برگزیت؛ بزرگ‌ترین شوک مالی بازارهای جهان

اقتصاد ایرانی: خبر رای مردم بریتانیا به خروج از اتحادیه اروپا، خبر تکان دهنده یی برای جهان بود نه صرفا از آن جهت که می تواند باعث فروپاشی اتحادیه اروپا می شود، بلکه از این جهت که این رای، علامت عمل رادیکال سیاسی در کشوری است که مهد قوی ترین سنت فکری محافظه کاری جهان است. حال در کشوری که فیلسوفان و نظریه پردازان سنت محافظه کار آن مانند راسل کرک معتقد بودند که «زندگی آزمایش نشده ارزش زیستن را ندارد» مردم در جست وجوی عظمت بازیافته امپراتوری بریتانیا، به وضعیتی مبهم رای دادند که پیامدها و تاثیراتش روی آینده اقتصادی، سیاسی و بین المللی پادشاهی بریتانیا قابل پیش بینی و محاسبه نیست. نخستین بازنده این همه پرسی دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا بود. با انتشار خبر رای غیرمنتظره رای مثبت انگلیسی ها به خروج از اتحادیه اروپا او تصمیم گرفت از ریاست حزب و نخست وزیری استعفا دهد. کامرون در گفت وگو با خبرنگاران در مقابل منزلش در داونینگ استریت گفت: «فکر نمی کنم که درست باشد من ناخدای این کشتی برای رسیدن به مقصد بعدی باشم. فعلا نیازی به یک جدول زمانی دقیق (برای زمان استعفا) نیست ولی ما باید تا ماه اکتبر سال جاری یک نخست وزیر جدید داشته باشیم.» تا قبل از آنکه نتیجه این رفراندوم مشخص شود شانس با کامرون یار بود. او توانست در سال ۲۰۱۰ بر مسند نخست وزیری بریتانیا تکیه کند و در سال ۲۰۱۵ یک بار دیگر با رای قاطع مردم به راهش ادامه دهد. همه پرسی ماندن یا ترک اسکاتلند در سال ۲۰۱۴ نیز شانس با دیوید کامرون همراهی کرد و او توانست بحران دیگری را از سر بگذراند. اما در همیشه بر همان پاشنه برای او نچرخید. دود آتش قمار نخست وزیر سابق بریتانیا با دادن وعده برگزاری رفراندوم برای ماندن یا رفتن از اتحادیه اروپا عاقبت به چشم خودش رفت. حضور رای دهندگان در این همه پرسی ۷۲ درصد بود که مشارکت بیشتری از انتخابات سراسری در سال ۲۰۱۵ را نشان می دهد و سرانجام موافقان برگزیت با وجود توفیق هایی که جناح مخالف در روزهای پس از ترور جوکاکس نماینده پارلمان به دست آورده بود در مقابل ۴۸ درصد از مخالفان خروج پیروز شدند.

پس از پایان شمارش آرا، صادق خان، شهردار لندن که کارزار مخالفت با برگزیت او و کامرون را به هم نزدیک کرده بود درباره آینده پست نخست وزیری و احتمال برگزاری انتخابات دیگری گفت: «پیش از این نیز گوردون براون جانشین تونی بلر از حزب کارگر شد. بنابراین از منظر قانون اساسی نیازی به برگزاری انتخابات عمومی جدید نیست. دولت کنونی هم اکنون پنج سال زمان دارد، بنابراین رهبر جدید در حزب محافظه کار، می تواند نخست وزیر جدید برای سه سال و نیم آینده باشد، هر چند که فشارهای زیادی روی وی خواهد بود.»

«فیلیپ هاموند» وزیر خارجه بریتانیا همچنین درباره اینکه چرا دولت کامرون دست به چنین خطری زد، گفت: «این دموکراسی است و مردم انگلیس این تصمیم را گرفتند و وظیفه کنونی دولت این است که بهترین نتیجه ممکن را از این همه پرسی در درازمدت برای انگلیس به دست آوریم. بارها در جریان کارزار این همه پرسی گفتم و به شدت بر این باورم که (باخروج انگلیس از اتحادیه اروپا) از نفوذ انگلیس در جهان کاسته خواهد شد.»

