بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : چهارشنبه 3 تير 1394      11:28

تجربه ژاپنی خیز صنعتی

اقتصاد ایرانی: تدوین استراتژی توسعه صنعتی یا برنامه راهبردی صنعت برای دو دوره تحریم و پساتحریم طی دو سال آینده از جمله برنامه های وزارت صنعت، معدن و تجارت است که در آن استفاده از تجربه سایر کشورها نیز مدنظر قرار گرفته است؛ به طوری که پیش از این طراحان سند با توجه به بررسی های تطبیقی از برخی کشورهای در حال توسعه، در تدوین این سند از الگوی ترکیه استفاده کرده اند و حال این سوال مطرح می شود که آیا برنامه ریزان در تدوین استراتژی توسعه صنعتی برنامه ای برای استفاده از تجارب کشورهایی که دوران مشابه ایران را پشت سر گذاشته اند، دارند یا نه؟

به گزارش دنیای اقتصاد، برخی از فعالان اقتصادی معتقدند استفاده از تجارب سایر کشورها می تواند به پیشبرد هر چه بیشتر استراتژی صنعتی کشور کمک کند؛ اما این موضوع نیز مورد تاکید قرار گرفته که در استفاده از تجربه کشورهای دیگر باید محتاط بود؛ چرا که برخی از تجربیات آنها در شرایط جدید جهانی قابل پیگیری نیست یا در صورت پیگیری مفید نخواهد بود.

برنامه راهبردی صنعت با رویکرد تحریم و پساتحریم تدوین می شود 
اگرچه هنوز سندی جامع در خصوص توسعه صنعتی از سوی دولت رونمایی نشده، اما به صورت غیررسمی سندی با ۶ رویکرد از سوی این وزارتخانه منتشر شده است. بهبود مستمر فضای کسب و کار، پشتیبانی از تولید و عرضه کالا و خدمات مبتنی بر فناوری با ارزش افزوده بالا، بهبود و توسعه روابط تجاری بین المللی و تسهیل تجارت در فضای رقابتی، رفع موانع توسعه بخش خصوصی، پشتیباتی و افزایش توانمندی بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در حوزه های اولویت دار، تسهیل در ارتقای سطح فناوری و توسعه صنایع پیشرفته، پشتیبانی از تولید کالاهای واسطه ای و جلوگیری از خام فروشی و... از جمله رویکردهای این سند است.

برنامه وزارتخانه برای تدوین راهبرد صنعتی در دو سال آینده در حالی است که در نشستی تخصصی جایگاه سیاست صنعتی در توسعه اقتصادی ژاپن مورد بررسی قرار گرفت.

مسیر رشد ژاپن

در این نشست، پروفسور کازوهیکو اوداکی، عضو هیات علمی موسسه پژوهشی اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن با بیان اینکه شناسایی صنایع مستعد و قابل رشد مشکل است، اظهار کرد: اقتصاددانان و سیاست گذاران ژاپنی در طول شصت سال گذشته برای رشد و توسعه اقتصادی ژاپن به تناسب شرایط زمانی هر دوره بر صنایع سبک، سنگین و صنایع با فناوری بالا هدف گذاری و تمرکز کردند. اوداکی در جمع مدیران و اعضای هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، بر جایگزینی واردات و تشویق صادرات برای رشد اقتصادی و توسعه صنعتی کشورها تاکید کرد و گفت: آمریکا و آلمان در قرن نوزدهم استراتژی حمایتی را برای رشد اقتصادی شان انتخاب کردند و ژاپن نیز در سال های ۱۹۵۰ تا ۱۹۸۰ میلادی با اعمال تعرفه بالا برای واردات از خودروسازی حمایت کرد. استاد دانشگاه نیهون ژاپن با اشاره به سیاست صنعتی و تجاری اتخاذ شده توسط ژاپن در دوران بعد از جنگ جهانی دوم، گفت: این کشور توجه خاصی به مقیاس بالای تولید داشت؛ چراکه صنایعی که تولید بالا دارند می توانند به سوددهی بیشتری نیز دست یابند.

حرکت از صنایع سبک به صنایع سنگین

اوداکی رشد و توسعه اقتصادی کشورها را نیازمند کشف استعدادهای نهفته هر کشور و تدوین راهبردهای مناسب از طرف دولت ها برای تقویت این استعدادها عنوان کرد و افزود: ژاپن در مسیر رشد و توسعه اقتصادی خود از تمرکز بر صنایع سبک به صنایع سنگین و صنایع با فناوری بالا حرکت کرده است. این نشان می دهد که ژاپن پای خود را در جای پای کشورهای غربی مثل انگلستان، آلمان و آمریکا گذاشته است.

