تکانه‌های ارزی چرا آرام گرفته‌اند؟

اقتصاد ایرانی: از حدود یک ماه قبل که شاهد دور جدیدی از نوسان و جهش قیمت ارز به خصوص دلار در بازار آزاد بودیم، مسئولان بانک مرکزی و دولت بارها تأکید کردند که نوسان گذرا است.

به گزارش خبرآنلاین، سخنگوی دولت با اشاره به افزایش نرخ ارز طی روزهای گذشته این افزایش را روانی دانست و گفت: "افزایش 100 تومانی نرخ دلار در یک روز متناسب با شرایط اقتصاد کشور نیست و در روزهای آینده شاهد کاهش نرخ ارز خواهیم بود.

نرخی که به بازار جهانی ربطی ندارد

حسین سلیمی عضو نمایندگان اتاق بازرگانی تهران اما نظر دیگری دارد و می گوید: "واقعیت این است که تا زمانی که برای تراز صادرات و واردات ما که نیاز ارزی کشور است عطش درست نکنیم، ارز بالا می رود. هر زمانی که تراز مثبت و ارز مازاد داشتیم، خود به خود قیمت ارز متعادل می شود. قبل از افزایش قیمت ارز به بیش از 3 هزار و 600 تومان، ساختار تک نرخی شدن درحال محقق شدن بود که با افزایش ناگهانی کمی عقب افتاد. اما همچنان ساختار آن در سازمان بورس اوراق بهادر تهیه شده و قوانین موجود است.

دسته ای دیگر از تحلیل گران، افزایش قیمت دلار در بازارهای جهانی را عامل افزایش نرخ در ایران می دانستند؛ مرتضی ایمانی راد کارشناس اقتصادی اما این استدلال را درست نمی داند و معتقد است" ایران هیچ بازاری ندارد که تحولات دلار در بازار جهانی را تبدیل به تغییرات قیمت دلار به ریال بکند. اتفاقا این استدلال در مورد ین ، یورو ، پوند و سایر ارزها درست است، ولی در مورد دلار امریکا صدق نمی کند. مثلا اگر دلار ٣٨٠٠ تومان باشد و یورو هم ٤٠٠٠ تومان قیمت داشته باشد ، با تغییر نرخ برابری یورو به دلار در بازار جهانی ( مثلا گران شدن یورو در مقابل دلار ) یورو نیز در بازار ایران تغییر می کند و بالا می رود و مثلا به قیمت ٤١٠٠ تومان می رسد. ولی ممکن است قیمت دلار به ریال در بازار ایران همان ٣٨٠٠ تومان ثابت بماند. دلیل آن این است که دلار امریکا در بازار ایران ارز پایه است و وقتی بانک مرکزی می خواهد در بازار دخالت کند از طریق دلار امریکا دخالت می کند و بنابراین اساسا تغییرات قیمت دلار از محرک های داخلی اثر می پذیرد. اینکه دلار در ایران، بر خلاف طلا، از بازارهای جهانی تاثیر نمی پذیرد به این دلیل است که بازاری که دلار را در ایران به بازار جهانی وصل کند وجود ندارد. در حالی که طلا از طریق صادرات و واردات به قیمت جهانی طلا وصل می شود و هر روز قیمت های جهانی را در خود می بیند".

صرافی ها دخالت می کنند

از سوی دیگر رئیس کل بانک مرکزی از بانک ها هم بابت تعلل در نقش آفرینی مؤثر در بازار ارز گله کرد. سیف با تاکید بر لزوم گسترش حضور بانک ها در بازار ارز خطاب به مدیران عامل بانک ها گفت: "علیرغم گشایش های انجام شده مقررات تسهیل کننده ابلاغی، کماکان بانک ها اقدام موثری در این خصوص انجام نداده اند و لازم است فعالیت خود را در این حوزه بیشتر کنند، چراکه بانک ها تنها با عملیات واسطه گری وجوه نمی توانند سودآوری خود را تضمین کنند و لازم است در عرصه های دیگر من جمله ارائه خدمات متنوع ارزی فعال باشند.

یکی از مسائلی که هم زمان با نوسان نرخ ارز در برخی رسانه ها مطرح می شد، توقف واردشدن درآمدهای ارزی ناشی از فروش نفت به داخل کشور بود. رئیس کل بانک مرکزی در پاسخ به این شایعات گفت: "در هیچ زمانی حتی در زمان قبل از تحریم، ارز صادرات نفت وارد کشور نمی شد و در حساب های بانک مرکزی در خارج از کشور می ماند. با دلار نه ولی با ارزهای دیگر وارد کشور می کنیم. اصطلاح وارد شدن ارز به کشور اصطلاح درستی نیست. درآمدهای ارزی مان را در تجارت خارجی مان استفاده می کنیم. این درآمدها به حساب های بانک مرکزی در خارج از کشور واریز می شود و ما از آنجا برای واردات پرداخت می کنیم".