به گزارش اکونومیست، کار سخت نخست وزیر آینده بریتانیا این است که به افکار عمومی بفهماند که این خروج به آسانی آب خوردن که پیش از همه پرسی برایشان ترسیم کرده بودند، نیست. همچنین این نخست وزیر باید با مشکلات بزرگی در زمینه فروش محصولات و صادرات آنها به اروپا مواجه شود. به علاوه زمانی که تصمیمی اینچنین بزرگ گرفته می شود، هرج و مرج در اقتصاد و بر هم خوردن تمام توافق های قبلی در زمینه مهاجرت می تواند جزو سطحی ترین عواقب آن محسوب شود.

یک قمار خطرناک

دیوید کامرون سال ۲۰۱۵ در جریان مبارزات انتخاباتی اعلام کرد که در صورت انتخاب مجدد برگزاری همه پرسی برای ماندن یا رفتن از اتحادیه اروپا را به جریان خواهد انداخت. اینکه چرا دیوید کامرون در جریان انتخابات چنین وعده یی را به مردم داد، قطعا به زمینه های داخلی وجود چنین گرایش هایی در حزب خودش بازمی گردد.

آرشین ادیب مقدم، استاد دانشگاه مطالعات مشرق زمین و آفریقا (سواس) می گوید: «کامرون خودش یکی از عناصر مترقی در حزب محافظه کار است. اما بحث به راه افتادن رفراندوم و جدایی از اتحادیه اروپا از سوی سایر اعضای حزب به او تحمیل شد. به عنوان مثال در این زمینه می توان به نقش بوریس جانسون، شهردار سابق لندن و نزدیکان او در ایجاد چنین موجی اشاره کرد. بنابراین چنین تحرکی در صحنه سیاست بریتانیا از درون حزب محافظه کار سرچشمه گرفته که به جامعه هم منتقل شده است.» ادیب مقدم همچنین به سنتی که در بریتانیا در مراجعه به رای مردم وجود دارد، اشاره می کند و می گوید: «هر سیاستمداری غیر از کامرون در بریتانیا نیز به این همه پرسی نیاز داشت تا بتواند مشروعیت حضور این کشور در اتحادیه اروپا را محک بزند. ادیب مقدم در این باره گفت: «این مساله به منزله فروختن یا اعاده مقبولیت اتحادیه اروپا در یک روند دموکراتیک به مردمی است که باید از حضور موسسات اتحادیه اروپا در خاک کشورشان حمایت کنند.» ادیب مقدم در مورد اینکه چرا ناگهان در بریتانیا چنین مخالفت دامنه داری با عضویت در اتحادیه اروپا شکل گرفت، می گوید: «در بریتانیا ایده اتحادیه اروپا از داخل وارد نشده و همواره در مقابل ناسیونالیسم بریتانیا قرار گرفته است. از نظر انگلیسی ها اتحادیه اروپا همواره یک راه حل «خارجی» بوده است. از نظر ادیب مقدم در این زمینه باید رهبران اتحادیه اروپا را سرزنش کرد. چرا که نتوانستند ایده این اتحادیه را به عنوان یک مرجع مهم فرهنگی به خوبی مهندسی کنند. ایده این اتحادیه و تشکیل آن در واقع از طریق روشنفکران با نگاهی از بالا به پایین شکل گرفت، به جای آنکه ایده اش از سوی مردم و در پایین ترین سطح ایجاد به سمت تشکیل اتحادیه کشیده شود. استاد دانشگاه مطالعات مشرق زمین و آفریقا گفت: «من فکر می کنم اتحادیه اروپا باید کارکردی فراتر از تشکیلات سیاسی و اقتصادی داشته باشد. تاریخ جهان ثابت کرده در زمان جنگ ها این ساختارها می توانند، ناتوان شوند. در حال حاضر هم امواج ملی گرایی از همین پیام ها تغذیه می کنند. عموم جریان های راست گرایی بازگشت خودشان به شکل قبل را جشن می گیرند. میدان جنگ آنها اتحادیه اروپاست و تنها هدف آنها خود این اتحادیه است.» وی معتقد است که اتحادیه اروپا برای بقا، شورایی از فیلسوفان تشکیل دهد که بتواند چنین جریانات ایدئولوژیک و نیز تاثیرشان را روی اروپا بررسی و تحلیل کند.

