جهت‌یابی نفت با پنج حسگر
اقتصاد ایرانی: «جهت بازار نفت به کدام سمت خواهد بود؟» بعد از سقوط بیش از ۵۰ درصدی بازار نفت در ماه های گذشته و پیش بینی تحلیلگران از رسیدن قیمت نفت به سطوح ۴۰ تا ۵۰ دلاری، حالا این موضوع به پرسشی کلیدی بدل شده است. محافل خبری و اقتصادی در جهان به دلایل ریزش اخیر قیمت نفت بسیار پرداخته اند. با وجود این،گزارش حاضر نشانه ها یا «حسگرهایی» را در بازار نفت بررسی می کند که می تواند جهت گیری آینده بازار نفت را روشن سازد. «نظر خبرگان بازار»، «ساختار زمانی»، «صرفه تبدیل» فرآورده های نفتی، «حجم معاملات و موقعیت های باز» و شرایط و تحولات «بازیگران سیاسی- اقتصادی» بازار نفت، حسگرهایی پنجگانه هستند که دنیای اقتصاد در گزارشی به بررسی آنها پرداخته است. بر مبنای این گزارش، در حالی که ساختار زمانی بازار و شرایط سیاسی- اقتصادی کشورهای تاثیرگذار در عرضه و تقاضای نفت، احتمال صعودی شدن بازار را در کوتاه مدت بعید نشان می دهند، اما سه حسگر دیگر یعنی برآیند نظر خبرگان، حجم معاملات و تعداد موقعیت های باز و صرفه تبدیل فرآورده های نفتی حکایت از تغییر جهت مسیر بازار در آینده ای نزدیک دارند. از مجموعه این معادلات می توان با کمی احتیاط نتیجه گرفت که احتمالا نفت در محدوده ۴۴ تا ۴۸ دلار فعلی، به یک کف قیمتی رسیده است.
آیا روند ریزش قیمت جهانی نفت که از خرداد ماه شروع شده ادامه می یابد یا این روند به روزهای پایانی خود نزدیک شده است؟گرچه تا چندی قبل برخی پیش بینی ها از ادامه سقوط نفت به کانال های پایین تر خبر می دادند، اما تحولات برخی حسگرهای بازار نفت نشان از به کف رسیدن قیمت نفت دارد. از منظر تحلیلگران بازار، «پیش بینی های خبرگان بازار نفت»، «اختلاف قیمت در سر رسید های بازار آتی نفت»، میزان حاشیه سود پالایشگاه ها از تبدیل نفت به فرآورده های نفتی (صرفه تبدیل)، حجم معاملات و تعداد موقعیت های باز و تحرک و تغییر شرایط بازیگران پنج حسگری هستند که وضعیت کنونی و آینده بازار نفت را انعکاس میدهند.
در بین این حسگرها، هم اکنون «اجماع خبرگان»، رسیدن «صرفه تبدیل» فرآورده های نفتی نظیر بنزین و نفت کوره به محدوده های کف قیمتی و نیز افزایش «حجم معاملات و تعداد موقعیت های بازار» حکایت از ادامه دار نبودن ریزش قیمت نفت می کنند. واکاوی این سه حسگر بیانگر پیدایش یک کف قیمتی در سطوح فعلی ۴۴ تا ۴۸ دلار برای هر بشکه نفت هستند. دو حسگر دیگر، یعنی «ساختار زمانی بازار» و «نقش سیاسی-اقتصادی کشورهای تاثیرگذار در بازار نفت»، با آنکه به قطعیت، حکم به رسیدن بازار به کف قیمتی و بازگشت آن از سطوح فعلی نمی کنند، اما به عنوان نشانه هایی درخور و مهم برای پایش روند بازار محسوب می شوند. علائم این دو حسگر هم حکایت از آن دارد که دست کم مدت زمانی چندماهه برای بازگشت بازار به مسیر صعودی نیاز است و در کوتاه مدت نباید انتظار رسیدن قیمت نفت به سطوحی بالا را در سر داشت.
