ورزش هفدهمین صنعت بزرگ جهان امروز

اقتصاد ایرانی: اقتصاد حوزه یی ا ست که در همه رشته ها رسوخ کرده و نقشی اساسی را ایفا می کند. یکی از این رشته ها، ورزش است. ورزش حرفه یی در ایران غالبا در رشته فوتبال توانسته خود را نشان دهد و تجربه ثابت کرده جوانان زیادی به این رشته علاقه نشان داده اند. بنابراین در ورزش حرفه ای، همان گونه که در کشورهای توسعه یافته نیز مشاهده می کنیم آنها توانسته اند به طرق مختلفی از این بخش درآمدزایی خوبی را ایجاد کنند. اقتصاد ورزش نامی است که می توان به این کار صفت داد. برخلاف اینکه این رشته تقریبا با تازگی به ایران وارد شده است؛ در جوامع پیشرفته و کشورهای صاحب نام در ورزش، به یکی از مهم ترین منایع برای سرمایه گذاری تبدیل شده و متاسفانه در ایران به دلیل مشکلاتی که در وزارت ورزش و جوانان وجود دارد  همچنین توجه ناکافی به ورزش باعث شده این رشته اغلب نادیده گرفته شده است. به عقیده برخی از کارشناسان حوزه ورزش، وجود این رشته در دانشگاه ها می تواند نقطه عطفی برای بهبود وضعیت ورزش و آکادمیک کردن رشته ورزش به ویژه برای جوانان باشد. یکی از دلایل ضعف این رشته، تازه وارد بودن آن است و به همین دلیل کمبود کتاب و مرجع معتبری برای پیشرفت در ایران احساس می شود.

برنارد جیمز مولین (1983) برای نخستین بار از ورزش به عنوان صنعت یاد کرد، به عقیده وی هرگونه فعالیت ورزشی آماتور و حرفه یی که موجب افزایش ارزش افزوده کالا و خدمات ورزشی شود، صنعت ورزش به شمار می آید. در کل، صنعت ورزش به مجموعه فعالیت های مرتبط با تولید و بازاریابی کالاها و خدمات ورزشی گفته می شود که در ارتقای ارزش افزوده نقش داشته باشند. حال با گذشت 32سال از معرفی ورزش به عنوان یک صنعت، از نقش رویدادهای ورزشی در جذب گردشگر، پوشش رسانه ای، نقل و انتقال بازیکنان، صدور مربی، فروش بلیت، تبلیغات میادین ورزشی، ایجاد امکانات و تاسیسات ورزشی و جذب حامیان مالی به عنوان اصلی ترین محصولات این صنعت یاد می شود. با وجود این تعاریف، برخلاف دنیا که از ورزش به عنوان صنعت یاد می شود، در ایران همچنان به عنوان سرگرمی به ورزش نگاه می کنند.

به گزارش تعادل، درهمین رابطه با میثم موسایی دانشیار گروه برنامه ریزی و رفاه اجتماعی دانشگاه تهران درخصوص کلیت اقتصاد ورزش و مشکلاتی که این رشته در ایران با آن دست و پنجه نرم می کند، به گفت وگو نشستیم که از نظر می گذرانید:

جناب موسایی در ابتدا رشته اقتصاد ورزش را تعریف کنید.

اقتصاد ورزش به معنای تحلیل فعالیت های مرتبط با ورزش براساس نظریات اقتصادی خرد و کلان است؛ به عبارت دیگر اقتصاد ورزش تحلیل جنبه های اقتصادی ورزش است. براساس تعریف مذکور می توان در توضیح بیشتر اقتصاد ورزش به موارد زیر اشاره کرد؛ اولا این شاخه از دانش بشری «بین رشته ای» محسوب می شود، یعنی درعین حال که ذاتا در حوزه علم اقتصاد است ولی یکی از شاخه های کاربردی در اقتصاد محسوب می شود و بر این اساس عالم این رشته در عین اینکه باید اقتصاددان باشد باید درحد ضرورت به فعالیت های ورزشی نیز آگاهی اجمالی داشته باشد تا بتواند به نحو شایسته یی از تئوری های اقتصادی در تجزیه و تحلیل فعالیت های ورزشی استفاده کند. ثانیا تجزیه و تحلیل در اقتصاد ورزش فقط شامل فعالیت هایی که به ماهیت رشته های ورزشی مربوط است، نمی شود؛ بلکه سایر فعالیت های اقتصادی که در اثر وجود فعالیت های ورزشی به وجود می آید، نیز به این رشته مربوط می شود و براین اساس در تعریف گفته شده، موضوع اقتصاد ورزش همه فعالیت های مرتبط با ورزش (فعالیت های مستقیم و غیرمستقیم) را شامل می شود.
ثالثا می توان گفت وقتی فعالیت های مرتبط با ورزش را از دیدگاه اقتصادی بررسی می کنیم، می توان از پیشوند صنعت برای ورزش استفاده کرد. به عبارت دیگر می توان ورزش را صنعت ورزش دانست. رابعا تعریف مذکور همه شاخه های ورزشی را شامل می شود، چه آنها که توسط بخش خصوصی صورت می گیرد و چه آنهایی که توسط دولت ها برنامه ریزی و اجرا می شود و چه آنهایی که به صورت مشترک یا با نظارت و حمایت دولت ها انجام می شود.

اقتصاد ورزش در دنیا و ایران دارای چه جایگاهی است؟

اکنون که تا اندازه یی مفهوم این شاخه از دانش بشری روشن شد، باید به برخی واقعیات مربوط به وضعیت این شاخه از دانش در ایران بپردازیم تا اهمیت جایگاه و ابعاد مقوله یی به نام اقتصاد ورزش روشن شود. اقتصاد ورزش در دنیا از جایگاه مناسبی برخوردار است در واقع درحال حاضر ورزش به فعالیتی تبدیل شده که به صورت مستقیم و غیرمستقیم در تولید ناخالص ملی کشورها سهم قابل توجهی دارد؛ به گونه یی که در دهه پایانی قرن بیستم، بیش از 250میلیارد دلار گردش مالی در هر سال داشته و مقام 16 یا 17 را در جایگاه صنایع در دنیا داشته است؛ علاوه بر آن بیش از این مقدار آثار غیرمستقیم داشته است. منطقا کشوری که حدود یک درصد از جمعیت جهان را داراست، باید حداقل سهمی معادل 1درصد ارزش افزوده فوق را داشته باشد ولی سهم این صنعت در تولید ناخالص داخلی ما بسیار کمتر از یک درصد تولید ناخالص جهانی در شاخه ورزش است.

دلایل ناچیز بودن سهم ورزش در تولید ناخالص داخلی ایران چیست؟

در اینجا نمی توان به تحلیل دلایل و عوامل ناچیز بودن سهم ورزش در تولید ناخالص داخلی پرداخت، ولی اگر بخواهیم فقط به یک دلیل اشاره کنیم شاید مهم ترین آن دولتی بودن ورزش در ایران است؛ درواقع ساختار اقتصادی نهادهای ورزشی در ایران به اینگونه است. یکی از تبعات دولتی بودن ورزش در ایران، عدم به کار بستن تئوری های اقتصادی در ورزش است، نداشتن دید اقتصادی باعث کاهش بهره وری خواهد شد؛ در نتیجه در کشور، ما شاهد ظهور تیم های مختلفی در لیگ هستیم ولی عمر آنها کوتاه است و به علت عدم تطابق هزینه ها با درآمد حاصل از این فعالیت از صحنه خارج می شوند، اساسا می توان گفت اصلی ترین ویژگی ساختاری اقتصاد ورزش در کشور ما، دولتی بودن آن است.
دولتی بودن هر صنعتی معمولا علاوه بر کاهش بهره وری و اداره غیراقتصادی آن، باعث ظهور انواع فساد اقتصادی در آن صنعت می شود. در ایران از ده ها تیم ورزش فوتبال فقط دو باشگاه خصوصی هستند و بقیه عمدتا یا توسط دولت و سایر بخش های عمومی به وجود آمده اند یا بدون کمک دولت نمی توانند مستقل باشند.

برای افزایش سهم ورزش در ایران چه اقداماتی را باید انجام داد؟

تنها راه پایداری و اقتصادی شدن ورزش در کشور و افزایش سهم آن در تولید ناخالص داخلی، اصلاح ساختار ورزش از یک طرف و به کارگیری و حاکمیت اندیشه اقتصادی در فرایند تولید، توزیع و مصرف محصولات این صنعت است تا از اتلاف و اسراف منابع جلوگیری شود. منظور از استفاده از نظریه های اقتصادی در فعالیت های ورزشی این نیست که همه فعالیت های بشری برمبنای اقتصاد باشد و مسوولیت اجتماعی و اخلاقی در این صنعت را نادیده بگیریم؛ بلکه منظور این است که اعتدال رعایت گردد. علاوه بر توجه به جنبه های اخلاقی و ارزشی یک پدیده، داشتن مسوولیت اجتماعی و توجه به مصلحت جامعه در تولید، توزیع و استفاده از این محصول، ابعاد اقتصادی نیز نباید فراموش نشود؛ زیرا نهادهایی که فعالیت های ورزشی را سامان می دهند اگر بخواهند این نهادها را غیر اقتصادی اداره کنند و ورود اقتصاد به این عرصه را حاکمیت پول در این صنعت تلقی کنند و در یک کلام صرفا به یک بنگاه خیریه یی تبدیل شوند، در آن صورت در بلندمدت ورشکسته خواهند شد و البته همان فعالیت های سودآور را هم نمی توانند ادامه دهند. بنابراین یک بنگاه هر چقدر هم خیریه یی باشد، نمی تواند نسبت به مسائل اقتصادی کاملا بی اعتنا باشد. فقط در یک صورت می توان بی اعتنا بود که منابع و ظرفیت های موجود کشور نامحدود باشد که چنین محدودیتی هم در فعالیت ها و صنایع امروزی به صورت بالفعل حاکم است.

با توجه به مشکلات این رشته، به عنوان کارشناس چه پیشنهادهایی برای بهبود صنعت ورزش در کشور دارید؟

به عنوان نکته آخر آنکه این صنعت از زیربخش های مختلف تشکیل شده و برخی از متفکران موضوعات این رشته، شامل ده ها موضوع می دانند از فعالیت های حرفه یی گرفته تا فعالیت های غیرحرفه یی از برگزاری بازی های المپیک گرفته تا فروش لوازم ورزش یا لباس ها و محصولات غیرورزشی و حک کردن نام تیم مورد علاقه و...؛ بنابراین در این حوزه کارهای زیادی باید صورت بگیرد و هنوز راه درازی در پیش داریم تا بتوانیم از اقتصاد ورزش در کشور سخن بگوییم. البته در سطح خرد نیز می توان تولید، اجرا، نمایش و استفاده از رویدادهای ورزشی را مورد مطالعه قرار داد و عواملی که در توسعه آنها دخیل هستند را شناسایی و سهم هر یک از آنها را مشخص کرد.