در مسیر تفرقه

این همه پرسی نه تنها برای بازارهای داخلی بریتانیا و جهان عواقب شوکه کننده یی داشت و تهدیدی جدی برای آینده اروپا به شمار می رود، اما نگرانی جدی بسیاری از سیاستمداران این کشور برای ساختار سیاسی بریتانیاست و عوارض و پیامدهای ناشناخته یی که این جدایی می تواند روی آینده بریتانیا داشته باشد، است.

«تیم فارون» رهبر حزب لیبرال دمکرات نیز در واکنش به نتیجه همه پرسی روز گذشته گفت: «این زخم ناشی از سیاست های خود خواسته کامرون است. این یک شکست سیاسی برای اوست.»

اما رهبران گذشته و حال حزب کارگر، همدردی بیشتری با نخست وزیر دارند و موضوع را در قاب بزرگ تری می بینند، «تونی بلر» نخست وزیر پیشین انگلیس در واکنش به برگزیت گفت: «من برای کشورم، اروپا و جهان ناراحت هستم. پاسخ به فشارهای ناشی از جهانی شدن بر کشور این نیست که خودمان را منزوی کنیم.»

از نظر بلر کسی که باید در این زمینه سرزنش شود جرمی کوربین، رهبر حزب کارگران و از طرفداران ماندن در اتحادیه است که نتوانسته به خوبی مردم را برای این امر مهم بسیج کند. او گفت: «حزب کارگر باید خودش را جمع کند وگرنه نایجل فاراژ تصمیم دارد که بخشی از آینده ما باشد.» نایجل فاراژ، رهبر حزب تندرو استقلال بریتانیا موسوم به یوکیپ است. احتمالا نگرانی های بلر بجا باشد چرا که فاراژ امیدوار است، کشورش «نخستین آجر را از دیوار اتحادیه اروپا درآورده باشد.»

«نایجل فاراژ»، خود نتیجه همه پرسی را «رای مردم عادی علیه بانک های بزرگ، شرکت های بزرگ و سیاست های بزرگ» توصیف کرد. او که عضو پارلمان اروپاست، در گفت وگو با خبرنگاران گفت: «اتحادیه اروپا در حال شکست و روبه مرگ است. من امیدوارم این نخستین گام به سمت اروپایی با کشورهای مستقل باشد.»

«جرمی کوربین» رهبر حزب کارگر و از طرفداران ادامه حضور بریتانیا در اتحادیه اروپا نیز همانند کامرون در خطر ترک پست اش در حزب کارگر قرار دارد. او روز جمعه در توضیح رای اکثریت مردم گفت: «بسیاری از مردم بریتانیا از سیاست های ریاضتی خسته و عصبانی هستند. من خواستار اجرای هرچه سریع تر اصل ۵۰ اتحادیه اروپا هستم.» بسیاری از مخالفان کوربین در حزب کارگر نیز فرصت را غنمیت و از کوربین خواسته اند که استعفا دهد. یک نماینده پارلمانی حزب کارگر روز جمعه در گفت وگو با دیلی تلگراف گفت: «کوربین باید برود. این همه پرسی نشان داد که او حتی از منتقدانش هم ضعیف تر است. حتی آنهایی که طرفدار کوربین بوده اند، متوجه شده اند که او برای این شغل مناسب نیست. او حتی نمی تواند در رای دهندگان طرفدار حزب کارگر انگیزه ایجاد کند چه برسد به اینکه در سایرین انگیزه بیافریند.»

بر همین اساس برخی منابع انگلیسی اعلام کردند که دفتر حزب کارگر روز جمعه دستورالعملی را برای نمایندگان پارلمانی این حزب صادر کرده و از آنها خواسته تا به رسانه ها بگویند که کوربین «تنها شخصیتی است که می تواند، کشور را دوباره متحد کند؛ چون او می تواند با هر دو جناح تعامل کند.» با این حال به نظر می رسد که قدرت گرفتن فاراژ تنها دغدغه آینده سیاست بریتانیا نباشد. رای بالای اسکاتلندی ها ثابت کرد که آنها بر خلاف دیگر انگلیسی ها نظر دیگری دارند و به شدت خواهان ادامه راه با اتحادیه اروپا هستند. «الکس سالموند»، رهبر سابق حزب ملی اسکاتلند و نماینده پارلمانی این حزب اعلام کرد که احتمال دارد که حزبش بار دیگر خواستار برگزاری همه پرسی استقلال آن سرزمین از بریتانیا شود. «نیکولا استرجن» وزیر اول اسکاتلند هشدار داد: «مانیفیست ما در انتخابات محلی ماه گذشته میلادی می گوید که اگر بریتانیا تصمیم بگیرد برخلاف خواسته ما که خواهان رای به ماندن در اتحادیه هستیم، رای به خروج از اتحادیه اروپا بدهد، آن وقت مجلس اسکاتلند باید حق پیشنهاد برگزاری دومین رفراندوم را برای جدایی از بریتانیا داشته باشد.»

شائبه بازگشت رکود بزرگ 

گذشته از تبعات بلندمدت و کوتاه مدت سیاسی، رای مردم بریتانیا به برگزیت باعث شد که بازارهای سهام در کشورهای آسیایی و اروپایی کار خود را با سقوطی چشمگیر آغاز کنند. احتمالا واکنش بازار وال استریت نیز که تا زمان تنظیم این گزارش فعالیت خود را آغاز نکرده بود نیز منفی خواهد بود. وال استریت روز پنج شنبه به برخی نظرسنجی ها که از ماندن بریتانیا در اتحادیه اروپا حکایت داشت، روی خوشی نشان داده بود.

به گزارش رسانه های خبری از اقتصاد نقاط اروپا و آسیا، رای غیرمنتظره بریتانیایی ها به برگزیت بازارهای آسیایی و اروپایی را تکان داد. بیشترین تاثیرات این خروج بر بازارهای مبادلات ارزی، بهای ارزهای ملی، امور بانکی و مالی و بورس گزارش شده است. به گزارش رویترز، ارزش هر پوند که اندکی پیش از همه پرسی به ۱.۵ دلار امریکا رسیده بود، پس از معلوم شدن نتیجه در مقطعی به ۱.۳۲ دلار سقوط کرد. این کاهش ارزش در ۳۰ سال اخیر بی سابقه بوده و بیشترین افت یک روزه ارزش پوند در تاریخ است. ارزش سهام در بازار بورس لندن هم بیش از ۸ درصد سقوط کرد و در دقایق ابتدایی باز شدن بازار، شاخص فوتسیFTSE 100  در بازار بورس لندن، بیش از ۵۰۰ واحد کاهش یافت. شاخص بورس لندن شاهد بیشترین سقوط یک روزه از زمان اوج بحران مالی جهانی در پاییز سال ۲۰۰۸ بود. سهام بانک های بریتانیایی مانند آربی اس و بارکلیز حدود ۳۰ درصد سقوط کرد.

بانک مرکزی بریتانیا گفته است که تحولات را از نزدیک دنبال خواهد کرد و هرگونه اقدام لازم برای ثبات بازار پولی را انجام خواهد داد.

شاخص سهام در بازارهای پاریس و فرانکفورت هم حدود ۸ درصد سقوط کرد و بانک مرکزی سوییس برای ثابت نگه داشتن نرخ مبادله فرانک سوییس در بازار مالی مداخله کرد. بنا بر این گزارش، شاخص بورس سهام آلمان در نخستین دقایق فعالیت جمعه با ۱۰ درصد سقوط، جمعا به ۹۲۳۳/۴۸ امتیاز رسید. اشپیگل نوشته است: «چیزی که مشهود بود یک سوم بازارهای سهام آلمان موسوم به داکس سقوط کرد. بانک ها، شرکت های خودروسازی و شرکت های انرژی سقوط قابل توجهی داشتند. دویچه بانک ۱۶ و کامرز بانک ۱۷ درصد سقوط داشتند و سهام شرکت های خودروسازی آلمانی که به بریتانیا صادرات خودرو داشتند نیز با کاهش چشمگیر سهام خود مواجه شدند.» در همین حال کارشناسان معتقدند با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، لندن به عنوان قطب مالی و بانکی در جهان جایگاه خود را احتمالا به فرانکفورت واگذار می کند.

اما این تندباد به بازارهای سهام بریتانیا و اروپا محدود نشده است. برگزیت سقوط ارزش سهام در بازارهای آسیایی و کاهش ارزش پول کشورهای این منطقه به ویژه کشورهایی مانند هند که روابط اقتصادی زیادی با انگلستان را دارند، در پی داشت. به عنوان مثال، ارزش سهام بمبئی با کاهش ۸۰۰ واحدی به کمتر از ۲۷ هزار واحد رسید. بازار ۳۰ سهمی هند، یک بازار سهام شناور و آزاد است که متشکل از ۳۰ شرکت بزرگ تثبیت شده مالی و تجاری در بازار سهام بمبئی است. این ۳۰ شرکت ازجمله فعال ترین و بزرگ ترین نمایندگان بخش های مختلف اقتصادی هند هستند. روزنامه «هندو» در گزارشی نوشت روند منفی بازار درحالی ادامه دارد که بیش از ۱۵۰۰ سهم در بازار سهام بمبئی به صورت قرمز و با کاهش قیمت معامله شده بود. ارزش روپیه پول ملی هند نیز جمعه در برابر دلار با کاهش حدود ۵۰ پیسا، به ۶۸ روپیه در هر دلار خریدوفروش شد. دولت هند و بانک مرکزی این کشور برای کنترل نوسان در بازارهای سهام و ارز این کشور وارد عمل شده اند. هند سومین سرمایه گذار بزرگ خارجی در بریتانیاست. ارزش تجارت دوجانبه هند و بریتانیا در سال های ۲۰۱۶-۲۰۱۵ به ۱۲.۲ میلیارد دلار رسید که ۸.۸۳ میلیارد دلار مربوط به صادرات هند و بقیه مربوط به صادرات بریتانیاست.

بازار جنوب شرق و شرق آسیا ازجمله مالزی، سنگاپور، نیوزیلند و استرالیا نیز با تکان های جدی برگزیت از خواب بیدار شدند، به طوری که ارزش سهام ژاپن به شکل بی سابقه یی ۶ درصد سقوط کرد. یوشیهیدا سوگا سخنگوی دولت ژاپن، با ابراز نگرانی از این وضعیت بازارهای بورس گفت که کشورش به شدت از این اتفاق غافلگیر شده و به سرعت در حال تجربه کردن معضلات مالی مرتبط با برگزیت است. وی تاکید کرده تحولات آن قدر آنی و یکباره رخ داده که دولت نتوانسته با آن مقابله کند اما می کوشد به اوضاع سامان دهد. از ژاپن همچنین خبر می رسد که پس از قطعی شدن برگزیت، ارزش «ین» در برابر دلار برای نخستین بار در دو سال و نیم گذشته به بالاترین میزان رسیده است.

همزمان بانک مرکزی چین ۲۵ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار جمعه به بازار تزریق کرد تا بتواند با موج نوسانات ارزی و تاثیر برگزیت بر ارزش «یوان» واحد پول ملی این کشور مقابله کند. باوجود این، بررسی ها نشان می دهد که ارزش «یوان»، پول ملی چین، همچنان در برابر دلار در پایین ترین ارزش از سال ۲۰۱۱ میلادی قرار دارد. مقامات اقتصادی کره جنوبی نیز اعلام کردند این اتفاق باعث شده تا ارزش پول این کشور در برابر دلار امریکا نزدیک به ۳۰ وون (واحد پول کره) کاهش یابد و سقوط ناگهانی بورس موجب شد تا بازار اوراق بهادار «کاسداگ» این کشور هم تعطیل شود. انتشار این خبر باعث شده تا مسوولان مالی و اقتصادی کره جنوبی برگزاری نشست های ویژه را در دستور کار خود قرار دهند. بانک مرکزی کره جنوبی در بیانیه یی آورده تمام تلاش خود را برای تثبیت بازار تبادلات ارزی به کار خواهد گرفت. از هنگ کنگ نیز خبر می رسد که مسوولان ادارات مالی و بانکی نشست هایی درخصوص مقابله با پیامدهای منفی برگزیت برگزار کرده اند.

رادیو نیوزیلند اعلام کرده نمودار بازار ارز و سهام در نیوزیلند پس از اینکه بریتانیا به خروج از اتحادیه اروپا رای داده، در تابلوهای مختلف نیوزیلند سیر نزولی داشت. بنا بر این گزارش، ارزش دلار نیوزیلند در برابر پوند بریتانیا در اواخر روز جمعه به وقت محلی به میزان ۶.۸ درصد افزایش داشت، اما ارزش واحد پول محلی در برابر سایر ارزهای خارجی ارزش خود را از دست داد. نتایج آرای انگلیس، استرالیا را نیز از ترکش های خود در امان نگذاشت و ضمن اینکه دلار استرالیا بخشی از ارزش خود را از دست داد، پس از اعلام نتایج بیش از ۵۰ میلیارد دلار از ارزش سهام این کشور از بین رفت. گفته می شود دلار استرالیا با از دست دادن ۳.۴ درصد از ارزش خود به ۷۳.۴ سنت به ازای هر یک دلار امریکا رسید. تارنمای استریت تایمز سنگاپور نیز نشان می دهد تا ساعت ۱۲:۳۰ دقیقه به وقت محلی روز جمعه هر پوند بریتانیا ۹.۲ درصد از ارزش خود را مقابل دلار سنگاپور از دست داد. هر یورو نیز در مقابل دلار سنگاپور ۱.۶ درصد از ارزش خود را دست داد و به ۱.۴۹۹ دلار سنگاپور رسید. رینگیت مالزی نیز که مقابل دلار امریکا، دلار سنگاپور، ین ژاپن و یورو همچنان ارزش خود را از دست می دهد روز جمعه مقابل پوند بریتانیاتا حدودی تقویت شد و از رقم ۵.۹۸۱۰ به ۵۰۹۸۷۱ رسید. گفته می شود بلافاصله پس از رای بریتانیایی ها به برگزیت، ارزش سهام در بازار بورس کراچی به عنوان قلب اقتصادی و تجاری پاکستان نیز ۲ درصد سقوط کرده است. در بازار ارز پاکستان، بهای پوند انگلیسی و یورو نسبت به روز گذشته کاهش قابل توجهی داشته است. برگزیت بازارهای پول و سرمایه ترکیه را نیز همسو با بازارهای اروپا و آسیا زیرورو کرده و بورس استانبول در نخستین ساعات کاری روز جمعه بیش از ۵ درصد سقوط و دلار و طلا در قبال لیر ترک صعود کرد. گفته می شود در نخستین ساعات انتشار خبر رای به برگزیت، یک گرم طلا در بازار مشهور کاپالی چارشی استانبول به قیمت ۱۲۷ لیر ترک به فروش رسید. در همین حال، بورس استانبول شدیدترین واکنش را به خروج بریتانیا از اتحادیه نشان داده و در نخستین ساعت کاری خود در روز جمعه ارزش سهام شاخص ۱۰۰ بیست (BIST) آن ۵.۰۲ درصد کاهش یافت. رقم شاخص بورس استانبول با ۳ هزار و ۹۱۶.۰۵ واحد افت به ۷۴ هزار و ۷۳ واحد رسید.

دیوید بک ورث کارشناس امور مالی اروپا، با اعلام اینکه شوک مالی ناشی ازبرگزیت به بازارهای جهانی از زمان بحران اقتصادی ۲۰۰۸ تاکنون بی سابقه بوده، گفته این شوکی است که می تواند رشد کُند فعلی اقتصاد جهان در ۲۰۱۶ را به یک رکود اقتصادی تبدیل کند که یکی از دلایل آن تقویت هرچه بیشتر دلار است چراکه برگزیت نخست باعث تقویت هر چه بیشتر دلار می شود، آن هم در شرایطی که نرخ واقعی دلار در حال حاضر هم از قیمت واقعی خود، بیشتر ارزش گذاری می شود.

* منتشر شده در روزنامه تعادل