اقتصاد آفریقا متحول شده‌است

اقتصاد ایرانی: چند دهه است که قیمت کالاهای مصرفی تاثیر مهمی بر رشد اقتصادی آفریقا داشته است. قاره آفریقا، یک سوم منابع معدنی، یک دهم نفت و دوسوم الماس جهان را در دل خود دارد.
آفریقا در دهه گذشته، درشمار قاره هایی بود که بالاترین رشد اقتصادی را داشت. میانگین رشد اقتصادی برابر۵ درصد به کمک برنامه های اصلاحی دولت ها رونق خوبی را رقم زد. در گذشته اقتصاد آفریقا بلافاصله پس از کاهش قابل توجه ارزش مواد معدنی، نفت و دیگر اقلام آسیب دید. در سال های ۹۹-۱۹۹۸، طی کاهش قیمت جهانی نفت، ارزش پول نیجریه (نایرا) ۸۰ درصد کاهش یافت. در سال ۲۰۰۹ نیز ارزهای رایج آفریقایی دچار آسیبی دوباره، ناشی از آشفتگی بازار کالاهای مصرفی شدند.
سقوط پنجاه درصدی بهای نفت درسال گذشته، قیمت بسیاری از صادرات معدنی این کشورها مانند مس و آهن رابه شدت کاهش داد. باتوجه به کاهش درآمد این کشورها، آیا می توان دوباره شاهد رشد اقتصادی در این سرزمین بود؟
به گزارش دنیای اقتصاد به نقل از اکونومیست، در برخی کشورهای آفریقایی، سقوط شدید قیمت اقلام صادراتی فوق، موجب پایین آمدن ارزش پول محلی شده و ارزش پول رایج حداقل ۱۰ کشور آفریقایی تا بیش از ۱۰ درصد در سال ۲۰۱۴ کاهش یافت. البته چنین افتی فاجعه چندانی به شمار نیامد. این شرایط نشان داد که سرمایه گذاران، کاهش ارزش صادرات را پایان راه نمی دانند. ارز رایج غنا (سدی) بی ارزش ترین پول قاره در سال ۲۰۱۴ بود که در واقع، ۲۶ درصد ارزش خود را در برابر دلار آمریکا ازدست داده بود.
تولیدات صنعتی در آفریقا به سرعت در حال گسترش به سایر بخش های اقتصادی است. برای نمونه، بین دوره زمانی ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۱، حتی در بخش خدمات نیز شاهد رشد اقتصادی با نرخ میانگین ۶.۲ درصدی در این قاره بودیم. به خصوص در صنعت گردشگری، آفریقا رونق خوبی را به خود دید. تعداد گردشگران خارجی به آفریقا بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۲ افزایش دوبرابری داشت. به رغم کاهش قیمت کالاهای مصرفی، چشم اندازی امید بخش را در آفریقا نظاره گر هستیم. بانک جهانی پیش بینی می کند که اقتصاد آفریقای زیر صحرا در سال جاری میلادی تا ۵ درصد رشد خواهد داشت. ارتباطات، حمل ونقل و تجارت همگی عوامل محرک رشد اقتصادی به شمار می روند.
چه عواملی می تواند رشد اقتصادی آفریقا را توضیح دهد؟ تحول در سرمایه گذاری به این رشد کمک زیادی می کند. دولت های آفریقایی تا کنون تلاش وافری کرده اند تا بتوانند شرایط زندگی بهتری را برای سرمایه گذاران ایجاد کنند. گزارش سالانه بانک جهانی نشان داده که آفریقای زیر صحرا در دوره زمانی ۱۴-۲۰۱۳بسیار بیشتر از دیگر مناطق دنیا به ضوابط آسان سازی سرمایه گذاری عمل کرده است. در این گزارش جزیره موریس بیست وهشتمین کشوری است که راحت ترین امکانات تجاری را فراهم ساخته است. روآندا، کشوری که از واقعه نسل کشی در ۲۰ سال گذشته آسیب فراوانی دید، حتی در مقایسه با ایتالیا توانسته است روابط خوبی را با سرمایه گذاران ایجاد کند.
امروزه، سرمایه گذاری آفریقا بعد از دو دهه متحول شده و افزایش نرخ سرمایه گذاری به عنوان شاخصی برای تولید ناخالص ملی پس از دهه ۲۰۰۰ گویای این واقعیت است. سرمایه گذاری مستقیم خارجی در آفریقا نیز با وجود رکود جهانی، در سال ۲۰۱۲ با ۵ درصد و در سال ۲۰۱۳ با ۱۰ درصد افزایش روبه رو بود.
