بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : پنجشنبه 23 دى 1395      12:6

چرا بازار ارز در ایران ثبات ندارد؟

مجموعه‌ای از عوامل ساختاری و کوتاه‌مدت، هر از چند گاهی تکانه‌هایی را در بازار ارز ایجاد می‌کند که آثار آن‌ها بر اقتصاد کشور بیش از اصل افزایش یا کاهش قیمت ارز است.

اقتصاد ایرانی: نوسانات و جهش نرخ ارز یکی از مسائلی است که از اواسط دهه ۱۳۸۰ به بعد به علل مختلف و هر چند سال یک بار در اقتصاد ایران اتفاق می افتد. تازه ترین این نوسانات درآذرماه امسال اتفاق افتاد که طی آن ارزش اسمی ریال در مقابل بسیاری از ارزهای خارجی تضعیف شد.

به گزارش خبرآنلاین، زمینه های بنیادین افزایش نرخ ارز در طی سال های گذشته به تدریج بوجود آمده است و به همین خاطر تحولات و نوسانات بازار ارز با متغیرهای بنیادین بازار ارز در ایران ناسازگار نیست. با این حال افزایش جهانی ارزش دلار، انتخابات آمریکا و افزایش فصلی تقاضای ارز تجاری و مسافرتی و عدم عرضه بخشی از ارز غیرنفتی در فصل پاییز نیز  در این زمینه مؤثر بود. اگرچه نباید از این واقعیت نیز غافل شد که ریشه های اصلی تحولات بازار ارز که هر چند سال یک بار رخ می دهد، سیاست دولت و بانک مرکزی مبنی بر لنگر قرار دادن نرخ اسمی ارز است.

نرخ ارز از ابتدای تابستان ۱۳۹۵ روندی صعودی داشت اما روند صعودی نرخ ارز از پاییز سرعت گرفت. هم زمان با سرعت گرفتن نرخ ارز در بازار در ماه های منتهی به پاییز، انحراف معیار نرخ ارز و همچنین ضریب تغییرات آن نیز افزایش یافت. به طور مشخص در  آبان و آذر و ۱۱ روز ابتدایی دی ماه، نوسانات نرخ ارز به طور معناداری افزایش یافت و بازار دچار التهاب بیشتری نسبت به ماه های قبل از آن شد.

بعد از سال ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ که بازار ارز شاهد نوسانات شدیدی بود، از سال ۱۳۹۲ بازار ارز روند نسبتاً باثباتی را طی کرده است. از نیمه دوم سال ۱۳۹۲ تا پاییز سال ۱۳۹۵ بازار ارز با ثبات نسبی روبرو بوده و نرخ ارز تغییرات چندانی نداشته است. هر چند در برخی دوره ها نوسانات محدودی در بازار رخ داد. مثلاً از پاییز سال ۱۳۹۴ تا دی ماه همان سال نرخ ارز نوسانات محدودی داشت به طوری که در دی ماه ۱۳۹۴ بالاترین نرخ ارز بعد از سال ۱۳۹۲ یعنی ۳۶۷۳۳ ریال ثبت شد. با این حال بازار ارز در پاییز ۱۳۹۵ دچار نوسانات شدید و التهاباتی شد، به طوری که در آذرماه شاهد افزایش قابل توجه نرخ ارز بودیم. بین خردادماه تا آبان ماه ۱۳۹۵ متوسط ماهانه نرخ ارز حدوداً ۵ درصد افزایش یافته است، اما در آذرماه و در مدت یک ماه متوسط نرخ ارز بیش از ۶ درصد نسبت به آبان ماه افزایش یافته است.

مرکز پژوهش های مجلس در تحلیلی مفصل به بررسی تمامی عموال اثرگذار بر نرخ ارز و دامنه تأثیرگذاری هر یک از آن ها پرداخته است.

