بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : سه شنبه 9 تير 1394      10:52

ریشه اقتصادی بحران‌ آب

اقتصاد ایرانی: بحران آب اکنون نه فقط در ایران بلکه در کل خاورمیانه به یک علامت خطر بزرگ تبدیل شده است. گزارش اخیر صندوق بین المللی پول تحت عنوان «بحران آب و سیاست های ابزاری» به تحلیل مفصلی در مورد میزان مصرف و هزینه آب در مناطق مختلف جهان پرداخته است. این بررسی نشان می دهد که خاورمیانه در بین تمام مناطق جهان به لحاظ منابع تجدیدپذیر آبی در کمترین سطح قرار دارد و پیش بینی شده است سرانه آب قابل دسترس تا سال ۲۰۵۰ در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به نصف تقلیل یابد. در بررسی دلایل مصرف بیش از حد آب در این منطقه به دو دلیل اصلی اشاره شده است. رواج گسترده پرداخت یارانه آب در خاورمیانه و عدم قیمت گذاری صحیح آب هم در مصرف خانگی و هم در مصرف کشاورزی مهم ترین عاملی است که به افزایش شدید مصرف آب در این منطقه دامن زده است. علاوه بر این بسیاری از زیرساخت های آبی در این منطقه فرسوده هستند و هدر رفتن آب در مکانیسم های توزیع از جمله دلایل دیگری است که مصرف بی رویه آب را تشدید کرده است. به منظور پیشگیری از بحران های آتی در این گزارش به راهکارهایی از جمله مدیریت تقاضا از طریق قیمت گذاری صحیح منابع آبی ، اولویت بندی مصارف و کاهش آلودگی منابع آبی اشاره شده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، صندوق بین المللی پول گزارشی تحت عنوان «بحران آب و سیاست های ابزاری» در مورد مصرف آب و هزینه آن در نقاط مختلف دنیا منتشر کرده است. در این گزارش ضمن بررسی وضعیت آب در مناطق مختلف جهان گفته شده که مدیریت منابع آب پیچیده است و قیمت گذاری آب اغلب با داده های کم و نادرست و بدون توجه به روندهای بلندمدت انجام می شود. در ادامه عنوان شده است کشورهایی که آب ارزان تری تولید می کنند مصرف بیشتر و مدیریت پایدار کمتری در این زمینه دارند.

وضعیت خاورمیانه در منابع آب شیرین

نمودار یک نشان دهنده آن است که منطقه خاورمیانه در میان تمامی مناطق جهان کمترین منابع آب تجدیدپذیر را در اختیار دارد. طبق پیش بینی ها سرانه آب قابل دسترس در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در سال ۲۰۵۰ میلادی به نصف سقوط خواهد کرد. این در حالی است که این منطقه از پرمصرف ترین مناطق جهان نیز هست. نمودار دو، مصرف سرانه آب شیرین را در جهان نشان می دهد. در این میان کشورهای حوزه خلیج فارس (بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان و امارات متحده عربی) فاقد منابع آب تجدیدشونده بوده و به طور عمده از آب شیرین کن استفاده می کنند. البته در این کشورها تمامی ساکنان دسترسی کامل به آب شرب دارند و به دلیل استفاده از آب شیرین کن، میزان مصرف بسیار بیشتر از منابع آب در دسترس است. از دیگر عوامل تاثیرگذار بر بالا بودن سرانه مصرف در این کشورها، می توان به اقلیم بسیار گرم به همراه تبخیر بسیار زیاد، همچنین نبود محدودیت برای استفاده بیشتر از آب اشاره کرد.

علل اصلی مصرف بیش از حد

علاوه بر کمبود آب طبیعی به دلیل اقلیم خشک و شرایط آب و هوایی، مسائل زیر نیز در خاورمیانه در بحران آب تاثیرگذار است:

۱- یارانه ها و عدم قیمت گذاری دقیق: پرداخت گسترده یارانه های آب در خاورمیانه و عدم اندازه گیری صحیح قیمت آب هم برای مصرف خانگی و هم مصرف بخش کشاورزی نوعی تشویق مصرف محسوب می شود و این امر هزینه های قابل توجهی به بخش دولتی تحمیل کرده است. تخمین ها نشان می دهد مقدار بودجه مصرف شده در کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در حدود دو درصد تولید ناخالص ملی این کشورها است که رقم بسیار زیادی محسوب می شود. در سایر کشورهای منطقه و شمال آفریقا این رقم یک درصد از تولید ناخالص داخلی کشورها است.

۲- مساله زیر ساخت و عدم مدیریت صحیح آب: در بسیاری از کشورهای این منطقه زیرساخت ها فرسوده هستند و مکانیزم های توزیع آب به خوبی عمل نمی کند و این موجب شدیدتر شدن کم آبی در این کشورها می شود.

