گردش به شرق یا امید به غرب؟
اقتصاد ایرانی: "راهنمای چپ زدن و سپس به راست پیچیدن" عبارتی بود که یکی از روسای جمهور مصر، انور سادات، در دهه 1970 برای توصیف تغییر جهت خود از اردوگاه اتحاد جماهیر شوروی به سوی اردوگاه آمریکایی ها به کار برد. رئیس جمهور جدید مصر، محمد مرسی، نیز در اندیشه چرخش مشابهی است؟ کاندیدای پیروز اخوان المسلمین کشوری را تحویل گرفت که از زمان سادات یکی از متحدان نزدیک آمریکا بوده است. با این وجود برای نخستین دور سفرهای خود به کشورهایی فراتر از همسایگان، او نه بازدید از واشنگتن بلکه سفر به پایتخت های چین و ایران را انتخاب کرده است.
برای آن هایی که مرسی ریش دار را دست نشانده جنبش اسلامگرایان تندرو که دشمنی عمیقی با آمریکا دارند، میدانند، چنین اقدامی یک هشدار به حساب میآید. اخوان المسلمین برای مدتی طولانی خواستار هم بستگی اسلامی شده اند و در همین حال آمریکا را برای نازپروراندن اسرائیل و اهریمن جلوه دادن مسلمانان سرزنش کرده اند. سفر آقای مرسی به چین، همراه با هفت وزیر و یک هیات تجاری 80 نفره، میتواند به عنوان اقدامی برای یافتن یک حامی جدید در نظر گرفته شود در شرایطی که اقتصاد آمریکا رو به افول است، گستره دیپلماتیک آن رو به کاهش است و همچنان حمایت مالی هنگفت آن از نیروهای نظامی مصر نگرانی مصری ها در مورد نقش ارتش طی دوران سخت گذار به حکومتی دموکراتیک را افزایش داده است.
در همین حال، چین یک شریک پرمنفعت که تجارت در آن پررونق است، محسوب میشود. با این وجود، اگرچه ارزش تجارت چین با مصر در سال گذشته بیش از 8 میلیارد دلار بود اما سهم چین از سرمایه گذاری ها در مصر تنها 500 میلیون دلار بود که در مقایسه با سرمایه گذاری آمریکا، مبلغی ناچیز محسوب میشود. در میان آشوب های انقلابی، مصر از سقوط بی مهابای ذخایر خارجی ضربه دیده و برای پرداخت بابت واردات سوخت به مشکل برخورده است. با توجه به رابطه سنتی مصر با بازارهای غربی و ضعف های اقتصادی این کشور، دلیل جذابیت چین برای مصر واضح است. علاوه بر این، مرسی مشتاق است به رهبران چینی بگوید که نیازی نیست آن ها نگران بهار عربی باشند.
توقف او در ایران مجادله برانگیزتر است. سه دهه از زمانی که جمهوری اسلامی روابط خود با مصر را قطع کرد میگذرد، اختلافی که با نهادن نام قاتل سادات بر روی یکی از خیابان های تهران تشدید شده بود. اخوان المسلمین در برخی موارد به ایران انتقاد دارند. مقامات مصری تاکید داشتند اشاره کنند که توقف مرسی در ایران تنها برای چند ساعت و به خاطر انتقال رسمی ریاست اجلاس عدم تعهد از مصر به ایران است: نشست سرانی که هر 3 سال یکبار برگزار میشود و امسال در 20 آگوست گشایش یافت.
با این وجود، دلایلی کاربردی نیز برای مرسی وجود داشت تا به تهران سفر کند. آقای مرسی و مشاوران او برآورد کردند که نیاز ایران به حمایت پرجمعیت ترین کشور عربی،به خاطر فشار تحریم های بین المللی، بیشتر نیاز دارد تا مصر به ایران. و مرسی در حالیکه در منظر عمومی دوستی با ایران را آشکار میکرد، به صراحت متحد آن یعنی سوریه را مورد انتقاد قرار داد.
در هر صورت، در حال حاضر بیشتر به نظر میرسد که سیاست خارجی در حال ظهور آقای مرسی بر پایه نگرانی های درون مرزهای مصر بنا شده باشد. او مشتاق است که خود را متفاوت از رئیس جمهور پیشین که سرنگون شده نشان دهد، رئیس جمهوری که بیشتر مصری ها او را بیش از حد تابع آمریکا میدانستند. آقای مرسی میگوید: "ما علیه هیچ کس نیستیم اما دستیابی به منافع خود را دنبال میکنیم"، شاید او قصد دارد با همان صراحتی سخن بگوید که گام برمیدارد.
