راهکار جایگزین نفت برای یارانه‌ها
اقتصاد ایرانی: اقتصاد ایران به صادرات نفت وابسته است، تحریم های اعمال شده از سوی غرب، توانایی فروش نفت به بازارهای جهانی را تضعیف کرده است. ایران در حال حاضر تنها یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت صادر می کند و این در حالی است که صادرات این کشور در نیمه سال ۲۰۱۲، پیش از زمانی که تحریم ها اعمال شدند، روزانه دو میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه بود.
مهدی عسلی، مدیرکل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت معتقد است از منظر اقتصادی هر شوکی که به قیمت نفت وارد شود، ممکن است آن را در هر جهتی حرکت دهد. مانند اکنون که قیمت نفت سیر نزولی به خود گرفته است.
با توجه به تغییرات احتمالی در سیاست خارجی ایران پس از لغو تحریم ها، اولویت های مختلفی برای صنعت نفت ایران مطرح می شود. به نظر شما، برای ایران بهای نفت باید مهم تر باشد یا رسیدن به سهمیه قبلی کشور؟ معادله هزینه- فایده را در این زمینه چگونه ارزیابی می کنید؟
هدف کشور ما هم مانند هر کشور تولید و صادرکننده دیگر نفت، به حداکثر رساندن سود ناشی از تولید نفت است که حاصل جمع جبری درآمد نفت، منهای هزینه تولید آن است. از آنجا که خوشبختانه هزینه تولید یک بشکه نهایی نفت در ایران نسبت به اکثر مناطق نفت خیز دنیا پایین تر است، بنابراین چنانچه بازارهای نفت رقابتی باشد و عرضه نفت ما هم به تنهایی بخش کوچکی از عرضه جهانی نفت باشد، با توجه به پایین تر بودن هزینه تولید ما، تولید بیشتر همراه با منفعت بیشتر برای کشور خواهد بود. اما نکته آن است که ایران عضو سازمانی است که بخش قابل توجهی از نفت خام دنیا را تولید می کند و حدود ۴۰ درصد تجارت جهانی نفت در اختیار اعضای این سازمان است که با توجه به پایین بودن هزینه تولید این کشورها، در مجموع این سازمان از قدرت بازار بالایی برخوردار است. شاخص قدرت بازار اوپک حدود ۶۰ درصد است که هنوز قابل توجه است.
حال اگر اوپک به طور دسته جمعی عمل کند، می تواند روی قیمت اثر بگذارد اما کشوری که به تنهایی حدود سه درصد تولید جهان را دارد نمی تواند قیمت ها را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهد و ملاحظه هم کردیم که با انتشار اخبار مربوط به توافق ۵+۱ با ایران برای تنظیم قرارداد نهایی در مورد برنامه هسته ای ایران، بازار نفت زیاد تحت تاثیر قرار نگرفت. بنابراین در این شرایط که اوپک حاضر نیست به طور جمعی عمل کند و با مدیریت تولید، بازار را باثبات و قیمت ها را در سطح قابل قبول قرار دهد، موضع اعلام شده از سوی وزیر محترم نفت ایران کاملا درست است و ما نمی توانیم به تنهایی بار سایر کشورها را به دوش بکشیم و چون افزایش تولید ما تاثیر زیادی بر قیمت نخواهد داشت، بنابراین باید با افزایش تولید نفت درآمد نفتی را بالا برد.
با توجه به اینکه بسیاری از مخازن نفتی ما به دلیل عدم تزریق گاز، دچار مشکل است و با عنایت به اینکه عربستان و کشورهای هم پیمانش به واسطه رقابت با ایران بر سر منابع نفت و گاز، احتمالا چندان روی خوشی به این توافق نشان نمی دهند، اولویت کاری وزارت نفت در این زمینه چه باید باشد؟
اولویت کاری وزارت نفت توسط مقامات وزارتخانه از جمله وزیر محترم نفت بارها اعلام شده که پارسال نیز نتایج تاکید بر این اولویت ها از نظر افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی با شروع بهره برداری از فاز ۱۲ پارس جنوبی و افزایش تولید نفت، تا حدودی نمایان شد. این اولویت ها با لغو تحریم ها تغییر نمی کند بلکه اهداف برنامه های صنعت نفت با آسان تر شدن تجارت بین الملل نفت و فرآورده های نفتی و محصولات پتروشیمی و سرمایه گذاری خارجی در بخش نفت و گاز، با سرعت بیشتری تحقق می یابد.
بازگشت صنعت نفت ایران به روال قبلی که یکی از بازیگران اصلی عرصه نفت بود، چه مقدار زمان می برد و چه تاثیری بر بازار دارد؟ آیا این توافق به خودی خود، ایران را به چنین شرایطی می رساند؟
این موضوع بستگی به مشخصات فنی میادین نفتی ایران، سرمایه گذاری شرکت ملی نفت از نظر تجهیز و توسعه چاه های نفت برای افزایش تولید و ملاحظات مربوط به روند افزایش تقاضا برای نفت ایران در بازارهای بین المللی دارد.
برخی از مسئولان نفتی بیان کرده اند که با قطع هدفمندی یارانه ها، سالی ۴۰ هزار میلیارد تومان سرمایه می تواند به سوی پروژه های نیمه تمام و زیرساخت های نیاز به بازسازی، سرازیر شود. آیا چنین تصمیمی در صورت اتخاذ، درست و اصولی است؟
نحوه اجرای هدفمندی یارانه های انرژی در ایران روش صحیح و کارآمدی برای اجرای هدفمندی یارانه ها نبوده است. مضرترین بخش اجرای برنامه هدفمندی یارانه ها، انتقال منابع مالی شرکت های صنعت نفت برای تامین کسری بودجه برنامه هدفمندی یارانه ها (درآمد ناشی از افزایش قیمت حامل های انرژی در برابر توزیع یارانه به طور علی السویه بین خانوارهای کشور) بوده است که موجب از بین رفتن توان مالی این شرکت ها برای سرمایه گذاری و افزایش ظرفیت های تولید این شرکت ها شده است. برنامه هدفمندی یارانه ها می تواند با تخصیص بخشی از منابع حاصل از افزایش قیمت حامل های انرژی به خانوارهای کم درآمد و بخشی از آن برای کمک به صنایع با شدت انرژی بالا برای ارتقای فناوری تولید و کارایی انرژی در این صنایع و نیز تشکیل زیرساخت ها با بازدهی بالا، اجرایی شود.
اگر به جای انتقال منابع مالی شرکت های صنعت نفت، از این شرکت ها در یک چارچوب صحیح نظام مالی، مالیات گرفته شده و اجازه داده شود سود این شرکت ها صرف سرمایه گذاری شود، کشور بیشتر منتفع خواهد شد.
مفهوم اقتصاد بدون نفت
به اعتقاد مهدی عسلی، مدیرکل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت، اقتصاد بدون نفت یعنی آنکه صنعت بالادستی نفت، بخش کوچکی از کل اقتصاد کشور باشد یا به عبارت دیگر، بخش های غیرنفتی اقتصاد آنقدر بزرگ شوند که صنعت بالادستی نفت به طور نسبی، بخش کوچکی از اقتصاد ملی باشد؛ مثلا ۱۰درصد یا کمتر. در این صورت نوسان های قیمت نفت نمی تواند تاثیر مهمی بر رشد اقتصادی کشور بگذارد. «اینکه برای رسیدن به اقتصاد بدون نفت، تولید و صادرات نفت را متوقف کنیم، طبعا عاقلانه نیست زیرا اولا ممکن است با پیشرفت فناوری در عرضه انرژی های غیرمتعارف و منابع تجدیدشونده انرژی، اصولا تقاضا برای نفت ایران خیلی کاهش یافته یا از بین برود که در این صورت فرصت استفاده بهینه از یک ثروت ملی قابل توجه از دست رفته است و ثانیا سرمایه گذاری از محل درآمدهای نفت در صنعت نفت، زیرساخت ها و سایر صنایع، می تواند رشد اقتصادی کشور را تسریع کند. بنابراین عدم استفاده از این منابع سرمایه گذاری، عاقلانه نیست.»
*منتشر شده در روزنامه فرهیختگان
