بازی نفت در آینده تجاری ایران و عراق

اقتصاد ایرانی: براساس آمار تجارت خارجی، ۵ بازار نخست صادراتی کشور، شامل چین با ۶۵۴۳ میلیون دلار، امارات متحده عربی ۵۶۶۶ میلیون دلار، عراق ۵۰۳۹ میلیون دلار، ترکیه ۲۸۱۷ میلیون دلار و جمهوری کره ۲۵۶۷ میلیون دلار است. بر این اساس، عراق یکی از بازارهای مهم صادراتی ایران است که رتبه سوم صادرات را بعد از چین و امارات متحده عربی به خود اختصاص داده است.

به گزارش تعادل، تجارت با کشور عراق با توجه به نزدیکی فرهنگی و مذهبی و همچنین همسایگی با ایران همواره موردتوجه بوده است، اما در سه سال گذشته باتوجه به اینکه صادرات خدمات فنی و مهندسی و همچنین صادرات سیمان به این کشور دچار چالش شده، لزوم توجه به مولفه های دیگر تجارت با این کشور ضروری شده است. براساس گزارش ها، بعد از بحران داعش در عراق تراز تجاری ایران با آن کشور تغییر نکرده، اما رقم کلی صادرات ما به عراق ازجمله صادرات خدمات فنی و مهندسی و درآمدهای ناشی از صادرات انرژی به این کشور در ۳ سال گذشته سیر کاهشی داشته است.

برای احیای بازار تجاری ایران در عراق، کارشناسان

3 استراتژی مشخص را پیشنهاد می کنند؛ استراتژی اول دنبال کردن ایجاد امنیت و پایداری در عراق است، زیرا استقرار امنیت در عراق منجر به افزایش حجم سرمایه گذاری می شود و افزایش سرمایه گذاری هم منجر می شود تا ما سهم بیشتری از بازار عراق را به دست آوریم. استراتژی دوم هم باید در تعامل با احزاب و گروه ها و جریانات همسو در عراق باشد. این امر منجر به آن می شود تا در تعامل با گروه های سیاسی همسو، فعالیت اقتصادی ما با این کشور هم بیشتر شود. در استراتژی سوم نیز حتما باید از تجارت پیله وری فاصله بگیریم و به سمت استراتژی تولید برای صادرات مبتنی بر ذائقه مشتری در مقصد و ۳ سمت تولید در مقصد حرکت کرد.
به عبارت دیگر یعنی بخشی از زنجیره تولید را به داخل خاک عراق برده و این قضیه باعث می شود شاخص های بازسازی عراق از رشد برخوردار شود و طبیعتا با حمایت دولتمردان عراق مواجه می شود. در هر حال به گفته کارشناسان، ۳ مولفه قیمت نفت، وضعیت امنیتی و شرایط انتخاباتی این کشور در روابط تجاری ما با عراق در سال آینده تاثیرگذار است؛ چراکه اگر عراق به سمت امنیت پایدار برود، قطعا زمینه های تجارت ما به عراق هم افزایش می یابد، اما اگر شرایط امنیتی ناامن تر شود، تجارت ما با این کشور به سمت کالاهای مصرفی پیش می رود و از تجارت کالاهای سرمایه یی به عراق فاصله می گیریم.
از سوی دیگر، با گذشت ۱۲ سال از ارتباطات تجاری با این کشور بیش از ۴۰ درصد از تجارت ما با عراق پیله وری است. در این شرایط، ما سیاست بازارسازی با حفظ بازار را نمی توانیم نهادینه کنیم، چون تولید ما اساسا برای فروش پیله ور و خرید پیله ور برای صادرات به عراق است. موضوعی که به بروز مشکلات بانکی برای تجار ایرانی نیز منجر شده است. اساسا مشکلات بانکی با عراق به ۳ دسته تقسیم می شود. از آنجا که بیش از ۴۰ درصد تجارت ما با کشور عراق پیله وری است، بنابراین نقل و انتقال پول به صورت نقدی انجام می شود و خریدار و فروشنده به فکر زیرساخت های بانکی نیستند. در واقع صادرکننده ما عملا پیله ور است و پیله ور هم جنس را با ریال تهیه و با ارز یا ریال در نقطه صفر مرزی کالای خود را مبادله می کند.
از سوی دیگر، ایران بانکی که به مفهوم واقعی توان گشایش اعتبار و ال سی را داشته باشد در تجارت با عراق نداریم، چراکه بانک های دولتی ما به نوعی پشتیبان بازرگانی دولتی با عراق هستند و بانک های خصوصی هم، به دلیل نظامات خاص در عراق هنوز به سمت گشایش اعتبارات اسنادی نرفته اند. بنابراین وقتی گشایش اعتبارات اسنادی در بانک نباشد، بهره گیری از سیستم بانکی بیشتر هزینه است و به همین دلیل عمدتا خریداران عراقی به سمت سیستم بانکی نمی روند. همچنین بانک های عراق به دلیل شرایط تحریمی که در ذیل فصل ۷ منشور سازمان ملل آمده خیلی مایل به تعامل با بانک های ما نیستند. البته بیان این مسائل بدین معنا نیست که در ارتباطات بانکی با عراق شرایط بسیار بدی داریم، بلکه باید اشاره کرد که ارتباطات بانکی نسبت به سال های گذشته حتی وضعیت بهتری هم پیدا کرده است.

چشم انداز تیره تجارت با کشور همسایه

در زمینه آینده تجارت با کشور همسایه یعنی عراق، جهانبخش سنجابی دبیرکل سابق اتاق ایران و عراق با تاکید بر اینکه حدود ۹۲ درصد درآمدهای دولت عراق از فروش نفت حاصل می شود، بیان داشت: بنابراین اگر قیمت نفت در سال ۹۶ افزایش یابد، دولت عراق و به تبع آن مردم این کشور به سمت بازسازی و سرمایه گذاری متمایل می شوند و کاهش قیمت نفت هم نتایج عکس خواهد داشت. وی با بیان اینکه نزدیک شدن دوباره عراق به فضاهای انتخاباتی هم ممکن است، موجب تنش بین گروه های سیاسی شود، گفت: تنش سیاسی بر روابط تجاری اثرگذار است. سنجابی اظهار داشت: باتوجه به مسائل یاد شده می توان گفت در مجموع در تجارت با عراق در سال ۹۶ چشم انداز روشنی نداریم.

شیب صعودی از دست دادن بازارها

سنجابی با بیان اینکه در مواردی از جمله صادرات خدمات فنی و مهندسی چشم انداز سال آینده ما کاملا روشن است، گفت: در زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی به عراق جهش نخواهیم داشت، زیرا اگر در سال آینده عراق درآمد بیشتری داشته باشد باتوجه به سیاست گذاری این کشور برای جذب سرمایه گذاری و پر کردن چاله های پرسنلی و هزینه های جاری، قطعا سهم کمتری از درآمدهایش به پروژه های عمرانی تعلق می گیرد و بیشتر درآمدهایش را صرف هزینه جاری خواهد کرد. وی همچنین به از دست دادن بخشی از بازارهای مصرفی ایران در این کشور اشاره کرد و گفت: واقعیت این است که همیشه خریداران منتظر نمی مانند تا فقط از ما تولید کنند بلکه باتوجه به اقداماتی که این کشور در زمینه تولیدات برخی کالاهای وارداتی انجام داده و می دهد به مرور بخشی از بازارهای مصرفی خود را از دست خواهیم داد. البته حضور رقبا در بازار عراق هم بخشی از بازار مصرفی کالاهای ایرانی در عراق را کاهش می دهد.

ایران در نیمه راه تجارت با عراق

دبیرکل سابق اتاق ایران و عراق همچنین گفت: صادرات برق به عراق با این کشور ثابت شده، صادرات کالاهای نفتی به حداقل رسیده و قرارداد خرید دولتی نفت سفید هم تمدید نشده و همه این عوامل دست به دست هم داده اند تا رقم صادراتی ما به عراق سیر کاهنده داشته باشد. سنجابی در پاسخ به این سوال که باتوجه به روابط سیاسی خوب بین دولت های ایران و عراق روابط اقتصادی ما چقدر همسو با روابط سیاسی است، گفت: ما حدود ۵۰ درصد مسیر در روابط تجاری با عراق را طی کرده ایم و ۵۰ درصد باقی مانده به عراق بستگی دارد. وی با بیان اینکه بازار تجاری عراق بسیار پیچیده تر از بازار تجاری ماست، گفت: کار اقتصادی با عراق بسیار متفاوت تر از کار اقتصادی با سایر نقاط دنیاست. کارشناس مسائل ایران و عراق بیان داشت: نظامات اقتصادی دنیا مبتنی بر اقتصاد دولتی یا مبتنی بر اقتصاد بخش خصوصی یا ترکیبی از این دو است، اما به دلیل وجود گروه های سیاسی، تقسیم قدرت و کار تجاری با عراق دارای پیچیدگی های بسیاری است.

عدم زمینه سازی سرمایه گذاری مشترک با عراق

وی در پاسخ به این سوال براساس نظر برخی کارشناسان برای ادامه تجارت به عراق باید وارد مرحله جدید یعنی سرمایه گذاری مشترک با این کشور شد، در این زمینه چه فرصت هایی وجود دارد، گفت: این راهبرد درست است و همیشه جواب می دهد، زیرا وقتی بازیگران بازار هدف در معرض سود اقتصادی قرار می گیرند و در یک فعالیت اقتصادی شریک می شوند، این راهبرد راهگشاست. سنجابی افزود: اما تحقق این راهبرد نیازمند بسترها و انجام یک سری عملیات و اقدامات است. دبیرکل سابق اتاق ایران و عراق با بیان اینکه در حال حاضر بسترهای سرمایه گذاری های مشترک به صورت کامل فراهم نیست، گفت: پول در منطق اقتصادی ترسو است و هر جا برای سرمایه گذاری امنیت نباشد، پول فرار می کند.