پایان دادن به فقر انرژی

اقتصاد ایرانی: تصور کنید کشوری به اندازه هند بدون برق شود. هیچ چراغ برقی، تلفن همراهی، رادیو یا تلویزیونی روشن نخواهد بود تا تماشاگران فیلم های بالیوود را ببینند. اقتصاد هند به دوران قرون وسطی باز می گشت: خیاط ها بدون چرخ های خیاطی برقی بودند، فلزکاران بدون دستگاه تراش بودند، کشاورزان هم بدون پمپ های آب بودند. همه عجله می کردند تا کارهای خود را تا قبل از غروب آفتاب انجام دهند. شب تنها با نور ماه روشن می شد.

این واقعیتی برای 1.1 میلیارد نفر از جمعیت جهان است که فاصله چندانی با جمعیت هند ندارد. بیشترین تعداد در مناطق روستایی جنوب آسیا و صحرای آفریقا است. بر اساس گزارش سازمان ملل 220 میلیون نفر طی سال های 2010 تا 2012 به برق دسترسی پیدا کردند. ولی اکثر آنها در مناطق شهری بودند به خصوص در هند. در صحرای آفریقا منطقه ای که به غیر از آفریقای جنوبی است، مصرف برق کمتر از ایالت نیویورک است. حدود 600 میلیون نفر از مردم این منطقه به برق دسترسی ندارند این بدان معناست که تا سال 2030 میلادی این رقم احتمالا بیشتر خواهد شد.

تلفن همراه کمک زیادی به ارائه خدمات بانکی و گسترش زیرساختهای مخابراتی کرده است، ولی با این حال تعداد انگشت شماری از کارآفرینان فناوری به دنبال دسترسی گسترده انرژی پاک و ارزان با سیستم های بومی بوده اند، که بتوان آن را با تلفن همراه اندازه گیری و پرداخت نمود. آنها امیدوارند که شبکه های برق را توسعه دهند و از انرژی خورشیدی به جای استفاده از سوخت های فسیلی استفاده کنند.

این پیشنهادات شاید بهترین و مناسب ترین روش ها برای کاربران و مشتریان در مناطق روستایی باشد که تقاضای انرژی آنها پایین است و هزینه اتصال آنها به شبکه های انتقال برق بسیار سنگین است. ولی الگوهای در حال تکامل کسب و کار و بازاریابی نوآورانه و روش های پرداخت، درس هایی را برای شرکتهای توزیع برق دارد که به دنبال رساندن برق به خانوارهای شهری هستند.

دولتها در کشورهای فقیر غالبا نقدینگی زیادی را برای گسترش شبکه های انتقال برق هزینه می کنند. بخشی از مشکل عدم تمایل بین کاربران برای پرداخت هزینه برق است. مشترکانی که هزینه تلفن همراه خود را نپردازند باز هم می توانند ارتباط خود را از طریق سایر روش ها برقرار کنند ولی قطع برق سخت تر و سرقت آن راحت تر است. این یک دور باطل است که موجب از دست رفتن پول در بخش برق می شود و منابع مالی برای ارتقا و گسترش عرضه برق را کاهش می دهد.

مایکل گرین استون متخصص انرژی دانشگاه شیکاگو گفت: تهدید واقعی برای روند انرژی این است که با انرژی مانند یک کالای خصوصی رفتار نمی شود بلکه انرژی را یک حق می دانند و مشکل برای دستیابی به یک حق این است که کسی نمی خواهد برای آن هزینه پرداخت کند.

در سراسر جهان تلاش هایی در حال انجام است تا این رویکرد را تغییر دهد، با استفاده از فناوری و انجام تلاش هایی معیارهای اجتماعی تغییر یابد. در بخش هایی از دهلی نو، یک شرکت برق زنان را تشویق کرده است تا همسایگان را برای پرداخت قبض برق خود متقاعد کنند تا بتوان خدمات بهتری را برای آنها ارائه داد.

گرین استون بخشی از پروژه ای است که از سوی مرکز بین المللی رشد تامین مالی شده است، این پروژه به دنبال راهکارهایی برای تشویق مردم برای پرداخت هزینه برق در ایالت بیهار است جایی که 64 میلیون نفر بدون برق هستند 64 درصد مردم این ایالت بدون برق هستند.

بیهار ظرفیت بالایی برای تولید برق دارد ولی هزینه کمتر از نیمی از برق تولیدی خود را دریافت می کند. مابقی برق تولیدی این ایالت سرقت می شود یا مشترکان هزینه برق را پرداخت نمی کنند. شرکت برق این ایالت قول داده است تا برق را به مناطقی که 2 تا 3 هزار خانوار دارد و حداقل 60 درصد هزینه برق خود را می پردازند، منتقل کند. هدف از اجرای این طرح آن است که مردم نسبت به ارزش عرضه برق آگاه شده و برای پرداخت هزینه برق تشویق شوند.

گرین استون فکر می کند که نتایج این آزمایش که تا اواخر امسال انجام خواهد شد، بر لزوم پیش پرداخت برق توسط خانوارها تاکید خواهد کرد. اوگاندا جایی که تنها 15 درصد جمعیت آن به شبکه برق متصل هستند نمونه بارز این مساله است. سلستینو بابونگی رئیس تنها پیمانکار انتقال برق در این باره گفت: حدود نیمی از 800 هزار مشترک برق از سیستم پیش پرداخت هزینه برق استفاده می کنند.

پیش از 2005 میلادی سرقت برق در همه جا شایع بود. حدود 38 درصد برق ناپدید می شد به خاطر عدم پرداخت هزینه برق و سرقت. برخی کسب و کارهای بزرگ هند اقدام به فریبکاری کردند تا هزینه واقعی برق خود را پرداخت نکنند. با راحت تر کردن پرداخت هزینه برای مشتریان و سامانه خودکاری که می توانست هرگونه فریبکاری و دستکاری را تشخیص دهد، این شرکت سهم سرقت و ناپدید شدن برق را 18.5 درصد کاهش داد.

درآمد بیشتر به شرکت کمک خواهد کرد تا به هدف خود یعنی سه برابر کردن شبکه توزیع دست یابد تا بتواند برق بیشتری را که در اوگاندا تولید می شود، جذب کند. بخش زیادی از این برق به صنعت و کشاورزی منتقل خواهد شد و فرصت های شغلی بیشتری ایجاد می شود و افراد بیشتری می توانند با کسب درآمد به شبکه انتقال برق متصل شوند و لوازم خانگی خریداری کنند که برق بیشتری مصرف می کند.

قدرت پیشرفت

گرچه دولت اوگاندا قول داده است تا در نهایت همه ساکنان این کشور به برق دسترسی داشته باشند، برق رسانی را از مناطقی آغاز کرده که احتمالا قابلیت ایجاد اشتغال بیشتری را داشته اند. ویتنام نیز برنامه برق رسانی را پس از جنگ در مناطقی که تولید برنج زیادی داشته اند، آغاز کرده یعنی از رودخانه سرخ و جلگه های رودخانه مکونگ و این مساله موجب شده تا ویتنام به یکی از بزرگترین صادر کنندگان برنج آسیا تبدیل شود. سپس برق رسانی را به مناطق کمتر سودده آغاز کرده است. دسترسی که در اواخر دهه 1980 به 50 درصد رسیده بود اکنون تقریبا جهانی شده است. تایلند و کاستاریکا که به سرعت برق رسانی به مناطق روستایی را انجام دادند، هر دو مناطقی را که پتانسیل لازم برای توسعه اقتصادی و تجاری را داشته اند، در اولویت قرار دادند.

این برق رسانی سریع، که غالبا با استفاده از سوخت فسیلی است، شاید ارزان ترین راه برای برق رسانی باشد. ولی به طور کلی خسارات زیادی را به محیط زیست وارد می کند. حتی کشورهای فقیر نیز نسبت به خطرات آلودگی هوا آگاه شده اند. این مطلب را آنیتا مارانگولی جورج از بانک جهانی می گوید.

بنابر این اهداکنندگان ترجیح می دهند که پروژه های برقی را تامین مالی کنند که سبز و همین طور سودآور باشد. برخی نگران هستند که این مساله موجب افزایش هزینه های تولید برق در کشورهای فقیر شود. به عنوان مثال، یک پروژه 24 میلیون دلاری انرژی خورشیدی در رواندا، برق را با قیمت 24 سنت به ازای هر کیلووات ساعت تولید می کند. به اعتقاد کارشناسان، می توان با استفاده از گاز طبیعی، برق را با نصف این قیمت تولید کرد.

به نظر می رسد انرژی خورشیدی هنوز به اندازه کافی قابل اعتماد نیست تا بتواند برق مورد نیاز توسعه اقتصادی کشورها را تامین کند. بیل گیتس 22 فوریه یک نامه سرگشاده را همراه با همسرش ملیندا منتشر کرد و خواستار توجه به عدم دسترسی مردم فقیر جهان به انرژی شده بود. وی تاکید کرد: با فناوری فعلی، انرژی خورشیدی و باتری ها برای تامین نیازهای انرژی آفریقا کافی نخواهد بود. وی افزود: خبر خوب این است که آفریقا منابع احتمالی دیگری از انرژی پاک و قابل اتکا در اختیار دارد: گرمای کافی در شرق آفریقا، منابع آبی در اتیوپی و آفریقای مرکزی و گاز طبیعی در برخی کشورها از جمله موزامبیک و تانزانیا. بر خلاف باد و انرژی خورشیدی از این منابع می توان به طور مداوم برای تولید برق استفاده کرد.

شبکه های انتقال منطقه ای بخش مهمی از راهکار هستند. جورج مارانگولی ضمن بیان این مطلب گفت: شبکه های انتقال منطقه ای به کشورها و مناطق اجازه می دهد تا برق را به اشتراک بگذارند بنابر این انرژی سبز را قابل اعتمادتر می کند. وی به این اشاره می کند که در مزایده های عمده اخیر در آفریقای جنوبی، برق خورشیدی و بادی مثل سایر منابع انرژی، ارزان در نظر گرفته شده است. مزایده ها در زامبیا و سنگال نشان خواهد داد آیا هزینه فناوری های سبز با سرعت کافی در کشورهای فقیر کاهش یافته است.

به طور بالقوه امیدوارکننده ترین رویکرد برای برق رسانی به 1.1 میلیارد نفر وظیفه ای است که بین شرکتهای کوچکتر و شرکتهای کارآفرین بزرگتر اختلاف ایجاد می کند. شرکتهای قدیمی کوچک بر شهرها و کسب و کارها تمرکز دارند و شرکتهای بزرگتر بر روی شبکه های انتقال برق به خانوارهای فقیر در مناطق روستایی.

ام کوپا که در کنیا ، اوگاندا و تانزانیا فعالیت می کند، و آف گرید الکتریک که در تانزانیا و رواندا فعال است، بسته های لوازم خانگی مثل لامپ های ال ئی دی، شارژر تلفن همراه و رادیو را که همگی با پنل و باتری خورشیدی کار می کند، ارائه کرده اند. پرداختها از طریق تلفن همراه انجام می شود. هزینه بالاتر از 150 تا 500 دلار برای اکثر مشترکان مانع بزرگی خواهد بود. بنابر این شرکتها سعی می کنند تا هزینه به مراتب کمتر از این رقم باشد. نرخ های پیش فرض قابل اغماض است. اگر پرداخت متوقف شود، خدمات از راه دور توسط جعبه خاصی که پنل ها را به لوازم خانگی متصل می کند، قطع می شود. زمانی که بدهی پرداخت شود، و پرداخت دیگری وجود نداشته باشد، خدمات بار دیگر متصل خواهد شد.

ام کوپا اعلام کرده است که مشترکان جدیدی را برای استفاده از برق معرفی می کند که این رقم به 500 مشترک در روز می رسد. مدیران می گویند، این ترفند مشتریان را متقاعد می کند تا لوازم خانگی را به جای برق خریداری کنند و این امکان را می دهد تا از وسائل برقی حتی با ولتاژ پایین نیز توسط پنل های خورشیدی استفاده کنند. گام بعدی ارائه یخچال های کم مصرف است که به مشتریان کمک می کند تا رستوران های کوچک یا فروشگاه های اغذیه فروشی باز کنند. در عین حال آنها به دنبال آن هستند که ارائه دهندگان متعارف برق را متقاعد کنند که با آنها در رقابت نیستند. خاویر هلگسن رئیس شرکت آف گرید الکتریک گفت: مهمترین گفتگویی که با شرکتهای برق داریم این است که به آنها بگوییم: ما مشترکان غیر سودآور شما را هدف قرار می دهیم.

روشنایی مسیر

هیچ یک از این شرکتها در هر نقطه نزدیک به میلیونها مشترک جدید در سال قرار ندارند تا 1.1 میلیارد نفر را پوشش دهند. ولی آنها نشان می دهند که اگر پرداخت ها به اندازه های کوچکی تقسیم شود و از طریق تلفن همراه پرداخت گردد، و گروهی از کارکنان برای آموزش دادن مشترکان بالقوه برای استفاده از مزایای اقتصادی و اجتماعی، مستقر شوند، مردم فقیر سهم کوچک از هزینه برق را خواهند پرداخت. این درس ها می تواند برق مبتنی بر شبکه را قابل دسترس تر کند.

منبع: اکونومیست