هم اکنون، نیجریه دومین تولیدکننده بزرگ و پنجمین صادرکننده مهم نفت در جهان است. طبق نظر صندوق بین المللی پول، ۹۵ درصد صادرات نیجریه را تولید نفت و فرآورده های نفتی تشکیل می دهد. اما در سال های اخیر این صنعت در نیجریه با آشفتگی روبه رو بوده است. عوامل موثر در رشد اقتصادی نیجریه بیشتر کالاهای مصرفی نظیر گوشی های موبایل، ساخت وساز و فعالیت های بانکی است. بخش خدمات نیز ۶۰ درصد تولید ناخالص ملی را تشکیل می دهد.
نمونه گوشی های موبایل در بازارهای جدید آفریقا خبر از نوعی خلاقیت و بومی گرایی تکنولوژی می دهد. قاره ای که اینک نه به واردات از غرب بلکه به تولیدات ابتکاری خود ارزش می دهد. گوشی های موبایل که امروزه کالایی بسیار عادی در شهرها و حتی روستاهای آفریقا به شمار می روند جلوه گر تغییرات جدید در بازارهای اقتصادی منطقه است. شرکت «اریکسون»، پیش بینی کرده که تعداد گوشی های موبایل در آفریقا به ۹۳۰ میلیون عدد تا سال ۲۰۱۹ خواهد رسید. به عبارتی، هریک از مردم آفریقا صاحب یک دستگاه گوشی موبایل می شوند. سرعت بازار مصرف این گوشی ها که با حداقل قیمت ۲۵ دلار عرضه می شوند مانند نفوذ بازار مصرف اینترنت، افزایش قابل ملاحظه ای را طی دهه اخیر داشته است.
چنین وضعیتی این امکان را به مردم آفریقا می دهد که در برابر تقلید از تکنولوژی دیگر مناطق جهان یا نسخه برداری الگوی خارجی، ابتکاراتی جهت بومی سازی فناوری ها متناسب و منطبق با شرایط آفریقا با هدف خودکفایی ارائه دهند. در برخی موارد، این نوع خلاقیت های آفریقایی چه بسا برای برخی کشورهای ثروتمند نیز قابل بهره برداری است. بهترین مثال، پرداخت اینترنتی از طریق موبایل است. تکنولوژی که در غرب با تلاش های فراوان توانسته جایگاه مهمی را به دست آورد، وارد کشورهای آفریقایی شده است. این پیشرفت ها توانسته موج ابداعات دیگری را نیز برای آفریقا به ارمغان آورد.
 امروزه، موسسات اقتصادی در آفریقا از پرداخت های اینترنتی برای انجام هزینه های بیمه عمر یا بیماران مبتلا به ایدز استفاده می کنند. بنابراین، گوشی های همراه نه تنها توانسته اند هزینه های بیمه را کاهش دهند بلکه به بیمه گران این فرصت را می دهند که مشتریان را برای دریافت خدمات پزشکی آگاه کنند. ابتکار دیگر آفریقا، فعالیت های شرکت زنجیره ای (Olam) است که کارکردی چندمنظوره در اقتصاد سنگاپور داشته است. کشورهای آفریقای زیرصحرا نیز در حال تجربه این فعالیت جدید که بیشتر بر تولیدات کشاورزی تکیه دارد، هستند. در حال حاضر، ۳۰ هزار کشاورز در تانزانیا با عضویت در این شبکه تجاری تامین کننده محصولاتی چون قهوه،پنبه و کاکائو هستند.
تکنولوژی های جدید امروزه توانسته است تفاوت بارزی را در بخش آموزش آفریقا ایفا کند.شرکت های تجاری در سراسر جهان در حال افزایش تولید گوشی های همراه و «تبلت های آی پد» جهت کمک به آموزش مطالعه و نوشتن کودکان هستند. چنین ابتکاری به یقین تاثیر فراوانی در آفریقا خواهد داشت، آن هم سرزمینی با ضعف نظام آموزشی و شرایطی که کودکان همه روزه نه تنها مجبورند مسافت های طولانی را برای رسیدن به مدرسه و بازگشت به خانه طی کنند، بلکه پرداخت شهریه های سنگین تحصیل را نیز باید متحمل شوند.
البته امکان دسترسی به فناوری جدید تکنولوژی ارتباطات هم برای همگان میسر نبوده و به خصوص روش نوین آموزش از طریق تبلت (آی فون) فقط برای بخش معدودی قابل استفاده است. در مقایسه با مدارس عادی که بیشتر مردم آفریقا ازآن بهره مند هستند، ابداع روش های جدید آموزشی هم بسیار جذاب است. درواقع، مهم ترین مزیت استفاده از این تکنولوژی با هدف آموزشی، کاهش تاثیرات آسیب ها و شکست های تحصیلی در مدارس آفریقا است. عدم نیاز به حضور معلم و عدم ضرورت پیروی از برنامه های آموزشی از جمله نتایج به کارگیری فناوری نوین است. از جمله طرفداران فناوری جدید ارتباطات در آفریقا می توان ازآکادمی های بین المللی «بریج» نام برد که هم اینک دارای بیش از ۱۰۰ هزار دانش آموز در مقطع پیش دبستانی و ابتدایی در کنیا است که ضمن دریافت ماهانه ۵۵ دلار شهریه، از روش های نوین تکنولوژی آموزشی استفاده می کنند.
شرکت های مولد تکنولوژی از طریق رسانه ها تاثیر بسزایی بر جوامع آفریقایی دارند. ۳۰۰ هزار شهروند ساکن شهر «ناکورو» در کنیا تاکنون صاحب روزنامه ای از خودشان نبوده و بیشتر اخبار روزانه را از طریق روابط شخصی و اخبار محلی گردآوری می کردند. سال گذشته، شرایط برای آنها تغییر کرد چراکه «وب سایت خبری» به نام محلی (HiviSasa) یا «حالا چه خبر» اخیرا توانسته با انتشار روزانه ۳۰ گزارش پیرامون موضوعاتی چون: حوادث، مدارس، درمان و... سرویس دهی خبری کرده و جای روزنامه را به گونه ای پر کند.
فضای جدید بازار درآفریقا تاکنون توانسته شرکت های غربی را به آفریقا بکشاند. «مایکروسافت» در حال تاسیس شرکتی درآفریقا است که بتواند سیستم «وای فای» (انتقال دهنده امواج اینترنتی) را در فضای وسیعی راه اندازی کند که هزینه بسیار کمتری نسبت به اینترنت گوشی های همراه دارد.
 امروزه، تکنولوژی جدید امکان آن را یافته تا بازارهای آفریقایی را بهبود ببخشد. همراهی «فیس بوک» با سیستم مخابرات نیز موجب شده تا دسترسی مجانی به اینترنت را طوری فراهم کند که سریع تر از رسانه های جمعی بومی در اختیار مردم آفریقا قرار بگیرد. «آی بی ام» نیز توانسته با کمک شرکت های آفریقایی تحول مهمی را در آفریقا به وجود آورد. آنگولا هم مشابه نیجریه است. کشوری که دومین تولیدکننده بزرگ نفت آفریقا محسوب می شود اما بیشتر اقلام صادراتی آنگولا را کالاهای مصرفی تشکیل می دهد. لیکن، ۱.۵ درصد رشد اقتصادی این کشور در سال ۲۰۱۳ بیشتر از ساخت وساز و تولیدات صنعتی ناشی شده است. همچنین، در سال ۲۰۱۳، ماهیگیری تا ۱۰ درصد و کشاورزی تا ۹ درصد رشد داشته و حدود یک سوم درآمد دولت در حال حاضر از منابع غیرنفتی است، پدیده ای که در یک دهه غیر قابل باور بود.
در بوتسوانا، استخراج معدن وتجارت سنگ هایی نظیر الماس، طلا و مس از ۴۶ درصد در سال ۲۰۰۶ به ۳۵ درصد درسال ۲۰۱۱ کاهش یافته است. دیگر کشورها چون روآندا و زامبیا که دارای منابع معدنی هستند سالانه ۱۲ درصد در خدمات مالی رشد داشته اند. درکنگوی برازاویل که نفت ۸۰ درصد صادرات را تشکیل می دهد نیز شاهد افزایش بازار ساخت وساز و حمل ونقل هستیم.
تا همین چند سال گذشته، شاهد تحول بارزی در اقتصاد آفریقا نبودیم اما اینک حداقل چندین کشور آفریقایی سیاست اقتصادی پس انداز را دنبال می کنند. سرمایه ای که می تواند و باید برای مواقع لازم و موردنیاز به کمک آفریقا برسد.
اما، آفریقا راه کوتاهی در پیش ندارد. وابستگی زیاد فعلی اقتصاد منطقه آفریقای زیر صحرا به واردات کالاهای مصرفی قابل ملاحظه است. درکشورهایی چون تانزانیا و نیجریه نیز نگرانی بابت حذف کارآمدی شرکت های معدنی و سرمایه گذاری در بخش تولید دیده می شود. همچنین بیم آن می رود که منابع عظیم در آفریقا در آینده قدرت خود را ازدست بدهند. به رغم آشفتگی بازارهای کالا، منطقه آفریقای زیرصحرا هنوز یکی از پرسرعت ترین رشد های اقتصادی در جهان را در اختیار دارد. سرمایه گذاری در بخش تولید و نیز اصلاحات قاعده مند مشخص همراه با بهبود نظام آموزشی، رشد اقتصادی آفریقا را به جلو می برد. آفریقا باید ضمن استفاده از تجربیات گذشته، فرصت های کنونی را نیز به غنیمت شمرده و به کارببندد.
انقلاب نوآوری در آفریقا هنوز دوران طفولیت خود را می گذراند؛ اما سرعت برداشتن گام ترقی قابل ملاحظه است.