حسگر اول: اجماع خبرگان مبنی بر توقف ریزش
فراوانی و تنوع تحلیل های بنیادین و تحلیل های فنی در مورد بازار نفت به خصوص در هفته های اخیر خود نشانه آن است که نفت به طور فزاینده ای مورد دقت و زیر ذره بین قرار گرفته است. با وجود این تحلیل ها، آنچه افراد باسابقه و خبره در بازار نفت از آینده نفت بیان می دارند، در این شرایط باید بیش از هر زمانی مورد توجه قرار بگیرد. به گفته اکثر تحلیلگران و خبرگان بازار نفت، با توجه به مازاد عرضه نفت و دیگر شرایطی که مفصل در تحلیل ها به آن پرداخته شده است، قیمت نفت در سال ۲۰۱۵ همچنان تحت فشار خواهد بود و امید چندانی به بازگشت بازار به سطوح قیمتی پیش از سقوط چندماهه اخیر در این مدت نخواهد بود. با وجود این تحلیلگرانی چون «اندرو هال» که نام آشنایی در بازار و تجارت نفت در آمریکا است، ضمن تایید اینکه بازار نفت در سال ۲۰۱۵ همچنان زیر فشار خواهد بود، بیان می دارد «قیمت های نسبی بسیار پایین در کوتاه مدت و ظرفیت بالقوه کمبود عرضه در میان مدت می تواند فرصت های جذابی برای معامله گری در این بازار را در دوازده ماه پیش روی به دنبال داشته باشد.» به گفته هال، عربستان که نقشی تعیین کننده در بازار نفت و قیمت گذاری در این بازار دارد سعی دارد با عدم کاهش تولید، تولیدکنندگان دیگر را که هزینه تولید بالایی دارد از بازار بیرون براند، موضوعی که به طور خاص هدف آن تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا و کانادا است. با وجود این، اکثر این تولیدکنندگان، در قیمت های فعلی حدود ۵۰ دلار قادر به ادامه تولید خود هستند، مگر تعدادی از تولیدکنندگان نفت در کانادا که در این قیمت ها بیش از همه آسیب پذیر هستند. در نهایت هال بیان می دارد ۴۰ دلار «کف نهایی قیمت» برای هر بشکه نفت محسوب می شود. همچنین به گفته «مایک ویتنر»، مدیر بخش تحلیلگری بازار نفت بانک سوسیته جنرال، روند ذخیره سازی نفت در ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۵ هر چه بیشتر ادامه خواهد یافت و وضعیت کنونی بازار، که قیمت های فروش آتی از قیمت های فروش نقد بیشتر است (وضعیت «کنتانگو») تشدید خواهد شد. میزان ذخیره سازی نفت در نفت کش ها در ۶ ماه اخیر حتی چندان قابل ملاحظه نبوده است. به گفته کارشناسان جی.بی.سی انرژی (JBC Energy)، این کشتی ها در این ماه ها به خاطر پایین بودن نرخ روزانه کرایه، در برابر پذیرش محموله های نفتی و تبدیل شدن به انبار نفت تا حدی مقاومت می کردند. به گفته این کارشناسان با کاهش یافتن نرخ کرایه بار و مزیت پیدا کردن درآمد ذخیره سازی نفت برای کشتی ها، ظرفیت ذخیره سازی نفت بیشتر خواهد شد و این موضوع به جذابیت خرید به قصد ذخیره سازی و فروش در آینده می افزاید، امری که وضعیت کنتانگوی بازار نفت را تشدید می کند. به گفته آژانس بین المللی انرژی (IAE) در نیمه نخست سال ۲۰۱۵ بیش از ۳۰۰ میلیون بشکه نفت در نفت کش های روی دریا و نیز انبارهای نفت در خشکی ذخیره خواهد شد. همچنین این نهاد پیش بینی می کند تقاضای روزانه نفت به حدود ۹۳۰ هزار بشکه در روز کاهش یابد. با توجه به این پیش بینی و نیز پیش بینی اوپک از مازاد عرضه ای حدود ۸۳/۱ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۵، می توان نتیجه گرفت به طور حتم در سال ۲۰۱۵ سمت تقاضای بازار بسیار ضعیف تر از سمت عرضه بوده و این سبب تداوم رکود بازار نفت خواهد بود.
حسگر دوم: نزدیک شدن ساختار زمانی بازار به سطوح بازگشت
با توجه به اختلاف قیمتی میان سررسید های مختلف یک بازار، می توان دریافت که بازار در شرایط غلبه عرضه قرار دارد یا سمت تقاضا است که بازار را هدایت می کند. به طور مشخص، اگر در بازاری قیمت های مربوط سررسیدهای آتی از قیمت های جاری یا نقد بیشتر باشد، آن بازار را «کنتانگو» اطلاق می کنند و در مقابل اگر برعکس این شرایط باشد، بازار صورت کاهشی یا «بکواردیشن» (Backwardation) دارد. در بازار کنتانگو انتظار می رود قیمت های آتی با نزدیک شدن به سررسید کاهش یابند و قیمت های نقدی نیز به مرور افزایش یابند تا نهایتا این دو با یکدیگر همگرا شوند. کنتانگو بودن بازار نشانه آن است که معامله گران باور دارند در مقطع زمانی حال مازاد عرضه، یا کمبود تقاضا وجود دارد و این حالت در طولانی مدت دوام نداشته و در آینده قیمت ها افزایش خواهند داشت. در مقابل در شرایط کاهشی یا بکواردیشن این باور وجود دارد که قیمت های جاری به سبب کمبود عرضه یا افزایش مقطعی تقاضا، افزایش یافته اند و در آینده تعادل عرضه و تقاضا مجددا برقرار خواهد شد؛ در نتیجه قیمت های آتی کمتر از قیمت های جاری (Spot Price) هستند.
