نگاه اقتصادی بر انتقادات در حاشیه

اقتصاد ایرانی: چند صباحی است که مباحث مربوط به متوقف شدن سریال در حاشیه ساخت مهران مدیری که در اعتراض به پزشکان و برخی اقدامات آنان بود، شکل گرفته است. مخالفان و موافقان، استدلا ل های خود را بیان می کنند ولی آنچه اهمیت دارد عقب نشینی صدا و سیما به دلیل اعتراض گسترده پزشکان کشور بوده است. در مباحث مختلف، بحث اقتصادی دیده نشده است لذا در این یادداشت سعی در بررسی این مسأله از بعد اقتصادی داریم.

در ادبیات اقتصادی مسأله ای به نام مخاطرات اخلاقی (Moral Hazard) وجود دارد که ناشی از عدم تقارن اطلاعات بین خریدار (متقاضی کالا یا خدمت) و فروشنده (عرضه کننده کالا یا خدمت) می باشد. به این صورت که فروشنده کالا یا خدمتی، اطلاعاتی از آن دارد که اطلاعات خریدار در مورد آن به این اندازه نمی باشد. مهمترین مثالی هم که در ادبیات اقتصادی در این زمینه زده می شود، بازار خدمات پزشکی و بیمه ای می باشد. در زمینه بازار خدمات پزشکی، اطلاعات پزشک از بیماری فرد و اینکه چه اتفاقی برای فرد در حال روی دادن می باشد، مسأله ای تخصصی می باشد که بیمار اطلاعات کافی از آن ندارد. لذا در این صورت، شخص بیمار هر آن چه پزشک به او دستور بدهد انجام می دهد. این نقطه شروع مخاطرات اخلاقی است. زیرا پزشک با استفاده از این اطلاعات نامتقارن، می تواند با تحمیل اقداماتی به بیمار بدون اینکه برای بیمار مفید باشد، منافع شخصی خود را افزایش دهد. به همین دلیل نیز در تمام کشورهای توسعه یافته، نظارت مستحکمی در بازار خدمات پزشکی وجود دارد تا چنانچه پزشکانی بر خلاف اصول اخلاق حرفه ای خود و به ضرر بیمار عمل می کنند، آنها را با مجازات سنگین مواجه نمایند. (لازم به توضیح است که در هر قشر و صنفی امکان وجود چنین افرادی وجود دارد و قطعاً پزشکان نمی توانند ادعا کنند در میان این صنف، چنین افرادی وجود ندارند)

در زمینه نظارت بر بازار پزشکی نیز باز هم مخاطراتی وجود دارد. زیرا تنها پزشکان می توانند بر فعالیت تخصصی پزشکی نظارت کنند، لذا سازمان متولی نظارت بر پزشکان از خود صنف پزشکان و فعال در بازار خدمات پزشکی می باشند. در صورتی که هماهنگی نانوشته ای بین پزشکان ناظر و فعال در بازار جهت حفظ آبروی پزشکی و عدم کشف تخلفات پزشکی وجود داشته باشد، چه باید کرد؟ در این صورت است که نقش مهم رسانه ها (اعم از روزنامه، خبرگزاری، سایت ها، تلویزیون، سینما و غیره) اهمیت بسیار زیادی دارد. زیرا اصحاب رسانه می توانند با نظارت و ارزیابی خود، هزینه انجام تخلفات در بازار پزشکی را افزایش دهند. چنان چه پزشکی بداند که در صورت انجام تخلفی، احتمال برملا شدن آن توسط اصحاب رسانه زیاد می باشد، در این صورت بعید است که اعتبار خود (که مهمترین سرمایه یک پزشک است) را به خطر بیندازد. البته رسانه ها نیز باید بتوانند میان شایعه پردازی ها یا داستان سرایی های بی اساس و موارد واقعی تخلف، تشخیص درستی بدهند که نیاز به مطلع بودن اصحاب رسانه و وجود رسانه های تخصصی می باشد.

حال با توجه به مطالب گفته شده، در خصوص متوقف شدن سریال فوق، می توان گفت که چنان چه مخالفان این سریال، انتقاد جامعه از پزشکان را بر نمی تابند و اعتقاد دارند هیچ تخلفی توسط پزشکان صورت نمی گیرد و همچنین توقف این پروژه منجر به افزایش قدرت پزشکان در برابر انتقادات شده و در مقابل تخلف های آتی ایمن شده باشند، قطعاً توقف آن به ضرر کلی جامعه خواهد بود. اما چنان چه جامعه پزشکی نظارت و انتقاد بر پزشکان را وارد می دانند و تنها به دلیل اتهامات بی روا با سریال فوق مخالف بودند، شاید بتوان جور دیگری به این موضوع نگریست.