نشانی سرمایه‌گذاران خارجی در بورس ایران
اقتصاد ایرانی: امضای برجام و لغو تحریم ها مانند بسیاری از بخش ها، بازار سرمایه ایران را تحت تأثیر قرار داد. درحالی که پیش از آن تحریم رفت و آمد سهامداران و سرمایه گذاران خارجی به تالارهای بورس ایران را محدود کرده بود، اما بازشدن فضا و تغییر آن زمینه گسترش و رشد حضور خارجی ها در بازارسهام ایران را فراهم کرد.حال حدود شش ماه از لغو رسمی تحریم ها و یک سال از امضای سند برجام می گذرد و دراین مدت اتفاق های مثبت بسیاری در این بخش افتاده است؛ اتفاقاتی که نشان از آینده ای روشن تر در بازارسرمایه دارد تا با استفاده از سرمایه های خارجی این بازار با سرعت بیشتری رشد کند.
اما این سرمایه گذاران تمایل به خرید سهامی دارند که با ریسک کم و آینده ای روشن همراه باشد. برهمین اساس آنها به صورت عمده در سه بخش ورود پیدا کرده اند که شامل اوراق با درآمد ثابت تضمین شده از سوی دولت، سهام شرکت های خصوصی کوچک و دانش بنیان ها می شود.
به گزارش ایران، درهمین زمینه در گفت و گو با امیرهامونی مدیرعامل فرابورس ایران نشانی دقیق سرمایه گذاری خارجی ها در بازار سرمایه را جویا شده ایم. درکنار این بازار بدهی که اوراق عرضه شده آن با استقبال خارجی ها نیز روبه رو شده یکی دیگر از بخش هایی است که با مدیرعامل فرابورس درباره جزئیات و آینده آن گفت و گو کردیم؛ بازاری که درمدت کوتاهی توانسته است جای خود را در اقتصاد ملی بازکند. براساس گفته های هامونی هم اکنون گردش مالی این بازار که هدف آن تسویه بدهی های دولت به پیمانکاران و تأمین مالی است، به ۳۶۰۰ میلیارد تومان رسیده است که تا پایان سال جاری و براساس مجوزهای قانون بودجه امسال قرار است ۵۲ هزار میلیارد تومان اوراق در قالب این بازار عرضه و به فروش برسد. این درحالی است که دو عامل دارا بودن سود تضمین شده و باثبات و خوش حسابی دولت در تأمین منابع مالی در موعد مقرر باعث شده است تا اوراق منتشر شده دراین بازار با استقبال گسترده خریداران داخلی و خارجی مواجه شود و ظرف چند ساعت، تمام آن به فروش برسد.
امضای سند برجام و سپس لغو تحریم ها چه تأثیری در بازار سرمایه داشت؟
پس از اجرایی شدن برجام و لغو تحریم ها که در دی ماه سال گذشته اتفاق افتاد، بازار فرابورس و کل بازار سرمایه تا پایان این سال با رشد قابل توجهی مواجه شد به طوری که در سه ماهه پایانی سال گذشته شاخص فرابورس نزدیک به ۲۰ درصد افزایش یافت، علاوه بر آن ارزش و حجم معاملات نیز با رشد همراه بود و در ارزش معاملات فرابورس به رقم ۴۵ هزار میلیارد تومان در سال گذشته دست یافتیم که نسبت به سال ۹۳ با رشد ۳۶ درصدی روبه رو بودیم. این در حالی است که عمده رشد معاملات در سال گذشته مربوط به بعد از اجرای برجام بود. همچنین حجم معاملات نیز در سال ۹۴ با افزایش ۵۹ درصدی همراه بود.
