اقتصاد ایرانی: هیمنه تحریم های اقتصادی بر علیه کشورمان شکسته و نوید روزهای خوش به گوش می رسد. صف کشیدن تیم ها و گروههای اقتصادی کشورهای مختلف، بشارت رویدادهای جدید و جدی در اقتصاد ایران را دارد. شاید یکی از مهمترین دغدغه های دولت و بخش خصوصی ورود شرکت های زنجیره ای به ایران است. بخش خصوصی به دنبال تعامل و اخذ نمایندگی و دولت به دنبال بررسی تبعات و آسیب های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آن . مسابقه ای که در نهایت به نفع کسی تمام می شود که با تدبیر به رصد فضای جدید اقتصاد بپردازد.
برندهای مختلف پوشاک، لوازم مصرفی و مواد غذائی در ردیف نخستین این صف هستند. اگرچه برخی از آنها سابقه حضور در ایران را دارند، اما اینک فضای جدیدی ایجاد شده است که با ورود نوشابه های مشهدی در زمان دوره سازندگی تفاوت های بسیار و بنیادین دارد ، اگرچه شکل و شمایل آن عوض شده اما قواعد آن بدون تغییر باقی مانده است. برخی نامهای آشنا در صنعت فست فود شاید برای بیشتر مردم ایران جذابیت داشته باشد و از این رو است که واکنش های مختلفی توسط مسئولین اتخاذ شده است. اما به راستی این جنگ نرم افزاری چه ارکانی دارد و از چه منظر قابل بررسی است ؟
فرانچایز ها به شکل مدرن و امروزی خود پدیده ای هستند که توسط کارآفرینان آمریکایی بعد از جنگ دوم جهانی رواج یافتند. این پدیده در سال های پایانی دهه ی ۱۹۸۰ از آمریکای شمالی فراتر رفت و ظهور نسبتا پر رنگی در اروپا و بقیه ی کشورها داشت. فست فودهای زنجیره ای و صنایع غذایی از پیشقراولان این نهضت بودند. امروزه شاهد هستیم که مدیریت بسیار منحصر به فرد اینگونه کسب و کارهای جهانی طعم یکسان را برای تمام ذائقه های دنیا فراهم آورده است . از شرق تا غرب عالم مردم کوکاکولا می نوشند و قهوه استارباکس را چاشنی یه عصر خود می کنند و یا بدون خواندن محتویات مک دونالد، آن را سفارش می دهند. شاید اولین و مهمترین نکته در برخورد با این نوع کسب و کار موضوع مهم ارائه محصول واحد به دنیا است. از منظر روانشناسی و جامعه شناسی می دانیم که وقتی یک محصول (مد) در جامعه ای رواج پیدا کند، ناخودآگاه مردم به سمت استفاده از آن و تطابق رفتار های شخصی و گروهی خود با آن سوق می یابند. به عنوان مثال سبک زندگی موتور سواران هارلی دایویدسون و یا رفتار پانکها در دنیا نمونه های بارزی از این تطابق است. صاحبان موتور های هارلی دایویدسون دارای اشتراک فراوانی هستند در حالیکه در گوشه و کنار دنیا زندگی میکنند و این یعنی تضاد آشکار رفتار با تعامل و کنش اجتماعی. حال در نظر بگیریم سهم تغییر رفتار استفاده کنندگان از کوکاکولا چقدر است ؟
فرانچایز که پدیده ای به شدت در حال رشد است سهم قابل توجه ای از صادرات کشور هایی مانند ایالات متحده را تشکیل می دهد. هم اکنون بیش از یک میلیون فرانچایز گیرنده در بیش از چهل کشور در دنیا به ثبت رسیده است. فرانچایز یکی از انواع گونه های سازمانی است که توسط فرانچایزدهنده و فرانچایز گیرنده به منظور رقابت موثر تر به ویژه در بخش خرده فروشی و خدمات )که زنجیره مطلوب است) انتخاب می شود.
اما این رابطه برای طرفین چه سودی دارد؟
فرانچایز دهنده، برند و تکنولوژی تولید خود را در اختیار فرانچایزگیرنده قرار می دهد و در مقابل یک مقدار ثابت اولیه، بعلاوه درصد یا میزانی از فروش دریافت می نماید. فرانچایز دهنده عملا از سرمایه، دانش و مهارت فرانچایز گیرنده هاستفاده می کند؛ حفظ برند معمولا از اولویت های اصلی اوست.
فرانچایزها در حقیقت شبکه ای غیر متمرکز اما یکپارچه از واحدهاهستند که دو مزیت عمده را به همراه دارند. آن ها به واسطه ی برند، کالا و خدمات همسان، تجربه ی خریدی مطمئن و یکپارچه در سرتاسر زنجیره ایجاد می کنند و در همین زمان به ضمیر ناخودآگاه مشتریان خود شعار و هدف نهائی فرهنگی خود را وارد می کنند ودر همین راستا صرفه های اقتصادی مقیاس در تبلیغات )و دیگر موارد( یکی از مزیت های عمده ی فرانچایزها است )مک دونالد توانسته یکی از بزرگترین تبلیغ کننده های دنیا در طولانی مدت باشد) بعلاوه دانشی )رویه ها و روتین ها) که عموما در فرآیند های تولید فرانچایز دهنده است و منتقل می شود باعث عملکرد برتر خواهد بود. فرانچایز ها به عنوان مکانیزمی برای تسهیل رشد کسب و کارها، توسعه ی اقتصادی، ایجاد شغل، و توسعه ی مهارت ها در کشورهای در حال توسعه به شدت مورد توجه قرار گرفته اند.
اما این تنها یک روی سکه است. روی دوم سکه توسعه اهداف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در جوامع کمتر توسعه یافته است. میدانیم که بهره وری بخش خدمات در کشورهای درحال توسعه در مقایسه با کشورهای توسعه یافته کاملا پایین تر است و این دقیقا همان بخشی است که فرانچایزها در آن کاملا فعال هستند. در نظر بگیرید وقتی کسب و کارهای کوچک در کشور ما مانند کافی شاپ ها با مشکلات عدیده و روز افزونی مواجه هستند، حال اگر یک فرانچایزر در این زمینه وارد بازار ایران شود به سهولت می تواند بخش عمده ای از بازار ایران را به دست گرفته و در نظر دیگر رقبا خود را اهریمنی جلوه دهد و در نظر مشتریان بالقوه و بالفعل خود رهبری بازار را عهده دار شود و از این طریق به تبیین مواضع فرهنگی خویش بپردازد. بهره وری در بخش کشاورزی و صنعت در کشورهای در حال توسعه وضع بهتری دارد این بهره وری پایین برای کشورهایی که به دنبال بهترین استفاده از سرمایه های انسانی و سرمایه های مالی هستند به شدت مضر است. فرانچایز، رویه ها و دانش امتحان پس داده و روش های بهره وری که در اقتصادهای رقابتی مثل ایالات متحده تکامل پیدا کرده را برای کشورهای در حال توسعه به ارمغان می آورند و می توانند اثربخشی را بهبود بخشند، بعلاوه تاثیرات غیر مستقیمی مانند ایجاد اثر بخشی در زنجیره تامین، بالا رفتن سطح استاندارد های رقابت و تربیت مشتریان محتمل است. اما یک سوال و آن اینکه آیا فرانچایزها به دنبال توسعه ی اقتصادی می آیند و یا توسعه ی اقتصادی به دنبال فرانچایزها؟
به عبارتی فرانچایزها پیشران توسعه هستند و یا توسعه پیشران فرانچایز ها؟
می دانیم که وقتی توسعه اقتصادی در کشورهایی شروع می شود، فرانچایزها می توانند خارجی بودن خود را به مشتریانشان بفروشند و این یعنی همان نیاز خاموش در جوامع کمتر توسعه یافته و یا در حال توسعه مثل ایران. به عبارتی این برند آن ها است که مشتری جذب می کند و نه اثربخشی آن ها که رقابت پذیر است. نتایج مطالعات در این زمینه، پیشران بودن فرانچایزها را تایید می کند به عبارتی داده ها نشان می دهد که رشد تعداد فرانچایزها در زمان تی منهای یک، تاثیر مثبت معناداری بر توسعه ی آن بخش خدمات در زمان تی داشته است. اما توسعه ی بخش خدمات در زمان تی منهای یک، تاثیر معناداری بر رشد تعداد فرانچایزها نداشته است. از این رو باید نگاهی خاص به این مهم داشت، زیرا از یک سو نمیتوان درهای کشور را بر روی این نوع کسب و کار بست و از سوی دیگر ظرافتهای تقابل با این جنگ نرم را باید آموخت .