بازار جهانی نفت در دهه اخیر به صورت دوره ای در حالت کنتانگو یا بکواردیشن بوده است. چنان که سایت خبری تحلیلی بلومبرگ نیز به آن می پردازد، پیش از وقوع بحران مالی سال ۲۰۰۸، بازار نفت در حالت بکواردیشن بود و با وقایعی که در آن سال اتفاق افتاد، بازار وارد فازی طولانی مدت در حالت کنتانگو شد. در اواخر همان سال ۲۰۰۸، شرایط طوری بود که اختلاف قیمت سررسید اول با سررسید هفتم که فاصله ۶ ماهه دارند، به بیش از ۱۲ دلار رسیده بود. از اواخر سال ۲۰۱۰ و با ظاهر شدن آثار خروج از رکود اقتصادی، بازار نفت نیز مجددا وارد حالت بکواردیشن شد؛ به طوری که در این دوره بسیار طولانی که تا سال ۲۰۱۴ ادامه یافت، اختلاف قیمت دوسررسید اول و هفتم در مقطعی به کمتر از منفی ۷/۷ دلار رسید، اما از ماه ژوئن ۲۰۱۴ با پررنگ شدن گمانه زنی ها در مورد کاهش قیمت نفت و انتشار آمارهایی مبنی بر مازاد عرضه و کاهش تقاضای نفت در میان مدت، بازار باز هم وارد دوره کنتانگو شده است. در مقطع کنونی، اختلاف قیمت دو سررسید اول و هفتم، حدود ۶ دلار است و این میزان هنوز فاصله زیادی با رکوردهای دوره کنتانگوی قبلی دارد. از طرفی، به گفته بلومبرگ با توجه به آنکه هزینه ذخیره سازی یک بشکه نفت برای ۶ ماه حدود ۵/۶ دلار است، اختلاف قیمت سررسیدهای آتی با فاصله ۶ ماه حداقل به بیش از ۵/۶ دلار منطقی به نظر می رسد.
تغییر فاز بازار از بکواردیشن به کنتانگو یا بر عکس برای فعالان بازار نفت علامت مهمی به شمار می رود. در صورتی که بازار مجددا وارد حالت بکواردیشن شود، سیگنال مهمی است که نشان می دهد قیمت ها به کف رسیده اند. اما با توجه به عواملی چون افزایش ظرفیت ذخیره سازی و نگهداری نفت در جهان، انتظار می رود دوره تشدید وضعیت کنتانگوی بازار نفت، از دوره مشابه آن در سال های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ طولانی تر باشد، در نتیجه باید انتظار آن را داشت که تا یک سال آینده نه تنها بازار به مسیر صعود بازنگردد؛ بلکه محتمل است کف های پایین تر قیمتی نیز برای ریزش اخیر نفت، به ثبت برسد.
حسگر سوم: رسیدن «صرفه تبدیل» فرآوری نفت به پایین ترین سطوح
میزان حاشیه سودی که پالایشگاه ها از تبدیل نفت به فرآورده های نفتی به دست می آورند به عنوان «صرفه تبدیل» (Crack Spread) شناخته می شود. دو صرفه تبدیل مربوط به بنزین و نفت کوره از متداول ترین مشتقاتی هستند که در بازار آمریکا مورد معامله قرار می گیرند. در فصل های سرد سال، از تقاضای بنزین به خاطر کاهش سفر با خودروها، کاسته می شود. این موضوع را می توان در نمودار مربوط به صرفه تبدیل بنزین مشاهده کرد. با آنکه همین حالا نیز رانندگان از کاهش قیمت بنزین که به تبع کاهش قیمت نفت اتفاق افتاده است، خشنود هستند، اما پیش بینی می شود این موضوع بیشتر در سفرهای بهار و تابستان افراد با خودروهایشان نمود یابد. در مقطع کنونی «صرفه تبدیل» هر بشکه نفت به بنزین برای ماه مارس (۱۰ اسفند تا ۱۱ فروردین) حدود ۲/۱۲ دلار است که نسبت به هفته گذشته ۳ دلار افزایش نشان می دهد. این موضوع در مورد «صرفه تبدیل» نفت کوره بهتر منعکس شده است؛ زیرا نفت کوره تقاضای پیوسته تری در طول سال دارد،به همین دلیل تغییرات صرفه تبدیل این ماده نتایج بهتری را نشان می دهد. مقدار صرفه تبدیل نفت کوره هم اکنون حدود ۲۳ دلار است که با کف قیمتی که در ماه جولای امسال، در حدود ۱۵ دلار به ثبت رسیده است چند دلار فاصله دارد. شرایط آب و هوایی اخیر در آمریکای شمالی و سرد شدن کم سابقه هوا، سبب تقویت تقاضای نفت شده است و به دنبال آن، صرفه تبدیل نفت کوره نیز نسبت به هفته گذشته ۲/۲ دلار برای سررسیدهای نزدیک افزایش داشته است. پایش نمودارهای صرفه تبدیل بنزین و نفت کوره می تواند راهبردی باشد که در صورت رسیدن این دو نمودار به سطوح حمایتی مهم یا کف های تاریخی بازار، نشانه ای برای بازگشت قیمت نفت و رشد مجدد تقاضای طلای سیاه محسوب شود.