معجزه شرق آسیا

وی عنوان کرد: توسعه ژاپن از جهاتی منحصر به فرد بوده است؛ به طوری که در آن زمان اقتصاددانان عنوان می کردند که کشورها بر سه دسته اند: کشورهای توسعه یافته، در حال توسعه و ژاپن.

وی ادامه داد: پس از رشد اقتصادی ژاپن، کشورهای تایوان، کره، مالزی و چین نیز از الگوی ژاپن استفاده و رشد کردند که این رشد به معجزه شرق آسیا شهرت یافت. عضو هیات علمی موسسه پژوهشی اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن با اشاره به وضعیت اقتصادی ژاپن طی سال های ۱۹۴۵ تا ۱۹۵۴ میلادی، افزود: در این زمان زیرساخت ها و تجهیزات اقتصاد ژاپن بر اثر جنگ جهانی دوم نابود شده و سرمایه انسانی آسیب جدی دیده بود. شرکت هایی هم ورشکست شده بودند. همین طور در این دوره به دلیل کمبود غذا، سوخت و تجهیزات پزشکی و اشغال ژاپن توسط نیروهای آمریکایی، ژاپن با مشکلات اقتصادی فراوانی روبه رو شد. وی ادامه داد: از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۹ میلادی دولت برای حل مشکلات اقتصادی کنترل خود را بر اقتصاد بیشتر، تجارت بین المللی را محدودتر و بیشتر کالاها را سهمیه بندی و قیمت ها را کنترل کرد. به گفته وی، در همین زمان در چارچوب سیاست صنعتی، تلاش شد منابع محدود به بخش های اولویت دار اختصاص پیدا کند. مثلا ابتدا بخشی از فولاد موجود برای توسعه معادن تولید زغال سنگ اختصاص یافت تا تولید زغال سنگ افزایش پیدا کند و به نوبه خود باعث افزایش تولید فولاد در کشور شود. وی اجرای طرح اولویت دهی به برخی صنایع را با توجه به شرایط پس از جنگ تا حدودی موفق دانست و این سیاست ها را مبنای سیاست های هدف گذاری منتخب در دوره های بعد عنوان کرد و افزود: از سال ۱۹۵۵ تا ۱۹۷۳ میلادی دوره رشد سریع اقتصادی ژاپن فرا رسید که از آن به عنوان دوره معجزه اقتصادی یاد می کنند. استاد دانشگاه نیهون ژاپن گفت: در سال ۱۹۵۵ میلادی سطح تولید ژاپن به سطح تولید قبل از جنگ رسید و طی دهه ۱۹۶۰ میلادی میزان تولیدناخالص داخلی این کشور در طول ۷ سال دو برابر شد. این در حالی بود که دولت هدف گذاری کرده بود که در طول ۱۰ سال تولید ناخالص داخلی دو برابر شود. وی ادامه داد: دوره رشد سریع اقتصادی ژاپن در طول تاریخ اقتصادی جهان غیرقابل پیش بینی بود. بنابراین، رشد حیرت انگیز موجب شد که به عنوان معجزه ژاپن شناخته و به دنیا معرفی شود. اوداکی تصریح کرد: در دوران رشد بالای اقتصادی، ژاپن نظارت اقتصادی بر تجارت و سرمایه گذاری های بلندمدت داشت؛ به طوری که شرکت های خارجی که تمایل به سرمایه گذاری مشترک در این کشور داشتند با موازین سرمایه گذاری ژاپنی مواجه می شدند که آنها را مجبور می کرد سرمایه گذاری مشترک با ژاپنی ها داشته باشند.

وی اظهار کرد: در سال های ۱۹۵۶ تا ۱۹۷۰ میلادی دولت ژاپن به صنایع خودروسازی، ماشین سازی و مخابراتی توجه بیشتری کرد؛ در نتیجه، تخصیص ارز به این گونه صنایع برای تامین نهاده های وارداتی افزایش پیدا کرد و منابع مالی از طریق وام در اختیار این صنایع قرار گرفت.

