شوک آمریکایی به بازارها

اقتصاد ایرانی: همسو با پیش بینی ها، فدرال رزرو، انقباض سیاست پولی آمریکا را تشدید کرد؛ اما آنچه کمتر کسی پیش بینی کرده بود، اشاره این نهاد به احتمال ۸ یا ۹ بار افزایش نرخ های بهره در ۳ سال آینده بود. اعلام این تصمیم، بازارهای جهان را متاثر کرد. 

شاخص دلار که ماه هاست قدرت نمایی می کند، آخر هفته گذشته از مرز ۱۰۳ واحد نیز گذشت تا اوج ۱۴ ساله تازه ای را تجربه کند. قدرت دلار بازار کالا را در موقعیت دفاعی قرار داد تا نوسان های بهای اونس طلا نیز به پیرامون مرز ۱۱۳۰ دلار منتقل شود. جهش ترامپی بورس های جهانی نیز با انتشار بیانیه فدرال رزرو متوقف شد. بازارهای ایران نیز از این تحولات اثر گرفتند. در بازار داخلی ارز، انتظارات ناهمسو است، با این همه نرخ های برابری جهانی دلار، از عوامل تعیین کننده قیمت در ایران است. در این میان، مدیریت نوسان ها با تعدیل نرخ های برابری دلار تقویت شده و ارزهای تضعیف شده می تواند از اولویت های سیاست گذار باشد. در بورس تهران هم انعکاس رشد ارزش دلار در بازار جهانی می تواند به سودآوری شرکت های کالایی کمک و افت قیمت جهانی کالاها با فشار ارزش دلار، اثر مثبت رشد نرخ دلار در سودآوری شرکت های بورسی را تعدیل کند.

به گزارش دنیای اقتصاد، این گزارش تحولات بازارهای جهانی و داخلی را در عصر انقباض پولی در آمریکا را واکاوی کرده است.

همه می دانستند که نشست دسامبر کمیته بازار آزاد فدرال رزرو آمریکا تایید کننده افزایش نرخ های بهره در بزرگ ترین اقتصاد جهان است. با این همه، کمتر کسی گمان می کرد که سیاست گذاران پولی پرنفوذترین بانک مرکزی دنیا در آخرین بیانیه خود در سال ۲۰۱۶ چنان لحنی را برگزینند. نشست دو روزه فدرال رزرو چهارشنبه شب با انتشار بیانیه ای به کار خود پایان داد، بیانیه ای که نه تنها افزایش نرخ های بهره را اعلام کرد، بلکه برای سه سال آینده میلادی ۸ یا ۹ بار افزایش دیگر را پیش بینی کرد. این انقباضی فراتر از انتظار خواهد بود که واگرایی سیاست های پولی بانک های مرکزی عمده را عمیق تر خواهد کرد. اوج گیری شاخص دلار تا اوج ۱۴ ساله و عقب نشینی فلز زرد تا کف ۱۰ ماهه نمادهای «عصر انقباض آمریکایی» هستند.

یک سال انتظار

بانک مرکزی آمریکا در دسامبر سال ۲۰۱۵ میلادی برای نخستین بار در حدود یک دهه پیش از آن نرخ بهره وجوه فدرال را افزایش داد. انبساط پولی مهم ترین واکنش کمیته بازار آزاد به بحران بود که عمدتا با خرید اوراق قرضه انجام می شد. کمیته سیاست گذار پولی بانک مرکزی ایالات متحده پس از ماه ها تردید، در نهایت در واپسین روزهای سال ۲۰۱۵ به این نتیجه رسید که احیای اقتصاد آمریکا آنقدر نیرومند است که بتواند انقباض پولی را تاب بیاورد. با وجود این، چالش های ماه های ابتدایی سال ۲۰۱۶ بار دیگر اعضای کمیته را برای اجرای انقباض دوباره پولی مردد کرد. مشکلات اقتصادی چین، پردردسر ماندن بسیاری دیگر از اقتصادهای عمده، شوک شدید به بازارهای سهام، نفت ارزان و اثرات ضدتورمی آن و... از عوامل مهم شک اقتصاددانان کمیته بازار آزاد به تشدید سیاست های انقباضی بود. داده های اقتصادی آمریکا نیز که گهگاه بد بود و شک بیشتر را تشویق می کرد. ولی از میانه های سال، بهبود وضعیت بازار کار نشانه ای از ادامه احیای قابل قبول شد. نرخ بیکاری که در مقطعی بالای ۱۰ درصد بود، به زیر ۵ درصد رفت و تورم هم اندک اندک رشد کرد.در این شرایط، احتیاط ادامه پیدا کرد اما با پایان نشست نوامبر که تصویب کننده انقباض نبود، احتمال انقباض پولی در آخرین نشست سال بیشتر و بیشتر شد. در حالی که نظرسنجی های میانه نوامبر نشان می داد که احتمال افزایش نرخ های بهره در نشست دسامبر حدود ۷۵ درصد است، یک روز مانده به نشست، انقباض دوباره پولی تقریبا قطعی به نظر می رسید. نشست دسامبر سه شنبه آغاز شد و چهارشنبه با انتشار بیانیه ای شوکه کننده به کار خود پایان داد.