عوامل بنیادین افزایش نرخ ارز

اگرچه نوسانات ارزی در یکی دو ماه اخیر شدت یافته است اما بنظر می رسد عوامل بنیادین این وضعیت در سال های گذشته به تدریج شکل گرفته اند. عوامل بنیادین، روند بلندمدت نرخ های برابری پول کشورها را تعیین می کنند. اگر در کشوری نرخ رشد اقتصادی کاهش و نرخ تورم افزایش، عرضه پول داخلی آن کشور به علت سیاست های انبساطی پولی افزایش، کسری بودجه دولت افزایش یا کسری تجارت خارجی در آن افزایش یابد، در آن صورت ارزش پول آن کشور در مقابل سایر پول ها کاهش خواهدیافت.

در سال های پس از بحران ارزی ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ و خصوصاً طی ماه های اخیر، برخی از روندهای اقتصادی، نقشی اساسی در شکل گیری زمینه های کاهش ارزش پول ملی داشته اند به گونه ای که طی سال های اخیر، روند متغیرهای تعیین کننده نرخ ارز بجز نرخ تورم همگی در جهت کاهش ارزش پول ملی بوده است.

درآمدهای نفتی

از سال ۱۳۹۰ در ابتدا به علت تحریم های نفتی و سپس از سال ۱۳۹۳ به علت کاهش جهانی قیمت های نفت درآمدهای نفتی روندی نزولی داشته است. از آنجا که بخش مهمی از عرضه ارز در اقتصاد ایران ناشی از صادرات نفت و گاز است لذا در مجموع این روند نشانگر کاهش عرضه ارز به اقتصاد ایران و ایجاد زمینه برای کاهش ارزش پول ملی است البته در ماه های اخیر و با افزایش تولید و فروش نفت پس از برجام انتظار بر این است که صادرات نفت افزایش یافته باشد. با این حال به علت کاهش شدید قیمت نفت در دو سال اخیر بنظر نمی رسد این میزان افزایش تولید و صادرات بتواند کاهش درآمد صادرات نفت گاز در مقایسه با سال ۱۳۹۰ را جبران کند و کاهش درآمدهای نفتی اثر خود را در کسری تراز عملیاتی بودجه دولت نشان داده است.

بر اساس آمار بانک مرکزی، مجموع کسری تراز عملیاتی و سرمایه ای دولت در سال ۱۳۹۳ معادل ۳.۱۲۸ هزار میلیارد ریال، در سال ۱۳۹۴ معادل ۳.۱۹۶ هزار میلیارد ریال و در هفت ماهه سال ۱۳۹۵ معادل ۶.۲۴۷ هزار میلیارد ریال بوده است که از میزان مصوب این تراز در هفت ماهه ۱۳۹۵ (کسری ۲۰۶ هزار میلیارد ریال) ۶.۴۱ هزار میلیارد ریال بیشتر است بنابراین کسری بودجه دولت در همه این سال ها تداوم داشته است که این موضوع نیز کاهش ارزش پول ملی را قابل پیش بینی می کند.

نرخ رشد اقتصادی

نرخ رشد اقتصادی که پس از سال ۱۳۹۱ رشد منفی را تجربه کرده، هنوز به صورت معناداری افزایش نیافته است. اگرچه نرخ رشد اقتصادی در سال ۱۳۹۳ بالغ بر ۳ درصد اعلام شد اما رشد اقتصادی در سال ۱۳۹۴ کاهش یافت البته ارقامی که اخیراً بانک مرکزی از رشد اقتصادی در ۶ ماهه اول ۱۳۹۵ ارائه کرده نشانگر رشد ۴.۷ درصدی اقتصادی است.  در مجموع اقتصاد ایران بین سال های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ به طور متوسط سالانه تنها ۸.۰ درصد رشد کرده است و سطح تولید ناخالص داخلی هنوز به سطح سال ۱۳۹۰ یعنی دوران قبل از شوک های شدیدی نفتی، ارزی و تحریم نرسیده است.

نرخ تورم

نرخ تورم از سال ۱۳۹۲ به بعد روندی نزولی یافته و در سال۱۳۹۵ به ارقام تک رقمی رسیده و. از این جهت روند مثبتی در اقتصاد ایران رخ داده است اما نرخ تورم ایران حتی بعد از تک رقمی شدن هنوز از ارقام متوسط جهانی بالاتر است. برای

مثال متوسط نرخ تورم در کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه در سال ۲۰۱۵ تنها ۱ درصد و در کل دنیا ۵.۱ درصد بوده است. بنابراین نرخ تورم در ایران حتی پس از تک رقمی شدن در مقیاس جهانی نرخی بالا محسوب می شود.