از جمله عواملی که مسئولان دولتی به عنوان عامل نوسان در بازار ارز از آن یاد می کنند، صرافی ها هستند. به اعتقاد مسئولان بانک مرکزی در زمان تحریم ها و توقف نقل و انتقال ارز توسط بانک ها، صرافی ها ناگزیر بخش عمده ای از تبادلات ارزی را انجام می دادند و همین روند، مشکلات بسیاری را بوجود آورده بود. بخشی از این مشکلات همچنان نیز ادامه دارد. به همین خاطر نیز بانک مرکزی از فعالان اقتصادی خواست، برای تأمین ارز به بانک ها مراجعه کنند. بانک مرکزی به دنبال ابلاغ «مجوّز خرید و فروش ارز با نرخ بازار» در مرداد امسال، سازوکار لازم برای اجرایی کردن «دستورالعمل و ضوابط اجرایی خرید و فروش ارز به نرخ بازار» فراهم و آمادگی ارائه خدمات ارزی با نرخ بازار توسط بانک ها ایجاد شده است.

دستورالعمل فوق به منظور انتقال و تمرکز فعّالیت های تجاری در بانک های کشور و نیز استفاده از ابزارهای متداول در تجارت بین المللی برای پرداخت و تسویه قراردادهای خارجی، صادر شده است. بر این اساس، بانک مرکزی نیز علاوه بر تأمین به موقع ارز مبادله ای، کسری منابع بانک ها برای نیازهای وارداتی مشتریان خود با نرخ بازار را تأمین می کند. بنابراین از تمام فعّالان اقتصادی اعم از تولیدکنندگان و تجّار دعوت می شود به منظور تامین ارز و استفاده از کانال های بانکی برای عملیات ارزی و واردات خود به بانک های دارای مجوّز فعّالیت ارزی مراجعه کنند.

ساماندهی بازار ارز

همان زمان معاون اول رئیس جمهور هم دستور العمل ساماندهی بازار ارز را ابلاغ کرد. با ابلاغ این دستورالعمل، انجام گشایش اعتبار برای واردات کالا با نرخ ارز آزاد، صادرکنندگان را مکلف کرد ارز حاصل از صادرات را بر اساس سیاست گذاری بانک مرکزی به فروش برسانند.

درواقع نهاد ناظر بازارپول قصد دارد با هدایت تقاضای عمده ارز به شبکه بانکی کنترل بیشتری براین بازار داشته باشد. در ابتدا بانک مرکزی مجوز خرید و فروش ارز آزاد را به بانک ها داد و سپس فعالان اقتصادی را تشویق کرد که نیازهای خود را از طریق شبکه بانکی مجاز تأمین کنند.

در این شرایط اما برخی تحلیل گران و رسانه ها با نقد رویکردی که دائما بر طبل دلار ارزان می کوبند، واثعی شدن نرخ ارز را لازمه بهبود شرایط اقتصادی دانستند.

این تحلیل ها از آن رو افزایش یافت که بانک مرکزی در اقدامی مسبوق به سابقه در برخی صرافی ها بسته های ارزان قیمت دلار توزیع کرد که این اتفاق باعث تشکیل صف مقابل صرافی ها شد.

اصغر سمیعی، رییس اسبق کانون صرافان درباره دلیل صف بستن مردم مقابل صرافی ها اظهار داشت"عامل این موضوع، گرفتن ارز با قیمت غیرواقعی بود. قیمت دلار در بازار حدود 100 تومان با قیمت دستوری اختلاف دارد و این برخی را ترغیب می کند که با ایستادن در صف و تهیه دلار ارزان، آن را در بازار بفروشند و سود بادآورده حاصل کنند. رییس اسبق کانون صرافان با اشاره به آسیب های پایین نگه داشتن دستوری نرخ ارز، متذکر شد: «مقررات اخیر شورای پول و اعتبار در خصوص تاسیس و ادامه فعالیت صرافی ها به علت نداشتن توجیه اقتصادی و نیز نداشتن توانایی برخی صرافان به تامین سرمایه و هزینه های مربوطه باعث شده بود که استقبال چندانی برای تطبیق از سوی صرافان قدیمی صورت نگیرد".

روش های میانبر

سیاست عرضه ارز 5 هزار تایی در دهه 70 وجود داشت و در تابستان 94 نیز از سر گرفته شد. هدف بازارساز معمولا از این اقدام آن است که جریان قیمت را به دست خود بگیرد. با این حال، بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند سیاست 5 هزاردلاری و به طور کلی فروش دلار با قیمت ارزان در هیچ دوره ای موثر نبوده است، چه دوره ای که با شناسنامه عرضه ارز صورت می گرفت و چه دوره فعلی که کارت ملی و سامانه سنا وجود دارد. برخی فعالان بازار عنوان کرده اند، ثبت معاملات در سامانه سنا با هدف مالیات ستانی صورت می گیرد، حال آنکه در این شرایط نوسان گیران ارزی می توانند از روش های میانبر استفاده کنند. پیش از این، زمانی معامله گران برای خرید دلار ارزان اقدام به خرید کارت ملی افراد عادی می کردند. به طوری که به یک فرد عادی 100 الی 200 هزار تومان می دادند و از طریق کارت او اقدام به خرید ارز می کردند.