اقتصاد ایران زیر ذره‌بین
اقتصاد ایرانی: جمعه و شنبه گذشته (۱۷ و ۱۸ ژوئن) شورای بین المللی اقتصاد ایران چهارمین کنفرانس خود درباره اقتصاد ایران را در شهر ماربورگ آلمان و به میزبانی موسسه مطالعات خاورمیانه (و مشخصا محمدرضا فرزانگان، صاحب کرسی اقتصاد خاورمیانه در این موسسه) برگزار کرد.
به گزارش تعادل، شورای بین المللی اقتصاد ایران (IIEA) آن چنان که در وبگاهش آمده، شورایی خصوصی، غیرانتفاعی و غیرسیاسی از دانشمندان علاقه مند به مطالعه مسائل اقتصادی ایران در گسترده ترین معنای کلمه است. اهدافی که شورا دنبال می کند عبارتند از: ۱) حمایت از دانش ورزی و پژوهش های اقتصادی سطح بالا درباره اقتصاد ایران، ۲) پشتیبانی از همکاری بین افراد و سازمان های متعهد به اهداف شورا، ۳) تسهیل برقراری ارتباط بین دانشمندان از طریق وبگاه، جلسات و مجلات شورا و ۴) حمایت از درک بهتر فرصت ها و چالش های سیاست اقتصادی در ایران.
ریاست این شورا برعهده پروفسور محمدهاشم پسران استاد اقتصاد دانشگاه جنوب کالیفرنیا و از نامدارترین اقتصاددانان ایرانی دنیاست. در کنار پروفسور پسران، اقتصاددانان بزرگ دیگری همچون هادی صالحی اصفهانی استاد اقتصاد دانشگاه ایلی نوی امریکا، حسن حکیمیان و مسعود کارشناس، استادان دانشگاه SOAS لندن، و سهراب بهداد، استاد اقتصاد دانشگاه دنیسون در ایالت اوهایوی امریکا جزو مدیران شورا هستند. سه کنفرانس پیشین اقتصاد ایران به ترتیب در دسامبر۲۰۱۱ در دانشگاه لندن، ژوئن ۲۰۱۳ در دانشگاه بیلگی در استانبول ترکیه و اکتبر ۲۰۱۴ در بوستون امریکا برگزار شده است. در ۱۸ اکتبر۲۰۱۳ نیز این شورا همایشی با عنوان «چالش ها و گزینه های اقتصاد ایران: سناریوهای ممکن» در دانشگاه جورج تاون امریکا برگزار کرد. به طور کلی شورا همایش ها و کنفرانس های متنوعی درباره موضوعات مختلف مرتبط با اقتصاد ایران برگزار کرده است. در ادامه گزارش چهارمین کنفرانس بین المللی اقتصاد ایران، که با همکاری آقای حامد قدوسی، استاد اقتصاد مالی در مدرسه کسب و کار انستیتو فناوری استیونز و محقق سابق پسادکترا در دانشگاه MIT تهیه شده است، ارائه می شود.
جلسه نخست
جلسه نخست کنفرانس با موضوع «تحریم ها و محیط نرخ ارز دوگانه» به ریاست «مسعود کارشناس» برگزار شد. در این جلسه، حسین توکلیان استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و عضو پژوهشکده پولی و بانکی مقاله یی با عنوان «سیاست های پولی و ارزی در محیط نرخ ارز دوگانه: مورد ایران» ارائه کرد و مقاله وی توسط محمدهاشم پسران مورد بررسی قرار گرفت. مقاله توکلیان به این سوال می پرداخت که واکنش متغیرهای حقیقی و اسمی تحت دو رژیم ارزی چگونه خواهد بود.
پس از ایشان مقاله مشترک محمدحسین رحمتی و سیدعلی مدنی زاده استادان دانشگاه صنعتی شریف و علی کریمی راد دانشجوی دکتری در همان دانشگاه ارائه شد. عنوان مقاله از این قرار بود: «آیا تحریم های بین المللی می تواند باعث رکود شود: تحلیل اقتصاد کلان تحریم های بین المللی بر اقتصاد ایران.» نویسندگان مقاله براساس یک مدل ساختاری-کلان نتیجه گرفته اند که افت قابل توجه اقتصاد ایران بعد از سال۱۳۹۰ عمدتا با سیاست های نادرست داخلی که خودش را در مفهوم «شکاف بهره وری» نشان می دهد، توضیح داده می شود و نه با تحریم ها. طبق یافته های این مقاله، افزایش هزینه های تجارت خارجی بر اثر موج آخر تحریم ها در سال های۲۰۱۱ و ۲۰۱۲، به تنهایی، فقط یک درصد از افت تولید ناخالص داخلی ایران را توضیح می دهد. هر چند که مقاله نافی اثرات دیگر تحریم ها (ازجمله افزایش انحصارات و ناکارآمدی در داخل اقتصاد) نیست. این نوع اثرها از مسیر «شکاف بهره وری» خودش را نشان می دهد. این مقاله را کامیار محدث، استاد دانشگاه کمبریج مورد بررسی قرار داد.
جلسه دوم
جلسه دوم با موضوع «آموزش، زنان، و بازار کار» به ریاست « اولین کورن»، استاد دانشگاه ماربورگ، برگزار شد. نخستین مقاله این جلسه نوشته مشترک جواد صالحی اصفهانی، استاد دانشگاه ویرجینیا تک و موسسه بروکینگز و سارا تقواطلب، از دانشگاه کریستوفر نیوپورت بود و عنوانش چنین بود: «آموزش چگونه بر تخصیص زمان توسط زنان اثر می گذارد: شواهدی از ایران.» در حقیقت این مقاله درباره معمای قدیمی «مشارکت زنان در بازار کار» در ایران، و تاحدی در کل منطقه، بود. معمای مورد اشاره این است که سطح تحصیلات زنان ایرانی در ۲۰سال گذشته به مراتب بیشتر شده، نرخ باروری آنها کاهش یافته و ضمنا بهره مندی آنها از وسایلی مانند ماشین ظرفشویی که بهره وری کارهای خانه را افزایش می دهد پیوسته بالا رفته است، با این حال نرخ مشارکت زنان ایران در بازار کار در دو دهه گذشته تقریبا حول رقم ۲۰درصد ثابت بوده و برخلاف انتظار بالا نرفته است.
توضیحی که نویسندگان مقاله سعی می کنند برای حل معما ارائه کنند این است که با بالا رفتن تحصیلات مادران بهره وری آنها برای «آموزش کودکان خود در خانه» نیز بیشتر می شود. در نتیجه، رشد تحصیلات زنان بیش از آنکه خود را به شکل مشارکت در بازار کار نشان دهد، به شکل صرف وقت بیشتر با فرزندان (هم برای آموزش و هم برای پر کردن اوقات فراغت آنها) بروز کرده است. داده ها نشان می دهد که زنان دارای سطح تحصیلات بالاتر، با اینکه فرزندان کمتری دارند، در مجموع وقت بیشتری با فرزندان خود صرف می کنند. بررسی این مقاله برعهده محمدرضا فرزانگان بود که نشان داد مشارکت زنان در بازار کار در دولت های هفتم و هشتم به اوج خود رسید (البته در حد چند درصد بیشتر) و بعد در دولت های نهم و دهم دوباره افت کرد و ثابت ماند. به طور کلی اثرات عواملی مثل سیاست های دولت در این مقاله منعکس نشده است. افزون بر آن، مقاله افزایش کیفیت آموزش های فوق برنامه در ایران را، که جایگزین آموزش توسط مادر است، در نظر نمی گیرد.
در این جلسه دو مقاله دیگر نیز ارائه شد؛ نخست، مقاله «رانت های نفتی، آموزش و مشارکت زنان در سیاست و بازار کار: موردکاوی ایران»، نوشته مهسا مسگرانی و امیرحسن اکبری خلیل آباد از دانشگاه فردوسی مشهد بود که محمود مسکوب، از دانشگاه اراسموس رتردام بررسی آن را برعهده داشت. نویسندگان به این نتیجه رسیده اند که با افزایش سواد زنان، نرخ مشارکت آنها در نیروی کار و مشارکت سیاسی آنها نیز همزمان افزایش می یابد. اما درصد تاثیر افزایش سطح سواد بر مشارکت سیاسی زنان از تاثیرش بر مشارکت آنها در بازار کار بیشتر است. به علاوه، یافته های مقاله نشان می دهد که اگر زنان در مقابل ورود به بازار کار مقاومت ورزند، به سمت بخش آموزش جذب می شوند و از این طریق می توانند سطح اجتماعی خود را بالاتر ببرند و بر این اساس فعالیت های سیاسی خود را توسعه دهند. اگر نتوانند وارد نظام آموزشی شوند، ممکن است نتوانند وارد فعالیت های سیاسی شوند.
دوم، مقاله مشترک هادی صالحی اصفهانی، استاد دانشگاه ایلی نوی و سیدمحمد کریمی، از دانشگاه واشنگتن بود که عنوانش از این قرار بود: «حمایت اجتماعی و جنسیت در ایران: بررسی اثر متفاوت فعالیت های حمایت اجتماعی بر خانوارهای زن -سرپرست در مقایسه با خانوارهای مرد-سرپرست.» مسعود کارشناس بررسی این مقاله را برعهده داشت. سوال مورد بررسی در این مقاله این است که آیا اثر برنامه های حمایت اجتماعی بر رفاه اقتصادی خانوارهای مرد-سرپرست و زن-سرپرست یکسان است یا با هم تفاوت دارد. نویسندگان دریافته اند که رشد اقتصادی از این حیث عمدتا نابرابری ها را افزایش داده است.
جلسه سوم
جلسه سوم با موضوع «مصرف خانوارها و بورس تهران» و به ریاست «الیزابت شولته» از دانشگاه ماربورگ برگزار شد. در این جلسه نخست ثمین جلالی، از دانشگاه صنعتی شریف، مقاله مشترک خود با محمدحسین رحمتی، از دانشگاه صنعتی شریف و علی ابراهیم نژاد، از کالج بوستون را با عنوان «عملکرد محدودیت قیمتی: شواهدی از بورس تهران» ارائه کرد. بررسی این مقاله برعهده احمد بدرالدین از دانشگاه ماربورگ بود. در این مقاله اثر سیاست محدودیت تغییر قیمت روزانه سهام، که از سال ها پیش بر بورس ایران حاکم است، بر دینامیک قیمت و حجم خرید سهام بررسی شده است. هدف اصلی نویسندگان مقاله این است که رفتار قیمتی سهامی با خصوصیات مشابه را به روش PSM در بورس اصلی و فرابورس با هم مقایسه کنند.