در این شرایط حضور سرمایه گذاران خارجی به بازار سرمایه ایران چگونه بوده است؟
فضا به گونه ای بود که در دو طیف ابزارها و بازارها شاهد ورود و حضور سرمایه گذاران خارجی بودیم. در این مدت بیش از ۲۰ هیأت خارجی برای مذاکره در زمینه همکاری های مشترک وارد کشور شدند که بخشی از این هیأت ها، پیش از لغو تحریم ها و بخشی پس از لغوتحریم ها به ایران آمدند. البته این تعداد هیأت، هیأت هایی بود که به صورت رسمی در حوزه بازار سرمایه وارد ایران شدند و مذاکرات بسیاری نیز در حاشیه حضور هیأت های اقتصادی با مسئولان بورس انجام شد.
ورود این هیأت ها و سرمایه گذاران چه نتیجه ای داشته است؟
این که مذاکره با این هیأت ها و سرمایه گذاران خارجی به چه نتایجی منجر شد موضوع مهمی است که با حساسیت دنبال کرده ایم و همیشه مد نظر ما بوده است. برای مثال در سفر اخیری که به مسقط داشتیم، سرمایه گذارانی بودند که تمایل زیادی برای ورود به بازار بدهی ایران داشتند.
طی سال گذشته با وجود اینکه مذاکرات هسته ای ایران با گروه ۱+۵ با نوسان زیادی دنبال می شد ولی در همین سال شاهد ورود ۲۰۰ میلیارد تومان سرمایه گذاری خارجی در فرابورس بودیم. از ابتدای سال جاری تاکنون نیز بیش از ۲۰۰ میلیارد تومان سرمایه گذاری خارجی از طریق معامله مستقیم و با کد سهامداری خارجی وارد فرابورس شده است که این رقم به طور قطع تا پایان سال افزایش خواهد یافت. بدین ترتیب از قبل از اجرای برجام و لغو تحریم ها بالغ بر ۴۰۰ میلیارد تومان سرمایه گذاری خارجی وارد فرابورس شده است.
سرمایه گذاران خارجی بیشتر در چه بخش هایی از بازار وارد می شوند؟
عمدتاً معاملات سرمایه گذاران خارجی در فرابورس ایران در دو بخش انجام شده است بخصوص در اوراقی که از سوی دولت تضمین شده است. اسناد خزانه اسلامی و اوراق اجاره دولت با توجه به اینکه دولت ضمانت آنها را کرده، مورد توجه سرمایه گذار خارجی قرار گرفته است. در واقع در صورتی که سرمایه گذار خارجی قصد خرید اوراق اجاره منتشر شده از سوی یک شرکت را داشته باشد، باید چندین ماه به بررسی عملکرد این شرکت و بازار آن بپردازد که این بررسی ها علاوه بر زمان زیادی که از سرمایه گذار می گیرد برای آن هزینه نیز دارد چرا که باید این اطلاعات را از طریق مشاوران سرمایه گذاری به دست آورد.
اما زمانی که دولت ایران یک اوراق را ضمانت می کند دیگر نیازی به این بررسی ها نیست، چراکه دولت از قبل اعتبارسنجی کرده و همه چیز درباره آن مشخص است. بنابراین سرمایه گذاران خارجی به صورت عمده از این نوع اوراق استقبال کرده اند. هم اکنون اسناد خزانه اسلامی و اوراق اجاره دولت در کل بازار توسط دولت ضمانت می شود.
این اوراق تاکنون در چه حجمی عرضه شده است؟
اسناد خزانه اسلامی تاکنون در شش مرحله هزار میلیارد تومانی عرضه شده و براساس قانون بودجه سال جاری انتشار آن ادامه خواهد داشت. نخستین عرضه اوراق صکوک اجاره دولت نیز اوایل سال جاری به ارزش ۵۰۰ میلیارد تومان صورت گرفت که ۷۰۰ میلیارد تومان تقاضا برای آن وجود داشت و در کسری از ثانیه به فروش رفت.