بیانیه شگفتی ساز

مهم ترین نکته بیانیه چهارشنبه، اعتماد اعضای کمیته بازار آزاد به احیای اقتصاد آمریکا با وجود تمام چالش ها است. بیانیه این طور شروع می شود: «اطلاعات دریافتی از زمان نشست نوامبر نشان می دهد که بازار کار به تقویت ادامه داده و از میانه سال فعالیت اقتصادی با آهنگی معتدل رشد کرده است. اشتغال زایی در ماه های اخیر استوار بوده و نرخ بیکاری کاهش یافته است. هزینه خانوار با اعتدال رشد کرده اما سرمایه گذاری ثابت در کسب و کار ملایم مانده است. تورم از اوایل سال رشد کرده اما هنوز پایین نرخ هدف ۲ درصدی کمیته است.» نتیجه این نگرش، رشد نرخ های بهره بوده است. کمیته چهارشنبه اعلام کرد که بازه هدف نرخ ها را از ۰.۲۵ تا ۰.۵ درصد به ۰.۵ تا ۰.۷۵ درصد افزایش داده است. اما نکته مهم تر این است که کمیته گفته انتظار دارد نرخ های بهره در سال آینده میلادی ۳ بار دیگر رشد کند. این اظهارنظر درباره روند سال ۲۰۱۷ با توجه به همیشه محتاط بودن کمیته بازار آزاد، بسیار جالب توجه است. حتی برای سال ۲۰۱۸ نیز ۲ یا ۳ رشد نرخ و برای سال ۲۰۱۹ هم ۳ رشد دیگر پیش بینی شده است. صحبت از ۸ یا ۹ بار رشد نرخ های بهره در حالی مطرح می شود که پیش تر از این احتمال مطرح بود که شیب بسیار کند رشد نرخ ها؛ اثر انقباض را در کوتاه مدت خنثی کند. حالا حتی اگر سه رشد سال ۲۰۱۷ هم ۰.۲۵ درصدی باشد، نرخ های بهره به بازه ۱.۵ درصد خواهد رسید که بسیار از نرخ های نزدیک به صفر سال های بحران فاصله دارد.

مسیر انقباض

کمیته بازار آزاد فدرال رزرو، شاخه ای از هیات رئیسه فدرال رزرو است که جهت سیاست پولی را تعیین می کند. این کمیته از شورای حکامی ۷ نفره و ۵ رئیس رزرو بانک های منطقه ای تشکیل می شود. کمیته از طریق عملیات بازار آزاد و تنظیم دارایی های بانک، عرضه پول را کم و زیاد می کند تا اقتصاد در وضعیت متعادل بماند. در دوره بحران، خرید اوراق قرضه دولتی ازسوی بانک به تحریک اقتصاد منجر می شد و حالا فروش این اوراق که بهای آنها را پایین و بازدهی آنها را بالا می برد، فعالیت و سرمایه گذاری را تشویق خواهد کرد. در هفته ها و ماه های آینده، فدرال رزرو برای انقباض عرضه پول و افزایش حجم پول در دسترس در نظام بانکی، دارایی های پیش تر خریداری شده را خواهد فروخت.مهم ترین نرخ، نرخ بهره وجوه فدرال است، نرخی بهره شبانه ای که نهادهای دیگر با آن، سپرده های خود در فدرال رزرو را به یکدیگر وام می دهند. به این ترتیب نرخ بهره وجوه فدرال دیگر نرخ های بهره کوتاه مدت و بلندمدت، نرخ های برابری ارزی، عرضه اعتبار و تقاضای سرمایه گذاری، اشتغال زایی و برون داد اقتصادی را هم متاثر می کند.

کمیته و ترامپ

فدرال رزرو ایالات متحده در حالی از آهنگ تندتر رشد نرخ های بهره صحبت کرده که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری منتخب آمریکا در جریان کارزارهای انتخاباتی خود بارها از ثابت ماندن نرخ بهره وجوه فدرال در ماه های گذشته انتقاد کرده بود. انتقادها به حدی بود که جنت یلن، رئیس فدرال رزرو در آخرین حضور خود در کنگره آشکارا گفت که با روی کار آمدن ترامپ، قصدی برای کنار رفتن از ریاست بانک مرکزی آمریکا ندارد.فدرال رزرو آمریکا نهادی کاملا مستقل از دولت است و از این رو، تغییر اخیر در سیاست پولی نتیجه پیروزی نامزد جنجالی جمهوری خواهان نیست، با این همه هم اکنون سیاست پولی فدرال رزرو همسو با خواسته های ترامپ است. دلیل این همسویی، رشد تورم در آمریکاست. شاخص بهای مصرف کننده در کنار نرخ بیکاری همیشه یکی از مهم ترین شاخص های مورد توجه کمیته بوده و حالا حرکت تورم به سوی نرخ هدف، اعضای کمیته را به سریع تر کردن آهنگ رشد نرخ بهره وجوه فدرال متقاعد کرده است. تورم پایین در اقتصاد آمریکا از دردسرهای مهم دوره رکود بوده و حالا که تورم ۱۲ ماه منتهی به نوامبر ۲۰۱۶ برابر ۱.۷ درصد شده، نگرانی از تورم اندک به نگرانی از سخت شدن مهار تورم بدل شده است. سیاست های اعلامی ترامپ که حامی افزایش شدید هزینه های عمومی است می تواند تورم زا باشد. جنت یلن در نشست خبری ای که چهارشنبه شب پس از نشست کمیته بازار آزاد برگزار شد اعلام کرد که تا فوریه ۲۰۱۸ که دوره ۴ ساله ریاستش پایان می گیرد، در مسند خود باقی خواهد ماند.

واکنش بازار

بازارهای جهان چهارشنبه شب ابتدا تنها به رشد ۰.۲۵ درصدی نرخ های بهره توجه داشتند و از آنجا که تقریبا همه می دانستند که این اتفاق خواهد افتاد، روندها ابتدا چندان از تحولات آمریکایی متاثر نشدند. ولی گذر زمان و فرصت درک جزئیات بیانیه و مواضع رئیس فدرال رزرو، بازارها را بیشتر و بیشتر متاثر کرد.رشد نرخ های بهره عموما (نه لزوما) به رشد ارزش پول می انجامد و عجیب نیست که در شرایطی که اعتماد به اقتصاد آمریکا بهبود یافته، ارزش دلار بیش از پیش تقویت شود. شاخص دلار از ژوئن ۲۰۱۵ که احتمال رشد نرخ های بهره در آمریکا مطرح شد رو به رشد گذاشت و با وجود افت های مقطعی ناشی از داده های بد یا تعدیل روند، قوی ماند. در نوامبر که احتمال انقباض دوباره مطرح شد شاخص دلار با عبور از مرز ۱۰۱.۵ واحد به اوج ۱۴ ساله رفت. این اوج گیری این احتمال را مطرح کرد که بازار رشد نرخ های بهره را پیشخور کرده و اثر این احتمال قوی پیش تر در بازار اعمال شده است. اما دلار پس از چهارشنبه هم تقویت شده است.شاخص دلار که روز سه شنبه روی عدد ۱۰۱.۰۷ واحد ایستاده بود، چهارشنبه تا رقم ۱۰۱.۷۶ واحد بالا رفت.