حسگر چهارم: افزایش یکباره حجم معاملات و تعداد موقعیت های باز
معامله گران بازارها معتقدند وقتی حجم معامله ها بالا می رود و تعداد قراردادها و موقعیت های باز افزایش می یابد، نشانه ای از تحول بازار در آن مقطع خاص است. از ابتدای ماه ژانویه، حجم معاملات در بازار نفت نیویورک بیش از سه برابر رشد داشته و از ۲۰۰ هزار، به بیش از ۶۰۰ هزار برای نفت سبک آمریکا رسیده است. همچنین، میزان قراردادهای باز نیز برای معاملات نفت سبک آمریکا نزدیک به ۵۰۰ هزار قرارداد بوده است، اما موضوع مهم تر آن است که در هفته های اخیر، تعداد موقعیت های خرید باز معامله گران غیرتجاری (که جهت گیری آنها نشان دهنده جهت گیری اصلی بازار است) به طور مرتب افزایش یافته و از تعداد موقعیت های فروش باز این معامله گران کاسته شده است. بر مبنای داده های CFTF که گزارش دهنده اطلاعات بازارهای آتی آمریکا است، ظرف هفته منتهی به بیستم ژانویه ۲۰۱۵، میزان قراردادهای باز خرید برای نفت سبک آمریکا به بیش از ۴۰۸ هزار قرارداد رسیده است؛ درحالی که این میزان برای قراردادهای فروش به ۲۰۰ هزار می رسد. ظرف این هفته، بیش از ۳۶ هزار موقعیت در بازار بسته شده اند که با توجه به کاهشی بودن روند هفته های اخیر بازار، این موضوع از آن حکایت دارد که بر تعداد کسانی که امید چندانی به کاهش بیشتر قیمت از سطوح فعلی ندارند، افزوده شده است و آنها به دلیل چنین انتظاری اقدام به تسویه موقعیت های فروش خود کرده اند. به هر روی، پایش میزان قراردادهای باز، حجم معاملات و جهت گیری معامله گران در بازار، موضوعی است که می توان از آن دیده شدن نشانه هایی برای تغییرهای احتمالی مسیر بازار را انتظار داشت.
حسگر پنجم: تحرک و تغییر شرایط بازیگران سیاسی و اقتصادی
مهم ترین مصرف کننده انرژی در اقتصاد کنونی جهان کشور چین است. یکی از دلایل عمده سقوط اخیر قیمت نفت و پایداری آن در قیمت های کنونی نیز اخباری است که از کند شدن رشد اقتصادی چین در سال ۲۰۱۵ میلادی به گوش می رسد. با وجود این، اخیرا بانک HSBC نسخه نهایی نشده شاخصChina PMI (Purchasing Manager’s Inde x)x مربوط به ماه ژانویه را منتشر کرده که نسبت به ماه گذشته، اندکی بهبود یافته است. به گفته برخی تحلیلگران نشانه های اینچنینی می تواند گویای توقف افول رشد اقتصادی چین باشد. در سوی دیگر، تولیدکنندگان عمده نفت در جهان نظیر عربستان، ایران و ونزوئلا نقشی تعیین کننده در قیمت گذاری بازار نفت دارند. با وجودی که عربستان تمایلی به کاهش تولید نفت از خود نشان نمی دهد؛ اما کشورهایی چون ایران و ونزوئلا به شدت به دنبال محدود شدن تولید نفت کشورهای عضو سازمان اوپک هستند. پایش تحولات سیاسی، تصمیم های داخلی این کشورها از جمله قیمت نفت در بودجه سال آتی و نیز تعاملات میان این کشورها نظیر سفری که رئیس جمهور ونزوئلا به چند کشور از جمله ایران داشت، موضوعاتی هستند که می تواند راهبردی مهم برای دنبال کردن مسیر بازار نفت باشد؛ مسیری که به نظر میرسد بازیگران کلیدی نفت کمکم بر سر تغییر جهت آن و صعودی کردن روند، در حال رسیدن به اجماع و اتفاق نظری هر چند نسبی، هستند.