اوراق گفته شده چه جذابیتی برای سرمایه گذاران خارجی دارد؟
این نوع اوراق با درآمد ثابت جذابیت بالایی برای سرمایه گذاران خارجی دارد. حتی در صورتی که سرمایه گذار ارز خارجی خود را به ریال تبدیل کند و اوراق را بخرد و دوباره ریال را به ارز مورد نظر خود تبدیل و تمام ریسک ها را تقبل کند، باز هم یک بازدهی مثبت و جذاب برای او باقی می ماند که همین موضوع باعث اقبال آنها به بازار ایران شده است.
سرمایه گذاران خارجی در سهام شرکت های خصوصی هم وارد شده اند؟
حوزه بعدی سهام شرکت هاست که در بازار پایه فعالیت می کنند و با جذب تکنولوژی و سرمایه توانسته اند مراحل رشد را طی کنند؛ این شرکت ها نیز بعضاً مورد نظر سرمایه گذاران خارجی قرار گرفته اند و در سه ماهه نخست امسال بالغ بر ۱۶۰ میلیارد تومان سرمایه گذاری خارجی در این بخش جذب شده است و به طور قطع در آینده این رقم افزایش خواهد یافت چرا که ظرفیت بالایی دارد. براساس برآورد ۳۰۰ میلیون دلار سرمایه جدید در آینده این شرکت ها جذب می شود که این سرمایه جدید مجموع سرمایه گذاری خارجی جذب شده در سهام شرکت های کوچک را تا پایان سال جاری به هزار میلیارد تومان نزدیک می کند.
آیا بخش دیگری که مورد توجه سرمایه گذاران خارجی قرار گرفته باشد، وجود دارد؟
در کنار بخش هایی که توضیح داده شد، شرکت های دانش بنیان داخلی حوزه جدیدی است که توجه سرمایه گذاران خارجی را به خود جلب کرده است. در این زمینه تاکنون درخواست هایی برای ورود به شرکت های دانش بنیان مطرح شده است که یکی از این درخواست ها مربوط به سرمایه گذاران خارجی می شود. به نظر می رسد با وجود اینکه حوزه دانش بنیان بخش جدیدی است ولی سرمایه گذاران خارجی اهمیت آن را بیش از ما دریافته اند تا با استفاده از منابع انسانی ارزشمند ایرانی و تزریق سرمایه کار خود را پیش ببرند.
البته در این زمینه باید مراقب باشیم که این نوع سرمایه گذاری ها باعث خروج شرکت های دانش بنیان از کشور نشود. بعضاً پیشنهادهایی به شرکت های دانش بنیان ایرانی می شود تا دفتر اصلی خود را به خارج از کشور منتقل کنند. در واقع این اتفاق می تواند باعث نقض غرض شود چرا که تولیدات این شرکت ها جزو تولید ناخالص داخلی به شمار نمی رود، هرچند که در تولید ناخالص ملی محاسبه خواهد شد. در مجموع تمام تلاش باید این باشد که این نوع شرکت ها در داخل کشور باقی بمانند تا اقتصاد ایران از ظرفیت های بالای استارت آپ ها و دانش بنیان ها بهره مند شود.
بدین ترتیب در صورتی که بازار مشتقه ارز راه اندازی شود، جذب و ورود سرمایه گذاری خارجی به کشور با افزایش قابل توجهی همراه خواهد شد؟
بله، بازار مشتقه ارز که ریسک نوساناتی نرخ ارز را برای سرمایه گذار کاهش می دهد یکی از الزامات برای جذب سرمایه گذاری خارجی است البته اینکه تاکنون این بازار راه اندازی نشده است به ارتباطات بین المللی بانک ها مربوط می شود که در آینده با گسترش مناسبات بانکی با خارج این مشکل نیز حل می شود، اما در مجموع در شرایط فعلی باید درباره امکان سنجی این بازار بحث کرد چرا که الزام و ضرورت آن اثبات نشده است.
یکی از اقدام های دولت راه اندازی بازار بدهی بوده است، روند توسعه آن را چگونه ارزیابی می کنید؟
دولت تلاش زیادی برای راه اندازی و تقویت بازار بدهی و انتشار اوراق در این بازار کرده است. تاکنون همکاری بسیار خوبی بین دستگاه های مختلف دولتی برای توسعه این بازار صورت گرفته است. واقعیت این است که برای شروع ،انتظار من برای انتشار اوراق خیلی کمتر از آن رقمی بود که توسط دولت عرضه شد ولی تنها پس از گذشت دو ماه از راه اندازی بازار بدهی، ارزش معاملات روزانه آن از نزدیک ۳ تا ۴ میلیارد ریال به ۴۰ تا ۵۰ میلیارد ریال رسید.
بازار بدهی تاکنون چقدر گردش مالی داشته است؟
تاکنون حدود ۳۶۰۰ میلیارد تومان در بازار بدهی گردش مالی داشته ایم و طلبکاران دولت توانسته اند طلب خود را با فروش اوراق در فرابورس نقد کنند. براساس گفته های معاون وزیر راه و شهرسازی در سال های گذشته بخصوص در ماه های پایانی سال، ذی حسابی وزارتخانه با صف طویل پیمانکاران طلبکار از دولت در حوزه راه و شهرسازی مواجه بود ولی در انتهای سال گذشته برای نخستین بار چنین صفی وجود نداشت که این موضوع به دلیل انتشار و فروش اسناد خزانه اسلامی اتفاق افتاده است. درواقع از مهرماه سال گذشته با اعطای اسناد خزانه اسلامی به پیمانکاران، بخش عمده ای از مشکلات آنها در دریافت مطالبات برطرف شده بود.
آیا امکان توسعه این بازار در کوتاه مدت وجود دارد؟
هرچند بازار بدهی با رشد قابل قبولی مواجه بوده است، ولی همچنان جای کار بسیاری در این زمینه وجود دارد و ظرفیت های بلااستفاده ای وجود دارد که می توان با فعال کردن آن گام های بزرگتری برداشت. در صورتی که فرآیند صدور اوراق بدهی الکترونیکی شود، بسیاری از موانع پیش رو برداشته خواهد شد. با الکترونیکی شدن این اوراق دیگر نیازی به حضور فیزیکی پیمانکار در تهران و دریافت کد بورسی نخواهد بود و پیمانکار براحتی و از هر منطقه ای می تواند نسبت به ثبت نام و دریافت اسناد خزانه اسلامی اقدام کند.
این سامانه در چه وضعیتی است؟
هم اکنون این سامانه الکترونیکی وجود دارد و تنها با هماهنگی دستگاه ها و وزارتخانه های مربوطه مانند وزارتخانه های نیرو و راه و شهرسازی و اتصال آنها به این سامانه، می توان فرآیند حدود ۳ هفته ای دریافت کرد و فروش اوراق را به یک روز کاهش داد. با اجرایی شدن این سامانه دست دولت در گسترش این بازار و سرعت بخشیدن به فرآیند صدور اوراق بازتر می شود.
هم اکنون شاهد رفت وآمد فیزیکی پیمانکاران به دستگاه های اجرایی هستیم. درواقع فرآیند معرفی پیمانکاران طلبکار و تکمیل اطلاعات آنها به صورت الکترونیکی نیست و باعث زمانبر شدن آن می شود. هم اکنون دنبال اتصال سامانه به دستگاه های اجرایی هستیم.
اما در مجموع با وجود تمام این موانع کارهای بزرگی در بازار بدهی انجام شده است و تمام دستگاه های ذی ربط در این زمینه همکاری مطلوبی داشته اند.
در سال جاری چه میزان اوراق از سوی دولت عرضه می شود؟
در سال جاری دولت برای تأمین مالی از محل انتشار اوراق و بهره گیری از منابع مردمی ارقام مناسبی در قالب بودجه ۱۳۹۵ پیش بینی کرده است.