روندها چه می گویند؟

با وجود برخی سیاست های موفق چالش اصلی پابرجا است. در صورت ادامه وضعیت و روند فعلی، میزان تقاضای آب به دلیل افزایش جمعیت و توسعه کشاورزی و صنعتی و اجتماعی، افزایش یافته و میزان منابع آب به دلیل تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالی ها و کاهش کیفیت منابع آب، کاهش می یابد. در حالی که سیاست های گذشته آب برخی از موفقیت ها را در پی داشته اند، اما چالش های مهم باقی مانده اند. این کشورها عمدتا دارای سابقه برنامه های سرمایه گذاری های بزرگ و عمومی در اجرای سیاست های آب در طول چند دهه گذشته هستند. دسترسی به آب و فاضلاب بهبود نسبتا مناسبی داشته است، اما این توسعه نامتوازن بوده است و بسیاری از نقاط روستایی از این امکانات بی بهره هستند.

راه حل

برای مدیریت بهینه منابع آب و دستیابی به وضع مطلوب در آینده، اقداماتی همچون اعمال مدیریت تقاضا و افزایش آگاهی های اجتماعی، اجرای طرح های توسعه منابع آب، مهار آب های خروجی از کشور، استفاده از آب های برگشتی، مدیریت عرضه، افزایش بهره وری آب، کاهش بیلان منفی مخازن زیرزمینی، اولویت بندی مصارف و کاهش آلودگی منابع آب ضروری است تا توانایی تامین نیازهای آبی ایجاد شود.

معضل قیمت گذاری آب در ایران

همه نشانه های آشکار و نهان بر بحرانی تر شدن وضعیت آب در ایران گواهی می دهد که وارد مرحله کم آبی و بحرانی تر آب می شویم. همان طور که در گذشته جنگ بر سر زمین، نفت، الماس و... وجود داشت، با بحرانی شدن وضعیت آب، در آینده جنگ بر سر منابع کمیاب آب را شاهد خواهیم بود. آب از لحاظ اقتصادی در رده کالاهایی است که در دریاچه ها و آبگیرها و سفره های زیرزمینی حالت کالای عمومی را پیدا می کند، ولی اگر رژیم حقوقی و مدیریت منابع آب به نحوی تعریف نشود که توسعه پایدار به دست آید، نسل های حال و آینده را با معضلات لاینحلی روبه رو خواهد کرد که یکی از تبعات مهم آن، شدت یافتن درگیری های منطقه ای است. هر راهکار اقتصادی پیشنهادی باید همزمان به سه اصل کارآیی، پایداری و عدالت توجه داشته باشد و به نوعی سازش و توافق بین این سه اصل دست یابیم. آبی که به قیمت ارزان به مردم داده شود یک شیوه ناکارآی کمک به فقرا مثلا در بخش کشاورزی است پس نمی توان با این استدلال که دسترسی داشتن به آب یک حق همگانی تعریف می شود، این کالای کمیاب را به قیمتی ارزان عرضه کنیم. با اینکه ۷۰ درصد سطح زمین را آب پوشانیده است، اما تنها درصد بسیار ناچیزی از آن قابل آشامیدن یا استفاده در کشاورزی و صنعت است. ایران کشوری کم آب محسوب می شود و مستعد تولید بسیاری از محصولات کشاورزی نیست. حمایت های مستقیم درآمدی به گروه های کم درآمد شیوه بهتری در مقایسه با آب یارانه ای است پس هنگامی که ذخیره آب کاهش می یابد لاجرم قیمت آب بالا رفته و علامت می دهد که آب را در جاهایی مصرف کنید که فایده نهایی آن بالا باشد. منطق اقتصادی حکم می کند در ایران محصولات آب اندوز و نه آب بر کشت شوند؛ اما بی توجهی به نظام قیمت گذاری باعث می شود در مناطق کم آبی از ایران که مردم حتی آب آشامیدنی ندارند، اقدام به کشت محصولات کشاورزی پرآب مثل برنج شود. از طرفی در بلندمدت در صورت افزایش بیش از اندازه قیمت این کالای اساسی وضعیت بهداشتی دهک های فقیر تحت تاثیر قرار خواهد گرفت و ممکن است هزینه افزایش خدمات درمانی ناشی از کاهش مصرف آب دهک های فقیر از درآمد افزایش قیمت آب بیشتر باشد.متاسفانه دولت ها درکی از محیط زیست و توسعه پایدار ندارند و ارزیابی اقتصادی از هزینه و فایده تصمیمات و طرح ها، جای خود را به نظرات شخصی و تصمیمات لحظه ای و سیاسی داده است. در این حالت امکان دیدن آینده های میان مدت و نگاه استراتژیک به جامعه وجود ندارد. یکی از سیاست های اشتباه و پرهزینه در سال های گذشته، مکان یابی و استقرار جمعیت و صنایع در مناطق کم آب ایران بوده است؛ همچنین بها دادن بیش از حد به بخش کشاورزی و حمایت دولتی و یارانه دهی به نهاده های این بخش، به ته کشیدن ذخایر و منابع آبی کشور انجامیده است.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir