تجلی دیپلماسی انرژی ایران

اقتصاد ایرانی: کمتر از دو هفته دیگر سال ۹۴ به پایان می رسد. سالی که در کارنامه آن بر خلاف سال های اخیر، اتفاقات خوبی به یادگار گذاشته شد. برای مثال در زمینه روابط بین المللی ورق برگشت و در سطح جهانی، ایران هراسی به حداقل ممکن رسید که این موضوع در اقتصاد کشور بسیار مؤثر بود. اکنون که در روزهای پایانی این سال به سر می بریم بسیاری از بخش های اقتصاد کشور روی ریل توسعه قرار گرفته اند و شرایط آن دیگر مانند گذشته نیست. در این میان به نظر می رسد که صنعت نفت سردمدار تحولات خوب است. به طوری که الان فروش نفت خام کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۵۰۰ هزار بشکه رشد کرده و در این صنعت فضایی به وجود آمده است که سرمایه گذاران خارجی بعد از چند سال براحتی به ایران سفر می کنند تا در این صنعت حضور یابند. این به مفهوم فراهم شدن تبلور دیپلماسی انرژی است، در حالی که در سال های اخیر به سبب تحریم امکان نمود آن وجود نداشت و در تنها گزینه ای که ایران توانست دیپلماسی انرژی را در اوج تحریم ها به معرض نمایش بگذارد اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز بود. در این اجلاس اتفاقات مهمی رخ داد که شاید کمتر کسی از آن مطلع باشد. خالی از لطف نیست که در روزهای آخر سال جاری به موفق ترین رایزنی بین المللی نفتی در اوج تحریم نگاهی بیندازیم.

به گزارش ایران، مجمع کشورهای صادرکننده گاز که به اختصار (GECF) نامیده می شود، سازمان تازه بنیانی است که ایده تشکیل آن پیشنهاد ایران و شخص رهبر معظم انقلاب بود. خوشبختانه این پیشنهاد در همان ابتدا مورد تأیید کشورها قرار گرفت و تا امسال ۳ اجلاس این مجمع تشکیل شده و ۱۴ سال از آغاز به کار آن می گذرد. دراین میان اجلاس سال ۹۴ این مجمع که در تهران برگزار شد. از نظر سطح سران شرکت کننده نسبت به اجلاس های قبلی خیلی قوی تر ظاهر شد.

بخش اعظم ذخایر گاز دنیا در دستان اعضای مجمع

اعضای اصلی مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) ایران، روسیه، قطر، مصر، الجزایر، بولیوی، لیبی، گینه استوایی، نیجریه، ترینیداد و توباگو، ونزوئلا، امارات متحده عربی هستند. هلند، قزاقستان، عراق، عمان، پرو و نروژ نیز عضو ناظرند. این مجمع یک مجمع مشورتی میان ۱۸ کشور فوق است و نمی تواند مانند اوپک سیاستگذار باشد. البته ممکن است که در درازمدت به این سمت برود اما یادمان باشد که کشورهای عضو این مجمع ۶۵ درصد حجم ذخایر گاز جهان را دارند و از این بابت می توانند در بازار انرژی نقش مهمی را بازی کنند. آنها در عین حال که ۶۵ درصد ذخایر گاز جهان را دارند ولی فقط ۳۴ درصد تولید و ۴۰ درصد صادرات گاز جهان را به خود اختصاص می دهند. معنی این ارقام این است که این کشورها دارای پتانسیل و ظرفیت بسیار بالایی هستند. از این ۱۸ کشور عمده ترین ذخایر در کشورهای ایران، روسیه، قطر و امارات متحده عربی است. روسیه حجم ذخایرش بعد از ایران قرار دارد اما یک نکته وجود دارد که روسیه طرح های گسترده برای توسعه و سرمایه گذاری در بخش گاز ندارد. همچنین در امارات متحده عربی تنها یک میدان فرزام است که حجم ذخایر آن ۱۰ میلیارد مترمکعب پیش بینی می شود و الآن این کشور وارد کننده گاز است. قطر نیز تمام گاز خود را تبدیل به LNG می کند و ظرفیت ویژه ای ندارد. در میان این کشورها وضع ایران کاملاً متفاوت است. بزودی طرح توسعه طرح های پارس جنوبی تولید ما را به هزار میلیارد متر مکعب خواهد رساند و در پایان برنامه ششم توسعه تولید گاز ایران به ۱۳۰۰ میلیارد مترمکعب در روز خواهد رسید. در صورتی که در آن مقطع نیاز کشور به گاز با فرض روند فعلی کمتر از این حجم است و ما با تأمین گاز بخش شهری و روستایی باز هم بیش از ۲۵ میلیون متر مکعب اضافه تولید خواهیم داشت که باید برای آن بازار پیدا کنیم. یعنی در واقع این ایران است که بازی را تغییر خواهد داد.

اروپا یا آسیا؟

ایران دو بازار عمده دارد. اول کشورهای همسایه که بازگشت سود در معامله با این کشورها بیشتر است. بازار دیگر بازار اروپا است که سود صادرات به این کشورها کمتر خواهد بود؛ اما ایران باید وارد بازار اروپا شود چراکه از منظر امنیت ملی ورود به بازار اروپا صلاح ما است. اما در این خصوص یک نکته ای وجود دارد. یک بخش عمده از بازار اروپا در دست روسیه است.
روس ها علاقه مند نیستند ما وارد بازار آنها شویم و به هر دلیلی اگر این کشور نتواند بازار اروپا را پوشش دهد مایل است که واسطه معاملات گازی ایران و اروپا باشد و در این زمینه تصور می شود که بهتر است با روسیه تعامل کنیم. در همین راستا لازم به یادآوری است که اروپا علاقه مند به متنوع کردن سند گازی خود است تا مشکلات خود را برطرف کند و از طرف دیگر امکان صادرات حجم عظیمی از گاز طبیعی ایران نیز وجود دارد.

اجلاس اخیر GECF و قابلیت دیپلماسی انرژی ایران

در هر حالت دولت موظف است که منافع ملی کشور را به حداکثر برساند. خوشبختانه نمود این موضوع را در اجلاس سران و نشست وزیران کشورهای تشکیل دهنده مجمع ملاحظه کردیم. رئیس جمهوری روسیه و کشورهای دیگر در سطح سران به ایران آمدند و این موفقیت بزرگی بود. به طوری که در اجلاس اخیر GECF ایران توانست توانمندی و قابلیت دیپلماسی انرژی ایران را به معرض نمایش بگذارد. پیام این اجلاس را می توان این گونه برداشت کرد که قطعاً این ما هستیم که در آینده بازار انرژی و بویژه گاز نقش تعیین کننده ای خواهیم داشت.

و اما دبیرکل ایرانی اوپک...

در اوایل دولت تدبیر و امید ایران موفق شد نماینده خود یعنی دکتر محمد حسین عادلی را در سمت دبیرکلی مجمع کشورهای صادرکننده گاز قرار دهد. هر چند عده ای معتقدند که این موضوع چندان اهمیت ندارد اما در حقیقت اتفاق خیلی مهمی است. چرا که مجامع غربی که با ایران مخالفند اصلاً تمایل ندارند ایرانیان در صدر یک سازمان بین المللی قرار بگیرند و با هر گزینه ریاستی ایران مخالفت می کنند. در نخستین قدم این دولت یک شخصیت موجه را با اتخاذ برنامه های صحیح در سمت دبیر کلی «جی ای سی اف» قرار داد. این از دو جهت ارزش داشت. دبیر کل قبلی که در ۴ سال قبل در دو دوره متوالی فعالیت کرد فردی روسی بود. مقایسه ای بین آقای عادلی و دبیر کل اسبق انجام شد و اعضا به این فکر کردند که دبیر کل ایرانی با دبیر کل روسی چه وجه تمایزهایی داشت. این اعضا معتقدند که ایرانی ها می توانند دبیر کلی خوبی باشند. همچنین برخلاف دودوره قبل در پایان دوره دو ساله دبیر کلی آقای عادلی کشورها شروع به زمزمه پیرامون دبیر کلی نمایندگان خود کردند اما یک دیپلماسی ظریفی اتفاق افتاد که براساس آن توانستیم محل اجلاس وزیران را از ابوجای نیجریه به تهران منتقل کنیم. در مرحله بعد دو اجلاس وزیران فوق العاده و عادی چند روز قبل از اجلاس سران کشورهای عضو برگزار شد که در اجلاس عادی دبیر کل مشخص و در اجلاس فوق العاده بیانیه اجلاس سران تدوین شد.

اینکه مقامات ایران با مذاکرات با همتایان خود توانستند اجلاس وزیران را از نیجریه به تهران منتقل کنند، خیلی اهمیت داشت. چراکه نیجریه به تحریک قطر برای دبیر کلی کاندیدا معرفی کرده بود و اگر تمهیدات مقامات ایرانی نبود دبیر کلی آقای عادلی تمدید نمی شد.
دیگر اینکه ایران هر دو اجلاس وزیران عادی و فوق العاده را در یک روز و پشت سر هم برگزار کرد. در اجلاس فوق العاده توانست بیانیه را مطابق با خواسته خود به تصویب برساند در حالی که امارات و قطر با دو بند بیانیه مخالف بودند. نکته اول؛ یکی از بندهای بیانیه مجمع این بود که مجمع بشدت مخالف تحریم های یک جانبه علیه هر یک از کشورهای عضو هستند، با این بند ایران و روسیه موافق بودند اما امارات و قطر بشدت مخالف این بند بودند. برای آنکه این بند با اتفاق آرا صادر شود اقدامات زیادی انجام شد. یکی از این اقدامات این بود که مقامات ایرانی در متون سازمان ملل پیدا کردند که قبلاً این کشورها اعلام کرده اند، با هرگونه تحریم یکجانبه اعضای سازمان ملل مخالف هستند.

این موفقیتی بود که کسب شد اما نکته مهمتری نیز وجود دارد. ایران در حال تهیه سندی به نام استراتژی بلندمدت گاز است. رقبای اصلی ایران در بازار روسیه که بیش از ۴۰ درصد گاز اروپا را با خط لوله تأمین می کند و قطر که با استفاده از CNG بیش از صد میلیارد متر مکعب گاز به دنیا صادر می کند، است. این سند در «جی ای اس اف» این طور تعریف شده است که باید استراتژی بلندمدت گاز به گونه ای تعریف شود که علاقه مندی تمام کشورها را در برمی گیرد. با در نظر گرفتن این رقبا تنها راهی که برای تنظیم این سند وجود داشت این بود که در همه جای دنیا گاز را جایگزین ذغال سنگ کنیم. چون ۴۰ درصد برق در امریکا هندوستان و چین از سوخت ذغال سنگ ایجاد می شود. راهکار بلندمدت این طور ترسیم شد که با این کشورهای مصرف کننده سوخت ذغال سنگ در درازمدت قراردادهای گازی تنظیم شود و مقامات این مورد را به (COP21) پاریس مرتبط کردند تا نشان دهند کشورهای عضو جی ای سی اف علاقه مند هستند که تولید و انتشار گازهای گلخانه ای را کاهش دهند. لذا راه حل این است که گاز طبیعی جایگزین ذغال سنگ شود. به این طریق هم امنیت انرژی تأمین می شود و هم مسائل محیط زیست رعایت می شود.

اینها موارد دشواری بود که شاید همه متوجه روند سخت تأیید آن نشوند. اینکه چقدر فعالیت انجام شد تا تأیید بیانیه مطابق با خواست ایران به نتیجه برسد. به هر حال در حوزه دیپلماسی انرژی دولت یازدهم به صورت فعال و کاملاً مثبت عمل کرده و بیشتر از این امکان بروز آن را نداشته است. حال اگر بخواهیم شاهد دستاورد های بیشتری در این حوزه باشیم باید به سمت توانمندی در داخل و افزایش توسعه مبادلات بین المللی در خارج برویم.