چه زمانی برای تک‌نرخی کردن ارز مناسب است؟

اقتصاد ایرانی: سیدبهاءالدین حسینی هاشمی در خصوص علل افزایش قیمت ارز در روزهای اخیر گفت: واقعیت این است که بازار ارز همچنان در کشور ما بازاری دو نرخی است. در بازار آزاد بدون کمترین تشریفاتی می توان خرید و فروش کرد ولی در بازار رسمی که توسط دولت مدیریت می شود برای معامله باید از هفت خوان عبورکرد.

وی افزود: "بازار ارز در همه جای دنیا با نوسان و افت و خیز همراه است اما در ایران عوامل مختلفی وجود دارند که شدت و دامنه این نوسانات را در مواقع خاص، تقویت می کنند. ماهیت سوداگرانه بازار ارز این امکان را به دلال ها می دهد تا به هر بهانه ای مانند مسافرت های ژانویه و بعد از آن عید نوروز یا ثبت نام دانشگاه های خارجی، قیمت ها را دستخوش نوسان کنند و از این نوسان گیری سودببرند بنا بر این در ریشه یابی جهش های اخیر نرخ ارز در بازار آزاد نباید از عواملی مانند مناسبت ها و نوسان گیری های دلال ها غافل بود".

به گزارش خبرآنلاین، این کارشناس اقتصاد ادامه داد: "جنس ارز تزریقی به بازار در ایران، عامل دیگری برای تشدید نوسانات در بازار کشور ما است؛ متاسفانه در کشور ما با وجود اینکه مقدار این ارز بازرگانی یعنی ارز ورودی به بازار از محل صادرات محصولات پتروشمی، کمتر از ۲۰ درصد کل نیاز بازار باشد اما همین مقدار، نرخ ارز را تعیین می کند. به همین خاطر کاهش یا افزایش مقدار ارز تزریقی به بازار لزوما از تغییرات صادرات غیرنفتی تأثیر نمی گیرد و عوامل دیگری مانند رفتار صادرکنندگان مشتقات نفتی در عرضه ارز به بازار مؤثر است. از همین رو هم چندی قبل و با آغاز موج اول گرانی دلار در بازار، رئیس کل بانک مرکزی از صادرکنندگان محصولات پتروشمی خواست تا ارز بیشتری را در بازار بفروش برسانند".

ریشه نوسانات اخیر چیست؟

حسینی هاشمی پس از بیان خصوصیات کلی بازار ارز در اقتصاد ایران در تشریح علل نوسانات اخیر گفت: "یکی از علل افزایش اخیر قیمت دلار در بازار ایران، انتخاب ترامپ به عنوان رئیس جمهور در آمریکا است. پس از انتخاب ترامپ احساس ناپایداری و ناامنی در جهان افزایش پیدا کرده است و بسیاری از مردم تلاش می کنند با تبدیل بخشی از دارایی های خود به ارز معتبری مانند دلار، ارزش داشته هایشان خود را حفظ کنند بنابراین تقاضا برای دلار در بازارهای جهانی بالا رفت . قیمت آن هم افزایش یافت تا جایی که چندی قبل رکورد 14 ساله خود را نیز شکست. این افزایش جهانی خواه ناخواه بر قیمت دلار در ایران نیز اثر گذاشت".

پتروشیمی ها به دنبال چه هستند؟

مدیرعامل سابق بانک سرمایه با اشاره مجدد به جنس غیر بازرگانی ارز تزریقی به بازار کشور در تشریح علت بعدی جهش قیمتی اخیر گفت: "پس از موج اول افزایش نرخ ارز در بازار، بانک مرکزی از شرکت های پتروشمی که بیشترین ارز صادراتی را در اختیار دارند، خواست تا ارزها حاصل از صادرات را در بازار بفروشند. این شرکت ها به ظاهر خواست بانک مرکزی را پذیرفتند اما در عمل اتفاق خاصی نیفتاد و ارز تزریقی آن ها افزایشی نیافت".

حسینی هاشمی ادامه داد: "یکی از مشکلات همیشگی ما در بازار ارز این است که تمام بنگاه های اقتصادی اعم از واحدهای تولیدی صادرکننده، بانک ها و برخی شرکت ها که ارز در اختیار دارند، تمایلی برای اینکه در مدیریت بازار مسئولیتی داشته باشند، ندارند و  بیشتر تمایل دارند ارز خود را در فصل گرانی وارد بازار کنند تا سود بیشتری ببرند".

دست بانک مرکزی بسته است

وی ادامه داد: اگرچه توزیع کننده انحصاری ارز را در اقتصاد ایران باید بانک مرکزی دانست اما واقعیت این است که دست بانک مرکزی نیز در شرایط فعلی اصلا برای مدیریت بازار باز نیست و کمبودهای جدی مواجه است. مهمترین منبع درآمد ارزی ما نفت است و با وجود اینکه قیمت نفت مقداری افزایش پیدا کرده است اما هنوز این افزایش قیمت آنقدر نیست که دولت و بانک مرکزی بتوانند نیاز بازار را با آن تامین کنند".