ولی اوج غافلگیر کننده عدد ۱۰۳.۰۲ واحد روز پنج شنبه بود که نشان می داد هضم احتمال ۹ بار رشد نرخ بهره وجوه فدرال کار خود را کرده است. این رقم، اوج ۱۴ ساله تازه ای برای پول آمریکا بود. البته روند دلار روز جمعه اندکی اصلاح شد و شاخص آن روی ۱۰۲.۹۵ ایستاد. با این همه دلار حالا بسیار قوی است تا این مساله نیز نگرانی های خاص خود را ایجاد کند. دلار بازار کالا را هم متاثر می کند و افت و خیز قیمت ها در این بازار نیز در روزهای اخیر جالب بوده است. یکی از محبوب ترین کالاهای جهان، طلاست که دوران بدی را سپری می کند. چالش های اقتصادی ابتدای سال ۲۰۱۶ و صدالبته تعویق مداوم تشدید انقباض پولی در آمریکا، نیمه نخست سال جاری میلادی را ماه هایی کم نظیر برای فلز زرد ساخت اما در نیمه دوم تقویت احتمال انقباض و رشد دیوانه وار دلار بود که طلا را سرکوب کرد. حالا حرکت طلا به سوی مرز ۱۱۰۰ دلار در میان مدت دور از ذهن نیست. اونس طلا که سه شنبه روی بهای ۱۱۵۸ دلار ایستاده بود، چهارشنبه تا قیمت ۱۱۴۳ دلار پایین آمد. با این همه، قیمت ۱۱۲۸ دلاری اونس در روز پنج شنبه، کف قیمتی ۱۰ ماهه ای بود که علاقه مندان به طلا را کم امید کرد. بهای طلا نیز روز جمعه تا قیمت ۱۱۳۵ دلار تعدیل شد اما این کالای سرمایه ای احتمالا مدتی تحت فشار خواهد ماند.معامله گران بازارهای سهام همیشه از سیاست های انقباضی که سرمایه در جریان آنها را کاهش می دهد بیزارند، گرچه از کاهش ابهام درباره سیاست های پولی استقبال می کنند. سیاست پولی کمیته بازار آزاد فدرال رزرو در ۱.۵ سال گذشته درگیر ابهام بوده و حالا که ابهام کاهش یافته، معامله گران سهام می توانند راحت تر تصمیم گیری کنند. با این حال، صحبت از آهنگ کمتر مورد انتظار رشد نرخ های بهره شاخص های بورس را هم تحت فشار گذاشته است.

شاخص های سهام در روندی غیرمنتظره، پس از پیروزی ترامپ دست به رکوردزنی زدند. تمام شاخص های مهم آمریکا با پیروزی نامزدی که برنامه های بسیار بلندپروازانه ای را مطرح کرده، شروع به جهش و بازارهای آسیایی و اروپایی را هم متاثر کردند. اعلام روند احتمالی انقباض پولی در آمریکا در سال های آینده، چهارشنبه شب به افت بازارهای سهام انجامید. بازارهای سهام که سه شنبه عمدتا در حالت انتظاری بودند، چهارشنبه تحت فشار قرار گرفتند و پنج شنبه هم تحت فشار ماندند.اما آیا روندهای آخر هفته گذشته، روندهای ماندگار خواهند بود؟ روندهای هفته ها و ماه های پیش رو به این بستگی دارد که دولت ترامپ تا چه حد براساس برنامه های اعلامی پیش خواهد رفت. اگر تورم آمریکا به نرخ هدف ۲ درصدی برسد و پیرامون این مرز نوسان اندکی داشته باشد، اشتغال زایی به بهبود وضعیت کار ادامه دهد و شاخص های کلان دیگر نیز همسو با انتظارات فدرال رزرو پیش روند، ۳ بار رشد نرخ بهره اتفاق خواهد افتاد و این امر دلار قوی را تداوم خواهد بخشید. دلار قوی کالاهایی مانند نفت و طلا را تضعیف خواهد کرد، گرچه این کالاها تحت تاثیر عوامل دیگری هم هستند. نفت اگر با اقبال کاهش عرضه در سطح جهان همراه شود، می تواند بخشی از قدرت اخیر خود را حفظ کند. طلا علاوه بر دلار قوی، تحت فشار کاهش خرید به عنوان سرمایه امن مواجه خواهد بود، مگر آنکه چالش های دیگر اقتصادهای عمده جهان بار دیگر خودنمایی کند. واگرایی سیاست پولی بانک های مرکزی جهان می تواند به نفع طلا تمام شود، گرچه باید توجه کرد که طلا بیش از هر چیزی از داده های اقتصاد آمریکا اثر می پذیرد. بازارهای سهام نیز احتمالا قوی خواهند ماند چراکه جهش ترامپی آنها دست کم فعلا محفوظ خواهد ماند، اول از آن رو که برنامه های او هنوز شکست نخورده اند و دوم از آن رو که ابهام سیاست پولی کاهش یافته است.