من حاضرم با تمام کسانی که در زمینه هدفمندی یارانه ها انتقاد دارند در چارچوب علم اقتصاد مناظره کنم تا مشخص شود نظر چه کسی برپایه اصول علمی استوار است.
آیا نقدینگی با هدفمندی یارانه ها افزایش می یابد؟
اجرای هدفمندی یارانه ها به هیچ عنوان به این معنا نیست که باید نقدینگی افزایش پیدا کند. اصل این است که پول از جیب پرمصرف ها به جیب کم مصرف ها جابه جا شود.البته اگر می شد که به پرمصرف ها یارانه نداد خیلی بهتر بود ولی به دلیل این که امکان شناسایی این افراد به طور دقیق وجود ندارد خود مکانیزم بازار این کار را انجام می دهد. آنها که بیشتر مصرف می کنند باید پول بیشتری بپردازند و این اضافه درآمد پس از جمع آوری در خزانه دولت به عنوان یارانه به کم مصرف ها پرداخت می شود.در واقع اگر دولت دچار کسری بودجه نشود به هیچ عنوان نقدینگی افزایش نمی یابد ولی اگر دولت با کسری بودجه مواجه شود به میزان همان کسری می تواند قدری نقدینگی را افزایش دهد. به نظر من محاسبه و تراز این جابه جایی برای دولت به گونه ای که نقدینگی افزایش پیدا نکند کار دشواری نیست. این که نقدینگی مقداری بیش ار تولید ناخالص داخلی افزایش یابد امری بدیهی است ولی افزایش بیش از آن ممکن است مشکلات تورمی به همراه داشته باشد.بر این اساس در هدفمندی یارانه ها به دلیل این که پول از افراد پرمصرف به سمت افراد کم مصرف در حال چرخش است لزوماً موجب افزایش نقدینگی نمی شود.
چهره اقتصاد ایران پس از اجرای کامل قانون هدفمندی یارانه ها چگونه خواهد بود؟
در صورتی که قانون هدفمندی یارانه ها به صورت دقیق و صحیح اجرا شود باید منتظر یک جهش بزرگ در کارایی و رشد اقتصادی باشیم، زمانی که رشد اقتصادی بالایی داشته باشیم سایر معضلات نظیر بیکاری، فاصله طبقاتی و ... نیز از بین خواهد رفت.

منبع: روزنامه ایران