مدیرعامل اسبق بانک صادرات افزود: "یکی دیگر از مشکلات بانک مرکزی، عدم برقراری روابط کارگزاری میان بانک های ایران وبا خارج است. به همین خاطر تدبیر بانک مرکزی برای سوق دادن مردم به بانک ها برای تأمین ارز مورد نیازشان عملا بی فایده است چرا که بانک های ما عملا رابطه بین المللی ارزی ندارند و تنها ارز در اختیار آن ها همان ارزی است که بانک مرکزی میانشان توزیع می کند".

به گفته حسینی هاشمی "رواج رفتارهای سوداگرانه و وجود بیکاران فراوانی که تنها یا شاید راحت ترین کار برایشان دلالی از هر نوع آن اعم از دلالی ارزی است، یکی از مشکلات بزرگ بازار ایران است. در واقع رکود و نبود شغل مولد به تعداد دلال های ارز افزوده است. این خضور پرتعداد عملا به تشدید رفتارهای سوداگرانه منجرشده که مدیریت بازار را بسیار دشوارتر کرده است".

اشتباهات بانک مرکزی

این کارشناس اقتصاد در بخش دیگری از گفت‎وگوی خود به اشتباهات بانک مرکزی در بازار ارز و تعیین سیاست های ارزی پرداخت و گفت: "گذشته از عواملی که خارج از اختیار بانک مرکزی است، متأسفانه مسئولان این نهاد هم دچار اشتباهاتی شدند که به تشدید مشکلات دامن زده است؛ به عنوان مثال پس از افزایش تقاضا برای دلار در بازارهای جهانی و تقویت آن مقابل ارزهایی مانند یورو، بانک مرکزی ایران باید این تغییر موازنه را در داخل اعمال می کرد و همان موقع رابطه ریال با دلار را تغییر می داد. به عبارت دیگر بانک مرکزی باید به فکر توازن قیمت دلار با یورو و پوند می بود چرا که قیمت دلار در مقابل یورو و پوند حدود ۱۰ درصد تقویت شده بود و ما باید این ۱۰ درصد را که به ایران حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ تومان می شد در ارز مبادله ای اعمال می کردیم".

وی افزود: فاصله ارز دولتی با ارز آزاد بسیار کم شده و به نزدیک ۸۰۰ تومان رسیده است پس بانک مرکزی هم نمی تواند ارز دولتی را به قیمت خیلی پایین بفروشد در نتیجه متقاضیان هم به بازار آزاد مراجعه می کنند.

تکلیف یکسان سازی نرخ ارز چه می شود؟

حسینی هاشمی درباره سرنوشت یکسان سازی نرخ ارز هم گفت: "متاسفانه دولت دچار پارادایم شده است؛ اگر بخواهد نرخ ارز را یکسان کند باید با قیمت واقعی یکسان شود که در حال حاضر خیلی بالا است و اگر قیمت را در این حد بالا ببرد، تاثیر مخربی بر اقتصاد خواهدداشت. از سوی دیگر اگر ارز را به کرانه پایین نزدیک کند و با قیمت پایین بفروشد، نمی تواند هزینه ها و کسری خود را تامین کند بنابراین فکر می کنم بانک مرکزی باید فعلا موضوع تک نرخی کردن ارز را کنار بگذارد و ابتدا بازار ارز را سروسامان بدهد".

وی با اشاره به تجربیات برخی کشورهای همسایه ایران در کنترل بازار دلار گفت: "در کشورهای دیگر وقتی نرخ ارز تغییر می کند، معاملات ارزی را متوقف می کنند تا بازار، قیمت را تعیین کند و از روز بعد به قیمت بازار، معاملات را از سرمی گیرند. در کشور ما هم طبق بخشنامه اخیر بانک مرکزی به بانک ها، ملاک خرید و فروش، قیمت بازار آزاد است بنابراین چه دلیلی دارد که دولت ارز دولتی را تقویت کند؟"

وی ادامه داد: "من فکر می کنم ارز را زمانی باید تک نرخی کرد که فاصله ارز رسمی و غیررسمی زیاد شود. تا این فاصله زیاد نشود، اعلام یک نرخ عملا فایده ای نخواهد داشت ولی در صورت افزایش فاصله و اعلام یک نرخ می توان با تزریق ارز به بازار، موقعیت تک نرخی را مدیریت و حفظ کرد. در غیر این صورت دولت برای تامین ارز متقاضیان باید ارز رسمی فراوانی عرضه کند و تقاضاهای واهی زیادی برای آن ایجاد می شود در حالی که هیچ تاثیری هم در بازار آزاد نمی گذارد و تنها دست دولت را خالی می شود".

حسینی هاشمی در پایان گفت: "دولت های ما همواره از آثار تورمی تک نرخی کردن ارز هراس دارند که البته ترس نابه جایی هم نیست اما واقعیت این است که اکنون ارز تاثیر خود را در تورم گذاشته و قیمت کالاهایی که با ارز قیمت گذاری می شوند بالا رفته است. یعنی ما پیاز را خورده ایم و چشممان می سوزد پس الان زمان مناسبی است برای اینکه رانت و تقاضا برای ارز ارزان قیمت را از بین ببرد تا تقاضاهای واقعی را پاسخ بگوید".