براین اساس بالغ بر ۵۲ هزار میلیارد تومان مصارف بودجه برای انتشار اوراق پیش بینی شده که با درنظر گرفتن منابع لازم، دولت می تواند چابک تر از قبل بازار بدهی را گسترش دهد.
علاوه بر تأمین مالی که در ذات اوراق وجود دارد، عرضه آن چه مزایایی برای دولت دارد؟
دولت با انتشار اوراق بدهی تنها به دنبال تأمین مالی نیست بلکه توسعه این بازار به معنای تکیه به منابع داخلی و کاهش وابستگی به منابع خارجی است.
البته در این زمینه دولت هم نشان داده که خوش حساب است به طوری که در سررسید مرحله نخست اسناد خزانه اسلامی سه روز زودتر از موعد ،منابع لازم را برای پرداخت به دارندگان اوراق تأمین کرد. این خوش حسابی دولت و تکیه آن به مردم باعث افزایش سرمایه اجتماعی قوه مجریه خواهد شد و درنتیجه اعتماد فعالان اقتصادی به این نهاد که دوره های قبل خدشه دار شده بود، ترمیم و افزایش می یابد.
برخی کارشناسان اعتقاد دارند دولت توانایی بازپرداخت اوراق با مبالغ بزرگتر را ندارد.
تاکنون دولت در این بخش عملکرد مطلوبی داشته و هیچ گونه معوقه ای نداشته و در موعد مقرر منابع تأمین شده است. بنابراین با مکانیزم هایی که دولت طراحی کرده و همچنین با توجه به اینکه دولت به اندازه منابع خود حرکت می کند به نظر می رسد هیچ مشکلی در این بخش ایجاد نشود.
استقبال مردم از اوراق دولتی چگونه است؟
خوشبختانه این اوراق با حضور و استقبال گسترده مردم مواجه شده است به طوری که اوراق عرضه شده از سوی دولت با استقبال دوبرابری مردم نسبت به سایر اوراق همراه بوده است.
در مجموع حجم بازار بدهی در کشور چقدر است؟
در حال حاضر بیش از ۱۱ هزار میلیارد تومان حجم بازار بدهی فرابورس، ۶ هزار میلیارد تومان بازار بدهی بورس تهران و ۲ هزار میلیارد تومان حجم بازار بورس کالا و انرژی است.
بدین ترتیب سهم فرابورس از بازار بدهی بازار سرمایه به بیش از ۶۰ درصد می رسد که رقم قابل توجهی است. علاوه بر این انتشار اوراق رهنی به مبلغ ۳۰۰ میلیارد تومان که برای نخستین بار به فروش رفت، تأثیر زیادی در بخش مسکن و بازار سرمایه دارد که قرار است انتشار این اوراق تا ۱۸ هزار میلیارد تومان نیز افزایش یابد.
همچنین حدود ۱۷ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان انتشار اسناد خزانه پیش بینی شده که تاکنون شش مرحله آن منتشر شده است. با محاسبه صکوک اجاره و اوراق شهرداری ها درمجموع رقمی معادل ۵۲ هزار میلیارد تومان در قالب بودجه امسال درنظر گرفته شده است.
علاوه بر این در شرف پذیرش ۱۰ هزار میلیارد تومان اوراق طرح های انتفاعی دولت هستیم که مربوط به سال های قبل بوده و در قالب رقم ۵۲ هزار میلیارد تومان اوراق امسال قرار نمی گیرد. با عرضه این ۱۰ هزار میلیارد تومان شاهد رشد بازار بدهی خواهیم بود.
کاهش سود سپرده بانکی به رشد این بازار و بازار سرمایه کمک کرده است؟
با توجه به کاهش نرخ های سود بانکی جذابیت اوراق بدهی برای سرمایه گذاران و مردم بیشتر شده است به طوری که هم اکنون ذخیره صندوق های سرمایه گذاری تحت نظارت بازار سرمایه به ۷۰ هزار میلیارد تومان رسیده است.