شرایط حمایت از صنایع 

اوداکی به مشکلات هدف گذاری صنعتی اشاره کرد و گفت: وقتی شما در شرایط حمایتی از صنایعی حمایت می کنید در عمل با انبوهی از صنایع مواجه می شوید که تقاضای حمایت بیشتری دارند. ما این مشکل را در تجربه تاریخی ژاپن در صنایع پتروشیمی، هواپیمایی و دارویی داشته ایم. ما از این صنایع حمایت کردیم؛ اما این سبب رشد بنگاه های ضعیف و کوچکی شد که نیازمند حمایت های بیشتر بودند. نکته من این است که سیاست گزینش صنعت و ارائه حمایت می تواند موفقیت آمیز یا توام با شکست باشد. اجرای آن نیاز به هوشمندی در بخش دولتی و شرایط مناسب دارد در غیر این صورت با توسعه صنایعی مواجه می شویم که آسیب پذیر هستند و برای همیشه نیازمند حمایت باقی می مانند.

استاد دانشگاه نیهون ژاپن با بیان اینکه درسال های ۱۹۷۴ تا ۱۰۸۵ میلادی نرخ رشد اقتصادی کاهش یافت و از ۱۰ درصد به تدریج به سطح ۵ درصد رسید، گفت: علت این امر کمبود زمین، همچنین کاهش شکاف تکنولوژیک بین ژاپن و غرب و به عبارتی دیگر اشباع فناورانه بود که باعث کاهش رشد ژاپن شد. سایر عوامل از قبیل سیاست صنعتی ژاپن نیز در کاهش رشد صنعتی ژاپن موثر بود. در این دوره سیاست صنعتی به سمت انتخاب صنایع با مزیت رقابتی کمتر سوق پیدا کرد. قبل از این تاریخ سیاست صنعتی معطوف به انتخاب صنایع پیشرو و رقابتی بود؛ اما در این دوره صنایعی نظیر منسوجات، تولید کودهای شیمیایی و کشتی سازی نیز انتخاب شدند و مورد حمایت قرار گرفتند. این سیاست صنعتی در واقع صنایع ناکارآمد و کوچک را انتخاب و حمایت کرد. این دقیقا مصادف با دوره ای بود که کره ای ها تصمیم گرفتند از صنایع بزرگ خودشان حمایت کنند. در این دوره از شهرها و صنایع مالیات اخذ می شد و همین منابع صرف حمایت از مناطق روستایی می شد. به همین ترتیب سیاست های محیط زیستی نیز در دستور کار قرار گرفت و بخشی از این کاهش رشد را رقم زد.

وی تصریح کرد: از سال ۱۰۸۵ تا ۱۹۹۰ میلادی حباب دارایی ها در اقتصاد ژاپن شکل گرفت که برای اقتصاد ژاپن شرایط نامطلوب اقتصادی به وجود آورد. بخشی از این اتفاق به دلیل مقررات زدایی از سیستم بانکی بود که باعث شد بانک های ژاپنی پول زیادی جذب کنند که به افزایش نرخ «ین» منتهی شد. به همین ترتیب قیمت سهام ۴ برابر و قیمت زمین در توکیو ۵ تا ۱۰ برابر شد و دوباره به قیمت سابق بازگشت. این خود یک فاجعه اقتصادی برای ژاپن بود؛ اما ژاپن توانست از این دوره عبور کند.

عضو هیات علمی موسسه پژوهشی اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن ادامه داد: بعد از ایجاد حباب دارایی ها تمایل به اخذ وام، سرمایه گذاری و ریسک در اقتصاد ژاپن کمتر و باعث شد که نرخ رشد اقتصاد ژاپن کاهش یابد و به حدود یک درصد فعلی برسد که کمتر از نرخ رشد اقتصاد آمریکا و اروپا است.

وی در ادامه سخنان خود به مزیت های نسبی در برابر مزیت های پویا اشاره کرد و اقتصاد کنترل شده را در مقابل اقتصاد بازار مطرح کرد و گفت: اگر شما همه چیز را به اقتصاد بازار احاله بدهید، در این صورت خود را در معرض تقسیم کار جهانی قرار می دهید و آن را به طور کامل می پذیرید. در حالی که با سیاست های هوشمندانه می توانید به استعدادهای نهفته خود پی ببرید و سرنوشت اقتصادی خود را به دست خود تغییر دهید و در تقسیم کار جهانی جایگاهی بهتر برای خودتان دست و پا کنید.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir