چه چیز دورنمای امنیت بین‌المللی در سال جاری را می سازد؟
اقتصاد ایرانی: نشست مجمع جهانی اقتصاد در آغاز سال 2015 میلادی، اعلام کرد «به نظر می رسد که وخیم تر شدن شرایط امنیت جهانی در سال 2014، موجب شده تا بسیاری از کشورها و سازمان ها برای مدیریت اوضاع جدید، آمادگی نداشته باشند.» با گذشت تنها چند هفته از سال 2016، به نظر می رسد که این روند، همچنان ادامه داشته باشد. آنطور که در «گزارش ریسک های جهانی» (Global Risks Report) تأکید شده، «هیچ نشانه ای از پایان بی ثباتی ژئوپلتیک، دیده نمی شود.»
این مسئله ای است که بسیاری از مدیران شرکت ها و بنگاه های تجاری بزرگ شرکت کننده در نشست مجمع جهانی اقتصاد، بر سر آن اتفاق نظر داشتند. در واقع، طی سه سال گذشته، رهبران و مدیرانی که در نظرسنجی «گزارش تهدیدات جهانی» شرکت داشته اند، از «بی ثباتی ژئوپلتیک» به عنوان یکی از محتمل ترین و اثرگذارترین خطرات و تهدیدات (برای امنیت بین المللی) یاد کرده اند. بررسی های «دانشکده بازرگانی وارتون» در دانشگاه پنسیلوانیا (Wharton Business School) و نیز «دانشکده بازرگانی سعید» در دانشگاه آکسفورد (Said Business Schools) ، نتایج نظرسنجی مذکور را مورد تأیید قرار می دهد. در حالی که یافته های «گزارش تهدیدات جهانی» در سال 2015 میلادی، بیانگر مواجهه کسب وکار با کنش های ژئوپلتیکی به عنوان تهدید عمده روبه رشد از کوتاه مدت به میان مدت، بود، اما گزارش اخیر، حاکی از وجود افقی بلندمدت برای تهدیدات ژئوپلتیک است.
به منظور درک این مغایرت و نیز نیروهایی که عامل ایجاد این روند هستند، مجمع جهانی اقتصاد به رایزنی یکساله با بیش از 280 صاحب نظر و مدیر در شش منطقه کره زمین اقدام نمود تا عوامل کلیدی جهانی و منطقه ای که دورنمای امنیت بین المللی را شکل و تغییر می دهند را مشخص کند.
با در نظر داشتن اینکه همه ما از «انقلاب صنعتی چهارم» و پتانسیل هایش برای بازطراحی کل مناطق و صنایع جهانی آگاهیم، اصلاً شگفت آور نیست، متخصصانی که مجمع جهانی اقتصاد با آنها به صحبت پرداخت تأکید داشتند که «نوآوری های تکنولوژیکی»، یکی از مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر امنیت جهانی است.
علاوه بر این، نتایج نظرسنجی مذکور از متخصصان مؤید آن است که «تغییرات آب وهوایی» آسیب های جدی را بر منابع آبی و غذایی بشر وارد خواهد ساخت، خطر نزاع بر سر منابع، افزایش خواهد یافت و میزان مهاجرت نیز رشد خواهد کرد؛ که همه این عوامل منجر به گسترش درگیری های بین المللی خواهد شد. تغییرات آب و هوایی و محدودیت منابع، نقش بسیار پر رنگی در ژئوپلتیک و نیز شکل دهی به دورنمای امنیت بین المللی در سال های آینده خواهد داشت. این مسئله با نتایج و یافته های «گزارش تهدیدات جهانی»، همخوان است. به طوری که مجریان و تهیه کنندگان گزارش، آن را در صدر بزرگترین تهدیدات و خطرات جهانی آورده اند.
در سالی که سازمان ملل متحد اعلام کرد جهان در حال تبدیل شدن به سیاره ای با 8.5 میلیارد جمعیت پیش از سال 2030، و 11 میلیارد جمعیت تا سال 2100، با بیشترین جمعیت جوان در تاریخ، است، کشورهای توسعه یافته با مسئله جامعه پیر و کهنسال روبرو هستند. مسئله افزایش ناگهانی جمعیت جوان و پیر از طریق تداوم مهاجرت قابل حل است، به طوری که هم اکنون بیش از 60 میلیون نفر در سراسر جهان در حال جابه جایی و مهاجرت اند، و 250 میلیون نفر مهاجر، در خارج از زادگاهشان در حال زندگی و کار هستند. در نتیجه، اصلاً شگفت آور نیست که «تغییرات جمعیتی» در میان عوامل عمده شکل دهنده امنیت بین المللی است. مدیریت بحران پناهجویان تردیدهای زیادی را ایجاد کرده که آیا چارچوب کنونی حکومت داری، برای حل و فصل چالش های جهان امروز، مناسب است یا خیر. مدیرانی که ما با آنها به گفت وگوم پرداختیم، بر این باور بودند که تغییرات جمعیتی در کنار «رقابت های ژئواستراتژیک» در حال تغییر، و این واقعیت که مدل های حکومت داری کنونی مورد انتقادند، تهدیدی را متوجه ثبات بین المللی می کنند.
همچنین، «تهدیدات نامتقارن و هیبریدی» ( Hybrid and asymmetric threats)، به عنوان یکی از عوامل (و علائم) نقش آفرین امنیت بین المللی امروز، مشخص شده است. با به پایان رسیدن سال 2015 میلادی در سایه تهدیدات تروریستی مرگبار و ابهامات موجود در تمایز میان نواحی آرام و نواحی جنگی، میان پیکارجویان به حق، رقبا و دشمنان غیر سنتی و غیرنظامیان، افکار عمومی به این نتیجه رسیده اند، رخدادهایی که در گوشه ای دیگر از جهان روی می دهد، می تواند اثراتی خفیف در دیگر نقاط ایجاد کند.
با در نظر گرفتن عواملی که امنیت بین المللی را شکل می دهند و نیز تقویت فهم و درک خطراتی که ما با آن مواجهیم، رهبران جهان می توانند اقداماتی صورت دهند که در اجتناب و یا به حداقل رساندن اثرات این تهدیدات، به ما کمک کند. در نهایت، هنگامی که دورنمای امنیت جهانی با چنین روند و آهنگی تغییر می کند، نوآوری، هم در پاسخ و هم در شیوه های همکاری، می تواند مهم ترین ابزار ما برای آماده شدن و مقابله با پیامدهای خطرات مذکور باشد.
