رنگ بیکاری بر چهره بازار کار

اقتصاد ایرانی: آمار عقب نشینی اشتغال همچنان ادامه دارد؛ درحالی که نرخ بیکاری در سال ۹۳ به ۱۰.۶ درصد رسیده بود، مرکز آمار در آخرین گزارش خود از رسیدن این نرخ به ۱۱ درصد در سال ۹۴ خبر می دهد. آمارهای غیررسمی از بیکاری ۵ میلیون نفری در کشور سخن می گویند و اطلاعات طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار می گوید ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار بیکار در کشور (۹۴) وجود دارد. اگر فارغ از مسائل روش محاسبه مرکز آمار (ازجمله ملاک قراردادن یک ساعت کار در هفته به عنوان فرد شاغل) همین آمار رسمی را ملاک قرار دهیم، سال ۹۴ بیش از ۲۰۰ هزار نفر از بازار کار خارج شده اند و استان هایی مانند کرمانشاه و کهگیلویه و بویر احمد با بیکاری بالغ بر ۱۷ درصدی مواجهند. برخی از کارشناسان می گویند نباید نام این افزایش تعداد بیکاران را به معنای خروج از بازار کار گذاشت بلکه باید به این جنبه آن نگاه کرد که می تواند برای انتقال شغل و جابه جایی باشد اما همین آمارها نشان می دهد بالغ بر ۳۳ درصد از بیکاران کشور بیش از ۱۹ ماه در سال ۹۴ بیکار مانده و تنها یک درصد از بیکاران بعد از یک ماه شغلی یافته اند. در این گزارش جزئیات طرح آمارگیری نیروی کار در سال ۹۴ را بررسی و تحلیل کرده است؛ آماری که هم نشان از اوضاع بحرانی بیکاری به خصوص در استان های محروم دارد و هم نشان از بیکاری جمعیت جوان تحصیلکرده است.

جمعیت ۷۷ میلیون و ۵۳۶ هزارنفری ایران – بر مبنای نمونه گیری سال ۱۳۹۰ - با شبح بزرگی به نام بیکاری مواجه است؛ وضعیتی که هر سال وخیم تر می شود. طبق طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار، در سال ۹۴ نرخ بیکاری به ۱۱ درصد رسیده است، درحالی که این نرخ برای سال ۹۳، حدود ۱۰.۶ درصد بود. البته این آمار چندان هم تکان دهنده نیست؛ چراکه کارشناسان از مدت ها پیش بحرانی شدن وضعیت اشتغال در ایران را پیش بینی کرده بودند. از طرفی شرایط هرم جمعیتی کشور و جوانی آن و از طرف دیگر سیاست های ضداشتغال دولت نهم و دهم مانند بنگاه های زودبازده بحران بیکاری را به وجود آورد. در ۳ سال اخیر نیز، همین بحران پاشنه آشیل دولت یازدهم شد و یکی از انتقادات جدی به تیم اقتصادی دولت در همین خصوص است. حسن روحانی با تغییر رویکرد اقتصاد کشور به دنبال کوچک سازی دولت و فربه کردن بخش خصوصی کشور بود و بزرگ ترین سهم خصوصی سازی اقتصاد هم در همین دوران اتفاق افتاد اما این سیاست ها گرچه در ایجاد رقابت و رفع انحصار موفق عمل کرد و به اصلاح ساختاری اقتصاد از جمله مهار تورم، سامان دهی نظام مالیاتی و نظام بانکی و رشد اقتصادی منجر شد اما در این دوره وضعیت اشتغال حتی با نگاه کمی بدتر هم شد. طبق طرح آمارگیری نیروی کار سال ۹۴ مرکز آمار، ۳۵.۱ درصد از کل جمعیت شاغل کارکن مستقل هستند و ۳۹.۲ درصد این جمعیت هم مزد و حقوق بگیر بخش خصوصی هستند و تنها ۱۶.۷ از این توزیع نسبی را مزد و حقوق بگیر بخش عمومی تشکیل می دهند که این نشان دهنده افزایش حجم اشتغال در بخش خصوصی است. همین توزیع نسبی نشان می دهد، حاکمیت شرکتی در اقتصاد ایران روبه پیشرفت و گسترش و سیستم خرده محور رو به زوال است، به طوری که تنها ۳.۸ درصد از جمعیت شاغل در کشور را کارفرمایان تشکیل می دهند. با این همه اطلاعات مرکز آمار نشان می دهد در سال ۱۳۹۴ افراد شاغل و بیکار در مجموع ۳۸.۲ درصد از جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر را تشکیل می دادند. این نسبت برای مردان ۶۳.۲ درصد و برای زنان ۱۳.۳ درصد بوده است. همچنین این نسبت در نقاط شهری ۳۷.۵ درصد و در نقاط روستایی ۴۰ درصد است.

به گزارش تعادل، در جدول برآورد شغلی مرکز آمار برحسب بخش عمومی و خصوصی، بخش خصوصی ۸۳.۳ درصد و بخش عمومی ۱۶.۷ درصد شاغلان ۱۰ ساله و بیشتر را به خود اختصاص داده اند. این در حالی است که این ارقام در نقاط شهری به ترتیب ۷۹.۱ و ۲۰.۹ درصد و در نقاط روستایی ۹۳.۹ و ۶.۱ درصد بوده است. بررسی بخش های خصوصی و عمومی به تفکیک استان ها نیز نشان می دهد استان آذربایجان غربی بالاترین درصد شاغلان بخش خصوصی (۸۹.۲ درصد) و پایین ترین درصد شاغلان بخش عمومی (۱۰.۸ درصد) را بین استان های کشور به خود اختصاص داده است. استان کهگیلویه و بویراحمد نیز پایین ترین درصد شاغلان بخش خصوصی (۷.۱ درصد) و بالاترین درصد شاغلان بخش عمومی (۲۸.۶ درصد) را به خود اختصاص داده است. این آمار استان کهگیلویه و بویر احمد به خوبی نشان دهنده چرایی ته جدول بودن این استان در تمامی شاخص های بیکاری است، این استان که با نرخ بیکاری ۱۷.۷ درصدی مواجه است، عملا با اقتصادی ناتوان در ایجاد اشتغال همراه است و تنها شغل هایی که در این استان وجود دارد، مربوط به همان مشاغل بخش عمومی مانند حوزه آموزش و پرورش و دیگر خدمات دولتی است. در مجموع نرخ بیکاری شهرهای کشور در سال ۹۴، ۱۲.۲ درصد و در روستاها ۸.۱ درصد بوده است که استان بویراحمد و کرمانشاه (۱۷.۶ درصد) بیکارترین استان ها و استان کرمان (۷.۹ درصد) و تهران (۸.۱ درصد) پرکارترین آن محسوب می شوند.

بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران درباره وضعیت نیروی کار در سال ۱۳۹۴ جمعیت کل کشور در آن سال ۷۷ میلیون و ۵۳۶ هزار و ۲۲۳ نفر برآورد شده است که ۱۲ میلیون و ۸۴۳ هزار و ۷۵۳ نفر از آنها ۹ سال و کمتر و ۶۴ میلیون و ۶۹۲ هزار و ۴۶۹ نفر از آنها ۱۰ سال و بیشتر سن داشتند. به عبارتی دیگر ۸۳.۴ درصد از جمعیت کل کشور در سن کار ۱۰ ساله و بیشتر هستند. ترکیب جنسی جمعیت کل در سال ۱۳۹۴ شامل ۵۰.۱ درصد مرد و ۴۹.۹ درصد زن بوده اند. همچنین نتایج نشان می دهد ۷۲.۸ درصد در نقاط شهری و ۲۷.۲ درصد در نقاط روستایی ساکن بوده اند. همچنین در سال ۱۳۹۴ تعداد ۲۴ میلیون و ۲۲ هزار و ۶۳۵ نفر خانوار معمولی ساکن و گروهی در کشور برآورده شده است که ۲۰ میلیون و ۹۶۱ هزار و ۷۶۵ خانوار دارای سرپرست مرد و ۳ میلیون و ۶۰ هزار و ۸۶۹ خانوار دارای خانوار زن بودند. ۹۸.۳ درصد جمعیت کشور دارای تابعیت ایرانی هستند. این در حالی است که ۱.۶ درصد جمعیت، افغانستانی و فقط ۰.۱ درصد جمعیت کشور سایر تابعیت ها را دارند و اغلب افراد با تابعیت غیرایرانی در نقاط شهری زندگی می کنند.

نکته دیگری که در طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار در سال ۹۴، جالب توجه بود، برآورد شاغلان از لحاظ توزیع نسبی بود. براین اساس، در سال ۹۴ صنعتگران و کارکنان مشاغل مربوط به آن با سهمی ۱۹ درصدی بیشترین شغل را به خود اختصاص داده اند و بعد از آن هم کارگران ساده با سهم ۱۶.۳ درصدی بزرگ ترین جامعه شغلی بازار کار را به خود اختصاص داده اند. در این میان کارکنان کشاورزی، جنگل داری و ماهی گیری سهم ۱۴.۵ درصدی و متصدیان و مونتاژکاران ماشین آلات سهم ۱۲/۸ درصدی را دارا هستند. جالب است که هرچند بیشترین سهم اشتغال مربوط به بخش خدمات با سهم ۴۸.۳ درصدی است اما کارکنان خدمات و فروشندگان سهم ۱۲.۹ درصدی در برآورد شاغلان دارند. بعد از بخش خدمات با جامعه شغلی بیش از ۱۰ میلیون نفری، کمترین تعداد شاغل در بخش کشاورزی است که ۳ میلیون نفر را در خود جای داده است.

طبق بررسی ها از گزارش مرکز آمار، در سال ۹۴، استان های اردبیل و خراسان شمالی به ترتیب با ۴۳.۷ و ۴۱.۸ درصد بالاترین و استان سیستان و بلوچستان و کهگیلویه و بویر احمد با ۲۹.۹ و ۳۴.۵ پایین ترین نرخ فعالیت را به خود اختصاص داده اند. استان تهران در این جدول نرخ ۳۷.۱ درصدی را ثبت کرده است. همچنین در بین استان های کشور بالاترین و پایین ترین میزان اشتغال به ترتیب در بخش کشاورزی مربوط به استان های خراسان شمالی با ۴۱.۶ درصد و تهران با ۱.۲ درصد بوده است. استان تهران و کرمانشاه (۶۳.۳- ۲۲.۴ درصد) در بخش خدمات بالاترین و پایین ترین میزان اشتغال را به خود اختصاص داده اند. اما مدت زمان بیکاری در ایران چقدر است؟ آمار سال ۱۳۹۴ نشان می دهد در این سال از بیکاران ۱۰ ساله و بیشتر ۳۳.۹ درصد، ۱۹ ماه و بیشتر و ۰.۱ درصد کمتر از یک ماه بیکار بودند. ۹۶.۳ درصد بیکاران قبلا شاغل، از بیمه بیکاری استفاده نمی کردند و تنها ۳.۷ درصد از بیمه بیکاری استفاده کرده اند. البته دلیل این تفاوت را می توان در موقتی بودن عمده قراردادهای مشاغل در ایران دانست که عملا به جز مشاغل دولتی برای مشاغل بخش خصوصی با وجود تعدیل و اخراج نیرو فرصتی برای گرفتن بیمه بیکاری نمی گذارد. همچنین ۱.۲ درصد بیکاران قبلا شاغل در بخش کشاورزی، ۵ درصد در بخش صنعت و ۲.۷ درصد از بیمه بیکاری استفاده کردند.

در سال ۱۳۹۴ مدت اشتغال در شغل اصلی ۱۸.۳ درصد از شاغلان، سه تا کمتر از شش سال و ۱۴.۳ درصد یک تا کمتر از یک سال بوده است. وضعیت اشتغال ناقص نشان می دهد ۸.۷ درصد جمعیت فعال اقتصادی دارای اشتغال ناقص بوده اند. این شاخص در بین مردان ۹.۸ درصد و در بین زنان ۳.۶ درصد همچنین در نقاط شهری ۷.۲ درصد و در نقاط روستایی ۱۲.۶ درصد بوده است.

همچنین براساس نتایج به دست آمده در زمینه سهم اشتغال ناقص ۹.۸ درصد از شاغلان دارای اشتغال ناقص بوده اند. این نسبت در میان مردان ۱۰.۸ درصد و در بین زنان ۴.۵ درصد، در نقاط شهری ۸.۲ درصد و در نقاط روستایی ۱۳.۷ درصد بوده است. اطلاعات مرکز آمار همچنین درباره وضعیت تاهل و تجرد ایرانی ها در سال ۹۴ می گوید: در سال ۱۳۹۴، ۳۳ درصد از جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر هرگز ازدواج نکرده و ۶۷ درصد حداقل یک بار ازدواج کردند. جالب است که آمار هرگز ازدواج نکرده ها در روستاها و شهرها تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد؛ به طوری که ۳۲.۶ درصد از جمعیت شهرهای کشور و ۳۲.۵  از جمعیت روستاها هرگز ازدواج نکرده اند. این آمارها نشان می دهد ۴.۴ درصد از جمعیت ایران بی همسر براثر فوت و ۱.۱ درصد براثر طلاق هستند.