چشم‌انداز رابطه آب، غذا، انرژی در آفریقا

اقتصاد ایرانی: مرکز آفریقای شورای آتلانتیک به تازگی گزارشی با نام رابطه آب، غذا و منابع انرژی منتشر کرده است. این گزارش بررسی می کند که چگونه رابطه بین آب، غذا و منابع انرژی، – با تمرکز بر آفریقا و حوزه اقیانوس اطلس – جهان و آینده آن را شکل می دهد. در رابطه آب- غذا- انرژی، وابستگی های متقابل بین این منابع، برای تمامی ساکنان کره زمین بنیادی محسوب می شوند. درک این رابطه و مدیریت موثر آن، یک چالش مهم برای سیاست گذاران و رهبران حوزه اقیانوس اطلس است و حل چالش های موجود در قاره آفریقا بطور همزمان یک وظیفه و یک دستاورد بزرگ محسوب می شود. مشکلات بالقوه ناشی از ناتوانی در حل چالش های آب- غذا- انرژی در آفریقا، برای ساکنان این قاره و تمامی کشورهای حوزه اقیانوس اطلس، بی شمار هستند و سیر حرکت نزولی بیش از حرکت صعودی است.

امنیت آب، غذا، انرژی، سه چالش امنیتی غیرسنتی است که در سال های اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. رهبران سیاسی جهان تلاش کرده اند که غذا را به یک اولویت امنیتی جهانی تبدیل کنند و امنیت غذایی به نگرانی اصلی بسیاری از کشورهای جهان از جمله (کشورهای) خاورمیانه و شمال آفریقا تبدیل شده است. بسیاری از ناظران نگران این مسئله هستند که کمبود آب شیرین ناشی از افزایش جمعیت، استفاده بیش از حد، و تغییرات آب و هوایی منجر به تغییر شکل چشم انداز امنیت جهانی در سال های پیش رو شود. کمبود آب، سیستم های تولید غذا و انرژی، منابع آب شرب و اکوسیستم های حیاتی را تحت تأثیر قرار می دهند. امنیت انرژی برای چند دهه، دغدغه اصلی امنیت جامعه بوده است و مانند غذا و آب شیرین، تولیدکنندگان و مصرف کنندگان انرژی نیز خواستار بازار انرژی امن، با ثبات و آزاد هستند.

در حوزه اقیانوس اطلس، آگاهی رو به رشدی درخصوص نیاز به درمان تنش های منابع طبیعی بعنوان چالش های امنیتی در کنار (چالش های) اقتصادی و اجتماعی وجود دارد. ایجاد ظرفیت سیاسی و فنی برای درک، نظارت و رسیدگی به مشکلات بالقوه پیش از آغاز نابودی ثبات ملی یا فراملی، مورد نیاز است. متأسفانه ساختارهای نهادی که برای انجام این وظایف مورد نیاز خواهند بود، اغلب در سطوح ملی و مقیاس های منطقه ای و جهانی وجود ندارد. حل چالش های مرتبط با رابطه (آب، غذا، انرژی) مستلزم مشارکت خلاق و همکاری پایدار میان دولت، صنعت و جامعه مدنی است.

افزایش تقاضا برای آب، غذا و انرژی در سراسر جهان و در آفریقا بدان معنی است که تولید در آفریقا در هر سه بخش باید افزایش پیدا کند. جمعیت آفریقا بسرعت در حال افزایش است و بالاترین نرخ شهرنشینی بر روی کره زمین را به خود اختصاص داده است که هر دو این مسائل باعث افزایش تقاضا در آفریقا می شوند. موانع قابل توجهی باید رفع شوند؛ رفاه در بسیاری از مناطق این قاره محدود شده و بخش زیادی از آن در معرض تنش های شدید ناشی تغییرات آب و هوایی قرار گرفته اند. در بخش امنیت غذا نیز بهره وری پایین کشاورزی ناشی از محدودیت منابع آب (آبیاری) و انرژی (کود، مکانیزاسیون) است که این موانع نیز باید برای تحقق وعده تبدیل شدن به یک منطقه حاصلخیز جهانی، مرتفع شوند.

این گزارش، پنج اصل محوری برای هدایت برنامه ریزی، تولید، تنظیم و استفاده از رابطه آب، غذا و انرژی در آفریقا، و برای اکوسیستم هایی که نیازمند حفظ این رابطه هستند را معرفی می کند. سیاستگذاران باید از این اصول پیروی کنند:

• ادغام تنش: عدم مشارکت در برنامه ریزی و مدیریت یکپارچه آب، غذا، انرژی باعث افزایش پیامدهای منفی از جمله ناکارآمدی اقتصادی، قرار گرفتن در معرض شوک منابع خارجی و احتمال اینکه کمبود یکی از عناصر رابطه بر سایر عناصر تأثیر منفی بگذارد، می شود. دولت ها باید مکانیسم های مبتنی بر درک قوی از رابطه آب، غذا، انرژی را ایجاد کنند. ائتلافی از ذینفعان مختلف از بخش های دولتی و خصوصی و جامعه مدنی باید از آغاز در تدوین یک سیاست مدون مشارکت داشته باشند.  
• بهره وری حداکثری: حرکت بسوی اقتصاد پایدارتر به بهبود چشمگیر در بهره وری منابع بستگی دارد. استراتژی های مورد نیاز برای انجام این کار شامل قیمت گذاری منابع برای تشویق بهره وری، حذف ضایعات از زنجیره تأمین (در آفریقا اغلب ضایعات بالادستی هستند)، نگاه به زباله بعنوان یک دارایی، مدیریت تقاضا از طریق تأثیرگذاری بر رفتار مشتری هستند. موانع در مسیر بهره وری بیشتر در آفریقا و سایر مناطق شامل موانع اقتصادی، فناوری، مالی، زیرساخت های میراث ناکارآمد، موانع سیاسی، منافع و جبر فرهنگی هستند.
• فعال کردن دسترسی: مسئله دسترسی شامل سوالات پیچیده حوزه سیاست اجتماعی، سیاسی و اقتصادی هستند. درحالیکه فقر یک پدیده رو به گسترش در مناطق شهری در آفریقا محسوب می شود، فقیرترین مردم، خرده مالکان روستایی هستند؛ کشاورزان در آفریقا آسیب پذیرترین اقشار محسوب می شوند، چراکه تولیدات آنها در سطوح بسیار پایین قرار داشته و از فقدان دسترسی به فناوری و بازارها رنج می برند؛ در عین حال با تنوع کم آب و هوایی از جمله تنوع در بارش مواجه هستند.
• تقویت انعطاف پذیری: پیچیدگی این رابطه نشان می دهد که برای جذب شوک های خارجی کوتاه مدت و انطباق با تغییرات بلندمدت، انعطاف پذیری سیستم باید تقویت شود. حوزه های آبخیز، جنگل ها، خاک، تالاب ها و محیط های ساحلی دست نخورده، خدمات اکوسیستمی را ارائه می کنند که بدون آنها، سیستم های انسانی عملکرد ندارند و دولت ها به  ترکیب دیدگاه های اکوسیستمی در مدیریت این رابطه نیاز دارند.
• پذیرش نوآوری: حل چالش های رابطه (آب، غذا، انرژی) به استفاده از ابزار نوآورانه نیاز دارد. مقیاس گذاری فناوری ها، روش ها و سیستم های موجود، یک مسیر طولانی را بسمت افزایش خروجی در پیش دارد. تقویت بهترین شیوه های موجود مانند آبیاری قطره ای، آبیاری قطره ای زیرسطحی و «کودآبیاری»، کشاورزی آفریقا را به مراتب کارآمدتر از وضعیت کنونی خواهد کرد؛ اما در عین حال باید اشکال در حال ظهور ابداعات مختلف نیز پذیرفته شوند. ایجاد سیستم هایی که اقدام به شناسایی و مقیاس گذاری پیشرفت ها می کنند، کلید تبدیل فناوری ها، روش ها و شیوه های نوآورانه به برنامه های موفق هستند. درحالیکه پیشرفت های علمی و فناوری کلیدی محسوب می شوند، دستیابی به موفقیت در گرو مشارکت تعاملی محققان، متخصصان و مصرف کنندگان برای تبدیل ابداعات به فرم قابل استفاده و عملی است.

متأسفانه پیچیدگی این رابطه بدین معناست که از نظر فنی، به احتمال زیاد هرگز قادر تهیه مدل کامل و دقیقی از این رابطه نخواهیم بود. درحالیکه محققان بطور مداوم در حال بهبود قابلیت های مدلسازی هستند، اما اذعان می کنند که قادر به تعیین کمیت روابط فوق العاده پیچیده در سیستم های فیزیکی و انسانی نیستند.

در غیاب چنین قابلیت هایی، ساده ترین راه این است که به بهبود منابع بصورت جداگانه ادامه دهیم که از این طریق می توانیم جهانی با ثبات تر، مرفه تر و پایدارتر بسازیم. تقویت پیوسته سیستم های آب، غذا و انرژی در آفریقا، امکان ایجاد فرصت های بیشتر برای ساختن آینده ای روشن در آفریقا و حوزه اقیانوس اطلس را فراهم می کند.

برای مشاهده فایل اصلی گزارش بر روی عکس زیر کلیک کنید: