تقویت انحصار ۵ کشور بر صادرات غذای جهان

اقتصاد ایرانی: چشم انداز کشاورزی از ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۵، گزارشی است که به طور مشترک توسط سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و سازمان جهانی خوار و بار (فائو) منتشر شده است.
به گزارش سازمان خواروبار جهانی، قیمت های مواد غذایی اصلی، گوشت دام و گوشت ماهی در سال ۲۰۱۵ با کاهش همراه شد. کاهش قیمت ها این پیام را به همراه داشت که دوره افزایش قیمت ها به پایان رسیده است. اما در این گزارش در مورد نوسانات بالای قیمت ها و تاثیرات آن بر اقتصاد کشاورزی هشدار داده اند.
در گزارش مشترک این دو نهاد که هفته پیش منتشر شده است، تورم قیمت های محصولات کشاورزی در دهه پیش رو نسبتا بدون افزایش پیش بینی شده است. قیمت گوشت در سال ۲۰۱۴ به بالاترین حد خود رسید، قیمت لبنیات با روند نزولی از بعد از سال ۲۰۱۲ رو به رو است و قیمت میوه و سبزیجات نیز در سال ۲۰۱۲ به رکورد بی سابقه یی رسید. اما تمام این محصولات در حال حاضر کاهش قیمت را تجربه می کنند. عوامل اصلی کاهش قیمت ها رشد عرضه، کاهش تقاضا به جهت ضعیف شدن اقتصاد جهانی، کاهش قیمت نفت و انبار سازی محصولات غذایی اصلی هستند. بر طبق گزارش منتشر شده انتظار می رود تجارت محصولات کشاورزی در ده سال آینده ۱.۸ درصد افزایش پیدا کند. این درحالی است که در دهه گذشته میزان افزایش این تجارت ۴.۳ درصد بوده است.
انتظار می رود رشد تقاضا در دهه پیش رو به تدریج کاهش پیدا کند. سرعت افزایش جمعیت به عنوان مهم ترین عامل رشد تقاضا کمتر شده است، و به موازات آن رشد درآمد در اقتصادهای نوظهور نیز کمتر شده است. در عین حال، مصرف کنندگان، به ویژه در اقتصادهای پرجمعیت نوظهور مانند هند، گرایش کمتری به خرج درآمد خود برای خرید مواد غذایی پیدا کرده اند.
در طول یک دهه آینده، افزایش مصرف در کشورهای در حال توسعه باعث کاهش سوء تغذیه از ۱۱ درصد به ۸ درصد می شود. این موضوع باعث شده تا تعداد افرادی که از سوءتغذیه رنج می برند از ۷۸۸ میلیون نفر به ۶۵۰ میلیون نفر برسد. با این حال سوءتغذیه در کشورهای جنوب آفریقا بسیار زیاد باقی خواهد ماند و در ده سال آینده از هر سه نفری که سوء تغذیه دارد یک نفر در این منطقه زندگی می کند. این میزان اکنون یک به چهار است. داده های آماری نشان می دهند که در کشورهای جنوبی افریقا درصد گرسنگی از ۲۳ درصد به ۱۹ درصد می رسد، اما به دلیل نرخ افزایش جمعیت این منطقه هنوز بیشترین تعداد گرسنگان در جهان را خواهد داشت. به همین دلیل بدون برداشتن گام های اساسی و فراتر از رویه فعلی، گرسنگی تا سال ۲۰۳۰ بر طبق برنامه های توسعه پایدار سازمان ملل از بین نخواهد رفت.
در گزارش اشاره شده است که در ده سال آینده بسیاری از کشورها به سبب رژیم غذایی نامتناسب همزمان از سوءتغذیه و کمبود مواد مغذی و همینطور چاقی و اضافه وزن رنج می برند. مصرف شکر، روغن و چربی با میزان بیشتری نسبت به میزان مصرف پروتئین رشد خواهد کرد که این مشکل به خاطر افزایش استفاده از غذاهای فراوری شده است. در کشورهای در حال توسعه، مصرف شکر ۱۵ درصد و مصرف محصولات لبنی ۲۰ درصد افزایش می یابد و در شرق و جنوب آسیا، در دهه آینده تولیدات کشاورزی تا ۲۰ درصد افزایش پیدا می کند.
برای افزایش عرضه و هماهنگی آن با میزان تقاضا، افزایش بهره وری در دستور کار قرار گرفته است. انتظار می رود که بهبود عملکرد در زمین های کشاورزی و دامداری ها تولیدات را تا ۸۰ درصد افزایش دهد. متاسفانه محدودیت هایی در زمینه بهبود بازده کشاورزی، مخصوصا در کشورهای امریکای لاتین و جنوب قاره آفریقا وجود دارد. طبق برنامه های این دو سازمان تا سال ۲۰۲۵ بیشتر زمین های کشاورزی در افریقا به غلات و زمین های زراعی امریکای لاتین به سویا اختصاص داده خواهد شد. بهبود بازده در کشورهای اصلی تولید کننده محصولات کشاورزی با روند بهتری انجام می گیرد. اما فاصله زیادی بین کشورهای در حال توسعه و کشورهای پیشرفته است و از بین بردن این فاصله می تواند کلید حل مشکل کمبود مواد غذایی باشد.