لذا طبیعی است که انباشت تورم مزمن در طی سال های گذشته، فشار برای کاهش ارزش پول ملی را در پی داشته باشد.

اجزای تراز پرداخت ها

بر اساس آمار هفت ماهه بانک مرکزی تا پایان مهرماه ۱۳۹۵ کل واردات گمرکی حدود ۲۴ میلیارد دلار و صادرات گمرکی کشور نیز ۶.۱۸ میلیارد دلار بوده است. بر این اساس کسری تراز بازرگانی گمرکی کشور ۴.۵ میلیارد دلار بوده که با توجه به افزایش صادرات نفت و گاز در همین مدت کاملاً قابل جبران بوده است و بنظر می رسد از این ناحیه فشار عمده ای به بازار ارز وارد نشده باشد. با این حال به علت حمقیاس قابل توجه قاچاق و بازار غیررسمی، بنظر می رسد بخش مهمی از تقاضای ارز از این ناحیه صورت می گیرد لذا کسری تجاری بر مبنای آمار رسمی به تنهایی نمی تواند توضیح دهنده اثر تجارت خارجی رسمی و غیررسمی بر بازار ارز باشد. ارزیابی روشن و رسمی از میزان قاچاق کالا وجود ندارد اما در مصاحبه های مختلف مسئولان در یک سالاخیر رقمی حدود ۱۵ میلیارد دلار برآورد شده است.

همچنین نگاهی به ارقام تراز پرداخت ها نشان دهنده کسری در این حساب است. بر اساس آمارهای بانک مرکزی، در سه ماهه ابتدای سال ۱۳۹۵ خالص حساب جاری حدود ۳.۵ میلیارد دلار بوده است. با این حال حساب سرمایه با کسری حدود ۵ میلیارد دلاری روبرو بوده است. در همین مدت خالص تغییر در ذخایر بین المللی (ترازپرداخت ها) با کسری بیش از ۶ میلیارد دلاری روبرو بوده است که به نوعی نشانگر فزونی تقاضا برای ارز خارجی نسبت به عرضه آن است. این رقم با آغاز تغییرات در بازار ارز از تابستان ۱۳۹۵ کاملاً سازگار است و بیان می کند که ارقام حساب تراز پرداخت ها، نمایانگر کسری عرضه ارز نسبت به تقاضای آن و بروز مازاد تقاضا برای ارز خارجی به معنی کسری حساب مذکور از ابتدای سال ۱۳۹۵ بوده است. بر این اساس شاید بتوان عنوان کرد که روند صعودی بازار ارز از آن زمان قابل پیش بینی بوده است.

نرخ سود بانکی

نرخ سود سپرده های بانکی ابتدا در اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ به ۲۰ درصد و سپس در بهمن ماه همان سال نیز به ۱۸ درصد کاهش یافت. در سال ۱۳۹۵ نیز این نرخ به ۱۵ درصد کاهش یافته است. در همین مدت نرخ بهره پایه آمریکا از ۲۵.۰ درصد به ۷۵.۰ درصد افزایش یافته است که اگرچه با نرخهای سود رایج در اقتصاد ایران قابل مقایسه نیست اما به هر حال روندی بر خلاف نرخ سود سپرده های ریالی است. در مجموع کاهش نرخ سود بانکی تقاضا برای پول خارجی را افزایش می دهد که این موضوع به معنای افزایش تقاضا برای دلار است البته این موضوع به معنی تجویز افزایش نرخ سود بانکی یا هر سیاست دیگری در خصوص نرخ سود بانکی نیست بلکه تنها پیامدهای این سیاست را در بازار ارز بیان می کند.

کسری های فزاینده بودجه و بی انضباطی مالی

اینکه اغلب دولت ها در سراسر جهان از کسری بودجه به عنوان یک ابزار سیاست مالی بهره می برند، درست است اما وجود بیانضباطی مالی و اینکه برنامهریزی دقیقی برای شناسایی و پرداخت بدهی ها وجود نداشته باشد، ممکن است دولت را به دستکاری نرخ ارز مجبور کند تا از این طریق بتواند کسری بودجه خود را جبران کند البته این امر به شدت ازسوی دولت یازدهم تکذیب شده است.

