کاربرد فناوری اطلاعات در صنعت نفت
اقتصاد ایرانی: بیستمین نمایشگاه بین المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی در حالی کار خود را در محل دائمی نمایشگاه های بین المللی تهران آغاز کرده که در میان جمع کثیر شرکت های نفت، گاز، انرژی و صنایع وابسته به آن، شرکت های حوزه فاوا نیز به چشم می خورند.
در نگاه اول شاید این حضور، قدری برای مخاطب، سوال برانگیز و عجیب باشد، اما در زیر پوست این حضور، مساله دیگری نهفته که به ما گوشزد می کند، صنعت آی سی تی، امروز دیگر نه فقط در حوزه های مالی، بیمه ای، سلامتی و امور اداری، بلکه در حوزه وسیع انرژی نیز ریشه دوانده و کنترل بسیاری از امور حساس در انتقال داده ها و طراحی شبکه ها، پالایشگاه ها و خطوط لوله را به دست گرفته است.
به گزارش خبرآنلاین، برقراری شبکه های صنعتی برای انتقال داده، طراحی واحدهای بهره برداری، پیاده سازی سیستم های کنترلی، و انجام محاسبات دقیق برای اکتشاف نفت همگی از جمله فرآیندهایی است که جز با کمک گرفتن از فناوری اطلاعات و ارتباطات در صنعت نفت ممکن نیست.
در گزارش پیش رو به بررسی دیدگاه های کارشناسان حوزه نفت و انرژی از یک سو و کاربرد فناوری اطلاعات در صنعت نفت از نگاه کارشناسان حوزه فاوا می پردازیم.
رویکرد جدید
سید مسعود سعیدی، مدیر واحد توسعه بازار شرکت فناپ در گفتگو با خبرگزاری خبرآنلاین می گوید: «ما احساس کردیم با توجه به نزدیک شدن به دوران رفع تحریم ها و اتفاقات جدیدی که در حوزه نفت، گاز و انرژی روی خواهد داد و همچنین حضور شرکت های خارجی، می توانیم به ایجاد بخشی از این دانش تخصصی در داخل کشور کمک کنیم، به نحوی که در حوزه فاوای نفت بتوان از توانمندی های داخلی استفاده کرد.»
او می افزاید: «وقتی پیمانکارهای نفتی وارد امضای قرارداد می شوند A تا Z پروژه را انجام می دهند؛ حتی در حوزه هایی که در ایران توان انجام شان وجود دارد، اما این سوال پیش می آید که چرا وقتی کشور در حوزه آی سی تی توانمندی دارد، چرا نباید در این بخش از توان داخلی استفاده شود.»
سعیدی، با بیان اینکه پروژه های نفتی به شدت نیازمند پایش و نظارت الکترونیکی هستند، گفت: «در حوزه زیرساخت کمک های زیادی می توان انجام داد، فعالیت های ما در حوزه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی به پنج دسته تقسیم می شود و این شرکت آمادگی ارائه خدمات در زمینه راهکارهای جامع اطلاعاتی، پایش و حفاظت الکترونیکی، طراحی، تامین، مشاوره و نظارت، خدمات عمومی و سلامت هوشمند و درنهایت زیرساخت را دارد.»
نرم افزار و نفت
کاربرد نرم افزار در صنعت نفت و گاز بیش از سایر صنایع است، چرا که پیچیدگی ها و خطرات این حوزه ایجاب می کند بسیاری از عملیات، متکی به آی تی باشد و به محاسبات نیروی انسانی که عاری از خطا نیست کمتر توجه شود.
سهراب قاسمی، مجری پروژه های نفت و گاز با اشاره به وجود نرم افزارهای مختلف در صنعت نفت می گوید: نرم افزار در این حوزه کاربردهای مختلفی دارد؛ برخی ویژه طراحی مسایل ایمنی اند، و برخی برای بهره برداری از واحدهای نفتی، خطوط لوله یا طراحی پالایشگاه ها کاربرد دارند.
اما او بک آپ گرفتن از نرم افزارها را فرآیند بسیار دشواری در ایران دانسته و می گوید: در بسیاری از مواقع تولیدکنندگان نرم افزار، پاسخ خریداران خود را نمی دهند، به تازگی نیز روی نرم افزارهایشان تاریخی گذاشته اند که به سرعت منقضی می شود و این وجود، تولیدکنندگان داخلی نرم افزا، عملکرد خوبی دارند که به دلیل مشکلاتی، شاید نتوانند خیلی فعال باشند.
محمدرضا مرعشی، مشاور پروژه های نفت و گاز با اشاره به پیشینه ورود نخستین رایانه ها و نرم افزارها به این صنعت، می گوید: به دلیل خطراتی که استفاده از سیستم های برقی در حوزه نفت داشت تا سال ها از برق استفاده نمی شد و به جای آن، سیستم های هوایی کاربرد داشت. بعدها که تجهیزات الکترونیکی روی کار آمدند، مجبور شدیم ابزارهایی بسازیم که ایجاد جرقه نکند؛ یعنی با نسلی از تجهیزات سر و کار داشتیم که ذاتا ایمن بودند و از این جا به بعد (یعنی حوالی سال 1978) نرم افزارها روی کار آمدند.
مرعشی، معتقد است: نخستین نسل از رایانه ها به نام PDP Eleven در منطقه نفتی خارک مورد استفاده قرار گرفت. حتی اولین نسل از سیستم های آنالیزکننده نیز در صنایع نفت و گاز استفاده شد. پس از آن، سیستم های دیگری به نام DCS ها آمدند؛ یعنی سیستم را به بخش های مختلفی تقسیم می کردند و هر کدام از بخش ها می توانستند با هم ارتباط داشته باشند.
نگاه کاربردی به آی تی
محمد سخائی، یکی از کارشناسان شرکت فناپ معتقد است: آی تی یک پشتیانی کننده در صنعت نفت به شمار می آید؛ یعنی به فعالیت اصلی صنعت نفت کمک می کند بتواند فرآیندهایش را سریع تر، با کیفیت بیشتر و مدیریت شده تر انجام بدهد.
او می گوید: متاسفانه ایران در استفاده از آی تی در صنعت نفت، مقداری عقب است. علی رغم اینکه نفت، صنعتی پولساز است اما به دلیل نگاه بهره برداری و عملیاتی صرف به این حوزه، روش های سنتی تا مدت ها پاسخگو بوده اند؛ بنابراین به دنبال افزایش بهره برداری از چاه های نفت نبوده ایم یا نخواسته ایم فرآیندهای پالایشگاه ها و پتروشیمی ها را تسریع یا دست کم شبکه های توزیع و انتقال را با بکارگیری ابزارهای نوین، مدیریت کنیم.
سخائی ادامه می دهد: اما خوشبختانه هم اکنون که در بیستمین نمایشگاه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی هستیم، می بینیم که دنیا سال هاست متوجه کاربرد آی تی در صنعت نفت شده و دولت فعلی، به خصوص وزیر نفت، عنایت خاصی به این حوزه دارد و نگاه شان به حوزه آی تی کاملا درست است؛ چرا که پروژه های بسیار خوبی در این حوزه تعریف شده که مصر بر اجرایشان هستند.
او در ادامه می گوید: وزارت نفت هم اکنون اهتمام ویژه ای برای به سرانجام رساندن پروژه ERP یا راهکار جامع اطلاعاتی نفت گذاشته است،همچنین برنامه های جدی ای برای پیاده سازی سامانه های پایش حفاظت الکترونیکی دارد. بنابراین می توان این گونه استنباط کرد که دولت کاربرد حوزه فناوری اطلاعات در صنعت نفت را درک کرده و درصدد عملیاتی کردن آن است.
این کارشناس شرکت فناپ می افزاید: حتی اگر دولت هم درصدد گسترش کاربرد آی تی در صنعت نفت نباشد، خواه ناخواه این اتفاق به چند دلیل روی خواهد داد: اول اینکه بالاخره اطلاعات دنیا به ایران می رسد و مدیران نفتی متوجه کاربرد آی تی در صنعت نفت می شوند، دوم اینکه مصرف نفت در دنیا رو به گسترش است. تولید دارد رشد می کند و تعداد مصرف کننده ها و تنوع محصولات رو به ازدیاد است، دیگر اینکه صنعت نفت به لحاظ جغرافیایی پراکنده است.
به عنوان مثال نمی توانید یک خط لوله 200 کیلومتری را بدون استفاده از ابزارهای آی تی نظارت کنید، چهارم اینکه خصوصی سازی در صنعت نفت، بحث هزینه فایده را پیش می کشد. اگر نرم افزارهای صنعتی را به کار نبرید و از زیرساخت های ارتباطی استفاده نکنید، مجبور به هزینه کردن برای نیروی انسانی هستید. پس ناگزیر خواهیم بود که به سمت کاربردی کردن فناوری اطلاعات در صنعت نفت حرکت کنیم.
فقدان زیرساخت
سیاوش احمدی، یکی دیگر از کارشناسان شرکت فناپ است. او می گوید: الان در مرحله ای هستیم که خیلی ها تازه پی می برند که جایگاه ICT در صنعتی که در آن مشغول اند کجا است؟ زیرا بسیاری از صنایع از جمله صنعت نفت، آن زمانی که باید، زیرساختی برای آی سی تی در نظر نگرفتند.
او معتقد است: برای اینکه بتوان از خدمات نوین در حوزه های مختلف صنعت استفاده کرد، به زیرساخت های استاندارد خاصی مثل فیبر نوری نیاز است که عملا اگر آن بستر مهیا باشد دیگر بروز شدن مان کار خیلی راحتی می شود.
به گفته وی، محصولات مختلف و فناوری های جدید نیاز به تعامل با یکدیگر دارند. الان زمانی نیست که هر وسیله ای فقط کار خودش را انجام بدهد، بلکه هر شی ای باید امکان انتقال اطلاعات را داشته باشد.
احمدی با اشاره به مفهوم Internet Of The Things یا اینترنت اشیا می افزاید: الان داریم به سمتی می رویم که اشیا با هم حرف می زنند. این مفهوم مهمترین چیزی است که اسلوبش باید در همه صنایع گذاشته شود. ما باید زیرساخت هایمان را با پروتکل های خاص و استانداردی که همه دنیا از آن استفاده می کنند تطابق دهیم. اگر زیرساخت درست باشد بقیه چیزها هم درست خواهد بود. حتی می توان سیستم نظارت تصویری را روی کانال همین شبکه پیاده سازی کرد.
شبکه های صنعتی
یکی دیگر از کاربردهای آی تی در صنعت نفت، طراحی شبکه های صنعتی است. پویا بیدرام، کارشناس آریا کنترل پیشرو است؛ او می گوید: ما کار طراحی شبکه های صنعتی را انجام می دهیم و برای انتقال داده از انواع و اقسام شبکه های صنعتی با پروتکل های مختلف مثل اترنت، پروفی باس ، پروفی نت و ... استفاده می کنیم.
بیدرام فرآیند جابه جایی داده ها را این طور توضیح می دهد: انتقال داده بین تابلوهای کنترل محلی، تابلوهای کنترل واحدها و تابلوهای DCS یا تابلوهای کنترل روی سیستم های نمایش مرکزی صورت می گیرد. به جای کابل کشی و سیم کشی مستقیم بین دستگاه ها، می توان به واسطه شبکه های صنعتی، اطلاعات یک عنصر عملی کوچک تا عناصر بزرگ اطلاعاتی را به صورت بی سیم و در قالب شبکه جابه جا کرد. یا حتی می توان مجموعه ای از عناصر را به طور مستقیم در یک تابلوی محلی جمع کرد و اطلاعات آنها را از طریق شبکه ارسال کرد.
او با بیان اینکه حجم استفاده از شبکه های صنعتی هم اکنون رو به گسترش است، می گوید: مزیت اولیه شبکه های صنعتی این است که پروتکل یکسانی بین سیستم ها به وجود می آورد، و از طرف دیگر، حجم سیم کشی ها را کاهش داده و در نتیجه هزینه ها را پایین می آورد.