صادرات در انحصار چند کشور

با وجود کمتر شدن سرعت رشد بازار در جهان، پیش بینی می شود که تجارت محصولات کشاورزی در ۱۰ سال آینده به اندازه نصف ده سال گذشته رشد کند. این حقیقت که کشورهای کمی از منابع سرشار محصولات بهره می برند باعث مهم تر شدن تجارت صادرات و واردات خواهد شد.
سال هاست که عمده صادرات محصولات کشاورزی بین چند کشور خاص تقسیم شده است. این رویه در دهه پیش رو تغییری نخواهد کرد اما برخی جابه جایی های کوچک در سهم بازار تجارت محصولات کشاورزی به وجود می آید. بیشترین تمرکز صادرات درمورد محصول سویاست که پنج کشور عمده صادر کننده ۹۵ درصد از بازار را در ختیار دارند. تایلند همچنان به عنوان عمده ترین صادر کننده ریشه خوراکی، با بیش از ۴۰ درصد سهم بازار یکی از کشورهای عمده تولید و صادرات محصولات کشاورزی است. نیوزیلند در صادرات کره و کانادا در صادرات دانه های روغنی، استرالیا در صادرات گوشت دام و برزیل در صادرات شکر و سویا در صدر رتبه بندی صادرکنندگان محصولات کشاورزی در جهان باقی می مانند. همچنین امریکا همچنان به عنوان نخستین صادر کننده ذرت مطرح است اما مقدار کمی از سهم صادرات را به برزیل واگذار می کند . ۶۵ درصد از صادرات برنج نیز در اختیار سه کشور هند، تایلند و ویتنام خواهد بود.
برای بیشتر محصولات کشاورزی، صادرات جهانی تنها دراختیار چند کشور معدود است. برای اکثر محصولاتی که در گزارش به آن اشاره شده است، 5صادر کننده اول حدود ۷۰ درصد حجم صادرات را در اختیار دارند و در برخی محصولات تنها دو یا سه کشور صادرات را به عهده دارند. از طرف دیگر واردات مواد غذایی، طیف وسیع تری از کشورها را در بر می گیرد. چین همچنان به عنوان یکی از مهم ترین و حیاتی ترین بازار های مواد غذایی، به خصوص دانه سویا باقی خواهد ماند.

جنوب آفریقا در مرکز توجه

جنوب آفریقا مجموعه یی از چندین کشور در پایین صحرای بزرگ افریقا است که ۹۵۰ میلیون نفر، معادل ۱۳ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است. باوجود تغییراتی که در سال های اخیر در اقتصاد منطقه صورت گرفته است، کشاورزی هنوز به عنوان مهم ترین منبع درآمد مردم این منطقه امری بسیار حیاتی و مهم است. این گزارش بطور خاص به کشورهای جنوب آفریقا پرداخته است.
این گزارش پیش بینی می کند که واردات مواد غذایی به کشورهای این منطقه افزایش می یابد، چراکه تقاضا برای مواد غذایی در دهه آینده بیش از ۳ درصد بیشتر می شود. در حالی که رشد کشت محصولات کشاورزی با وجود بهبود در بهره وری تنها ۲.۶ درصد افزایش می یابد.
با افزایش جمعیت طبقه متوسط، توسعه شهرنشینی وهمینطور افزایش سود آوری در زمین های کشاورزی، بخش کشاورزی این منطقه رو به رشد است. همین طور با افزایش سریع جمعیت، کشاورزی به روال سابق مهم ترین منبع درآمد ساکنان خواهد بود.
سیاست گذاران می بایست برای رشد محصولات کشاورزی چاره یی بیندیشند. از به کار گیری تکنولوژی های به روز و جدید گرفته تا بهبود دسترسی تولید کنندگان خرد به زنجیره توزیع مواد غذایی.

افزایش بهره وری کلید حل مشکل گرسنگی

دو نهاد بر بازارهای با عملکرد مناسب تاکید دارند به نحوی که مازاد نیاز در یک منطقه به سهولت و در کمترین زمان به مناطق نیازمند برسند تا به این ترتیب با پدیده گرسنگی مقابله شود. انجل گوریا، دبیرکل سازمان سازمان همکاری اقتصادی و توسعه می گوید: اگر چه در حال حاضر در دوره یی هستیم که قیمت مواد غذایی نسبت به قبل کاهش پیدا کرده است، اما باید گوش به زنگ باشیم چرا که تغییرات در این بازار پرنوسان بسیار سریع اتفاق می افتند. اولویت دولت ها در بخش کشاورزی باید این باشد که برنامه هایی تدوین کنند تا تولید محصولات کشاورزی به صورت منسجم و پایدار افزایش پیدا کند. اتخاذ سیاست های صحیح برای پایان دادن به گرسنگی در دهه های پیش رو بسیار حیاتی است. بعد از برنامه های افزایش بهره وری که زیرنظر سازمان جهانی خوار و بار انجام شده و می شود، وسعت سطح زیر کشت در جهان تنها با افزایش ۱.۵ درصدی رو به رو خواهد شد.
خوزه گراتزیانو دا سیلوا دبیرکل سازمان خواروبار جهانی نیز می گوید: برای پاسخ دادن به تقاضای روز افزون مواد غذایی در جهان باید تولید محصولات کشاورزی بسیار افزایش یابد. ما بسیار خوشبین هستیم که بتوانیم بدون نیاز به گسترش زمین های کشاورزی و گله های دام و تنها با تکیه بر افزایش بهره وری بتوانیم عرضه مواد غذایی را با تقاضا هماهنگ کنیم.

* منتشر شده در روزنامه تعادل