عوامل کوتاه مدت

افزایش ارزش جهانی دلار

یکی از مهمترین عوامل کوتاه مدت، افزایش ارزش جهانی دلار در مقابل سایر ارزهاست. شاخص دلار که متوسط وزنی ارزش دلار آمریکا با شرکای تجاری عمده این کشور است، طی ۶ ماهه دوم سال ۲۰۱۶ میلادی تقریباً ۸ درصد بالا رفته است. در این مدت ارزش دلار نسبت به سایر ارزهای جهان شمول افزایش یافته است. با توجه به افزایش حدود ۱۵ درصدی دلار در مقابل ریال در سه ماه گذشته، این بدان معنا است که تقریباً نیمی از افزایش نرخ دلار را نمی توان به افزایش ارزش جهانی آن نسبت داد. افزایش نرخ بهره آمریکا از ۲۵.۰ به ۰.۷۵ درصد در این میان نقش مهمی داشته است که باعث کاهش تقاضای جهانی طلا و افزایش ارزش دلار شده است.

انتخابات آمریکا

انتخابات آمریکا را نیز می توان مهمترین عامل غیراقتصادی دانست که سبب افزایش نرخ ارز در ایران شده است. زیرا جو حاکم بر رسانه ها و جامعه، عدم انتخاب ترامپ و آثار منفی احتمالی انتخاب وی به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا بود. با انتخاب ترامپ و با توجه به موضع شدیدتر وی نسبت به برجام، نااطمینانی نسبت به موضع آینده آمریکا نسبت به ایران نیز افزایش یافت و این موضوع سبب افزایش تقاضا برای ارزهای خارجی به ویژه دلار شد.

احتمال یکسان سازی نرخ ارز توسط بانک مرکزی

اخبار منتشر شده در زمینه تصمیم دولت برای یکسان سازی نرخ ارز تا پایان سال ۱۳۹۵ که چندین نوبت از ابتدای سال اعلام شد نیز تقاضای سفته بازانه برای نرخ ارز با این انتظار که بعد از یکسان سازی نرخ ارز شاهد افزایش آن خواهیم بود، افزایش یابد.

افزایش تقاضای ارز کاغذی مسافری

افزایش تقاضا برای ارز بهدلیل مسافرت نیز از عواملی بودهاند که ازسوی مقامات بانک مرکزی به عنوان عوامل مقطعی افزایش نرخ ارز به ویژه در ماه های اخیر عنوان شده است. میزان تقاضا برای ارز مسافرتی و سیاحتی حدودا 5 میلیارد دلار در سال برآورد می شود.

سیکل تجاری اقتصاد ایران در فصل پاییز

افزایش تقاضای ارز می تواند به علل دیگری ازجمله تسویه ارزی با عرضه کنندگان کالا به داخل کشور در سه ماهه سوم سال ماه آخر سال میلادی باشد. همچنین فصل پاییز همزمان با عدم عرضه ارز ازسوی صادرکنندگان غیرنفتی نیز بوده است. عدم عرضه ارز از سوی پتروشیمی ها در بازار در فصل پاییز به علل مختلف، یکی دیگر از عوامل کاهش عرضه ارز در این مقطع بوده و انتظار می رود با عرضه ارز توسط پتروشیمی ها در فصل زمستان که یک اجبار قانونی نیز بحساب می آید، محدودیت عرضه ارز کاهش یابد.

مجوز به بانک ها برای معامله با نرخ بازار آزاد

در ۱۴ آذرماه سال جاری بانک ها بر اساس بخشنامه بانک مرکزی  اجازه یافتند با نرخ بازار آزاد اقدام به خرید و فروش ارز کنند و به این صورت بخشی از معاملات مرکز مبادلات ارزی به بازار آزاد منتقل شد که این امر نیز تا حدودی بر افزایش نرخ ارز به علت تغییر سازوکار تخصیص آن اثر گذاشت.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir