ایران و ژاپن در آستانه بازگشت به روابط پیش از تحریم

اقتصاد ایرانی: «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه پس از سفر به چین و هند، در صدر هیاتی سیاسی و اقتصادی شامگاه سه شنبه شانزدهم آذرماه وارد توکیو پایتخت ژاپن شد تا با مقام های این کشور درباره مسائل گوناگون رایزنی کند. توسعه همکاری و تعاملات دوجانبه تهران- توکیو در حوزه های بازرگانی، سیاسی، فناوری و بانکی در اولویت هدف های این سفر قرار دارد.

به گزارش ایرنا، ظریف علاوه بر دیدار و گفت وگو با «فومیو کیشیدا»، همتای ژاپنی خود، قرار است ملاقاتی هم با «شینزو آبه» نخست وزیر این کشور داشته باشد. او صبح چهارشنبه پیش از گفت وگو با مقام های ژاپنی در گردهمایی بزرگ اقتصادی که به همت سازمان تجارت، اقتصاد و صنعت ژاپن (متی) و جترو (سازمان تجارت خارجی ژاپن) برگزار شد شرکت کرد و در آن به سخنرانی پرداخت. به باور تحلیلگران، حضور فعالانه وزیر امور خارجه کشورمان در چنین برنامه هایی، ظرفیت های ۲ کشور را برای یکدیگر در فضای پسابرجام نمایان تر می سازد.

*** پسابرجام؛ عرصه ای برای تقویت روابط تهران و توکیو

جمهوری اسلامی ایران و ژاپن به عنوان ۲ کشور مهم در قاره پهناور آسیا همواره در تاریخ مناسبات خود روابط دوستانه و عاری از تنش را تجربه کرده اند اما تحریم های هسته ای علیه ایران و همراهی ناگزیر ژاپن با جامعه جهانی به طور قابل ملاحظه ای از سطح روابط ۲ کشور کاست. به عنوان نمونه مبادلات تجاری ایران و ژاپن که در سال ۲۰۰۶ حدود سه میلیارد دلار بود بر اساس برخی آمارها در چهارماهه نخست سال ۲۰۱۵ از ۳۰۰ میلیون دلار فراتر نرفت. در این میان سهم صادرات ایران به ژاپن ۱۱۱ میلیون و در مقابل سهم صادرات ژاپن به ایران ۲۰۳ میلیون دلار بود.
با روی کارآمدن دولت یازدهم در ایران و تلاش برای تعامل با کشورهای جهان، زمینه گسترش روابط تهران و توکیو فراهم آمده است. شهریورماه ۱۳۹۲ و تنها چند ماه پس از پیروزی «حسن روحانی» در انتخابات آن سال، «ماساهیکو کومورا» فرستاده ویژه نخست وزیر ژاپن به منظور کلید زدن روابطی نو وارد ایران شد. روحانی در آن دیدار با دوستانه خواندن روابط ایران و ژاپن در طول تاریخ، اظهار امیدواری کرد که سفر فرستاده نخست وزیر ژاپن به تهران آغاز تحرک سازنده در روابط ۲ کشور به ویژه در زمینه اقتصادی باشد.
چند ماه پس از سفر کومورا به ایران، کیشیدا وزیر امور خارجه ژاپن به تهران آمد و علاوه بر دیدار با همتای خود با رییس جمهوری و رییس مجلس شورای اسلامی ملاقات و گفت وگو کرد.
افزون بر این دیدارها، مقام های ۲ کشور با بهره گیری از هر فرصتی در نشست های منطقه ای و بین المللی برای تبادل نظر و یافتن راه هایی برای گسترش روابط سود جسته اند که نمونه آن دیدار مهرماه ۱۳۹۳ روحانی و نخست وزیر ژاپن در حاشیه شصت نهمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان بود. در آن دیدار، روحانی ضمن دعوت از ژاپن برای ورود فعال تر به عرصه همکاری اقتصادی با ایران، بر لزوم همکاری های دوجانبه در زمینه های گوناگون همچون محیط زیست تاکید کرد.
پس از توافق هسته ای، اراده برای گسترش مناسبات در هر ۲ طرف جدی تر شد به گونه ای که در جریان سفر بهمن ماه پارسال «علی طیب نیا» وزیر اقتصاد و امور دارایی به ژاپن به منظور تسهیل مبادلات بین ۲ کشور، توافقی به ارزش ۱۰ میلیارد دلار امضا شد. همچنین در همین ماه (بهمن) هیات وزیران ژاپن تحریم علیه بانک های ایرانی، ممنوعیت بازکردن حساب های کارگزاری جدید، ممنوعیت فعالیت بانک های کشورمان در ژاپن و همچنین ممنوعیت فعالیت بانک های ژاپنی در ایران را لغو کرد.

*** عرصه های متنوع همکاری های ایران و ژاپن

به باور ناظران، ایران و ژاپن می توانند در حوزه مسائل سیاسی و امنیتی منطقه و فرامنطقه همچون مبارزه با قاچاق مواد مخدر و شبکه های دهشت افکن با یکدیگر همکاری نزدیکی داشته باشند. افزون بر آن، انتظار همکاری در زمینه هسته ای، صنعت گردشگری، بهداشت، علمی و دانشگاهی، صنایع فلزی، پتروشیمی، معادن، صنایع دارویی و ... نیز بین این ۲ کشور وجود دارد.
محیط زیست از دیگر حوزه های مورد علاقه ایران و ژاپن برای همکاری به شمار می رود که سابقه مطلوبی در این زمینه وجود دارد. کمک ۲ میلیون دلاری دولت ژاپن در سال گذشته برای احیای دریاچه ارومیه از جمله نشانه های علاقمندی ژاپنی به رفع چالش های زیست محیطی ایران است.
اقتصاد انرژی از دیگر زمینه های مهم در روابط ایران و ژاپن است. این قدرت اقتصادی قبل از تحریم ها یکی از خریداران اصلی نفت ایران بود که پس از اعمال تحریم ها خرید خود را به میزان چشمگیری کاهش داد. اینک شرکت های بزرگ نفتی ژاپن خواهان مشارکت با ایران هستند. برخی آمارها در اواخر سال ۲۰۱۵ میلادی گویای افزایش ۳.۱ درصدی صادرات نفت خام ایران به ژاپن در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته بود که مجموع صادراتی به میزان ۱۶۸ هزار بشکه در روز را شامل می شد.
در فضای تازه انتظار می رود افزون بر افزایش خرید محصولات انرژی، شرکت های ژاپنی پا به عرصه همکاری های فنی و سرمایه گذاری و همچنین حضور در طرح های اکتشاف و استخراج منابع انرژی ایران بگذارند و به رقابت با شرکت های اروپایی، روسی و چینی بپردازند. گفتنی است پیش از گسترش تحریم های هسته ای علیه ایران ژاپنی ها همکاری های قابل توجهی را در زمینه صنایع انرژی با ایران داشته اند.
در این میان، توسعه همکاری های بانکی ایران و ژاپن اهمیت می یابد؛ همکاری هایی که در دوره تحریم های هسته ای به میزان چشمگیری کاهش یافت اما قطع نشد. در آن دوره به رغم فشارهای بین المللی بر بانک های ژاپن، سه بانک این کشور نمایندگی خود را در ایران حفظ کردند. پس از برطرف شدن کامل موانع ارتباط بانکی ایران و جهان، انتظار می رود همکاری ایران و ژاپن نیز در این حوزه فزونی گیرد.
کارشناسان بر این باورند با توجه به مزیت ها و ظرفیت های فراوان همکاری، در فضای پسابرجام روابط تهران و توکیو رو به گسترش بگذارد.

*** مزیت های ۲ کشور در گسترش همکاری ها

بسترهای مشترک برای همکاری و هم تکمیلی اقتصادی، اهمیت متقابل ایران و ژاپن را افزایش داده است. در یک طرف ژاپن به عنوان سومین اقتصاد مبتنی بر تولید و چهارمین صادر کننده بزرگ تولیدات صنعتی در جهان قرار دارد که تعامل و تجارت گسترده ای با اقتصاد جهانی دارد. همکاری ایران با این اقتصاد بزرگ می تواند دریچه ای به سوی همکاری های ایران و جهان بگشاید. همچنین سرمایه گذاری ژاپنی ها در ایران در زمینه فناوری های نوین به پیشرفت کشورمان کمک شایانی خواهد کرد.
در تحلیل چرایی علاقه مندی ژاپنی ها برای حضور و سرمایه گذاری در ایران باید گفت که برجام و باز شدن گره روابط با ایران یک طرف قضیه است و مسائل متعددی در شکل گیری و تشدید این علاقه مندی دخیل اند. ایران پسابرجام برای ژاپن مبدا مطمئنی برای تامین انرژی مورد نیاز است. ضمن آن که تامین انرژی از ایران به عنوان کشوری امن در منطقه ناامن، ثبات و توسعه روابط اقتصادی را برای ۲ کشور به دنبال دارد.
همچنین ژاپنی ها مانند دیگر کشورهای مشتاق به برقراری روابط با ایران، روی بازار هشتادمیلیونی کشورمان حساب باز کرده اند تا بخشی از تولیدات خود را روانه این بازار بزرگ کنند. افزون بر این بازار پرکشش، ایران دروازه ورود به بازهای چند صد میلیون نفری پیرامونی است که این واقعیت از دید ژاپنی ها دور نمانده است. ایران در منطقه خاورمیانه از نظر زیر ساخت های اقتصادی، توسعه سرمایه انسانی و نیروی جوان و ماهر از جایگاه ویژه ای برخوردار است که این مساله می تواند همکاری اقتصادی برای ژاپنی ها و راه اندازی طرح های مشترک اقتصادی را برای ایران و ژاپن پرمنفعت سازد. به این ترتیب می توان گفت ۲ کشور در وضعیت کنونی در آستانه بازگشت به روابط پررونق کنونی ایستاده اند.