اقتصاد ایرانی: وینستون چرچیل، دولتمرد و سیاستمدار مشهور بریتانیایی، در دهه ۱۹۴۰ میلادی، پس از آنکه کلنگ افتتاح یکی از ساختمان های دانشگاه متروپلیتن لندن را به زمین زد، سخنرانی خود را با این جملات آغاز کرد: «ما نه منابع مادی چندانی داریم، نه جمعیت زیادی که بتوانیم بر آن متکی باشیم. از این رو، در جهان پر مخاطره کنونی، برای آنکه بتوانیم موفق باشیم، چاره ای نداریم جز آنکه بر دانش اتکا کنیم و آموزشی با کیفیت برای مردم خود فراهم کنیم.»
انگلیس در دورانی که چرچیل این سخنان را بیان می کرد کشور ضعیفی نبود، بلکه بر عکس، یکی از قدرت های مطرح و مهم آن دوران بود. اما چرچیل از بیان این واقعیت که منابع مادی و طبیعی و جمعیت اندک انگلیس، قابل اتکا نیستند و باید برای جبران این ضعف ها کار دیگری کرد، خودداری نکرد.
در روزهای اخیر، همه ما سخنان گوناگونی را از جانب اشخاص، احزاب و جریاناتی که برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری و به دست گرفتن سکان اداره امور اجرایی کشور اعلام آمادگی می کنند، می شنویم. با وجود همه اختلافاتی که میان همه آنها وجود دارد، فصل مشترک آنها یک چیز است. کشور برای پیشرفت، هیچ چیز کم ندارد. ذخایر تحت الارضی و فوق الارضی فراوان است. ایران می تواند به سرعت به یک کشور توسعه یافته مبدل شود. مشکلی اگر هست، در مدیریت است و آن با سپردن کشور به ما حل می شود. تنها کاری که شما باید برای توسعه انجام دهید این است که به ما رای دهید. مدیریت کشور که در اختیار ما قرار گیرد، مشکلات را یکی پس از دیگری حل خواهیم کرد. ظرفیت حل مشکلات وجود دارد و کسی کمترین تردیدی در این مورد به خود راه نمی دهد.
اما حقیقت این است که با وجود همه استعدادها در ایران برای حل مشکلات گوناگون، نه راه هموار است و نه برای همه مشکلات، راه حل سهل و سریعی وجود دارد. بسیاری از مشکلات کشور، ساختاری هستند و حل آنها بسیار سخت و دشوار است. رفع بسیاری از کاستی ها نیاز به منابعی دارد که حداقل در کوتاه مدت فراهم نخواهند شد و حل برخی از مسائل مهم کشور، نیازمند همکاری و مشارکت بازیگرانی در خارج از کشور است که چشم انداز روشنی برای آنها وجود ندارد. در وعده های انتخاباتی اما، این روی سکه مورد توجه قرار نمی گیرد و صرفا آنچه رای دهندگان دوست دارند بشنوند، گفته می شود.
البته نمی توان صرفا سیاستمداران را به خاطر این رویکرد ملامت کرد. آنها آمده اند تا رای بگیرند و در این مسابقه جمع آوری آرا، کسی برنده است که آرای بیشتری را جذب کرده باشد. فردای انتخابات، صرفا یک عدد است که نتیجه را تعیین می کند. هر کس تعداد آرای بیشتری را جذب کرده باشد، ردای ریاست جمهوری را بر تن خواهد کرد. کیفیت وعده ها، صداقت وعده دهنده و عملیاتی بودن برنامه ها در این کارزار سهمی ندارند. اما خوشبختانه تاریخ، با دیدگاهی عمیق تر، به همین تصویر می نگرد و خواه خوشایند ما باشد خواه خیر، آن ملتی می تواند مسائل خود را یکی پس از دیگری فهمیده و سپس حل کند که واقع گرایانه تر با آنها روبه رو شود.
شاید اگر چرچیل به فقر منابع مادی و کمبود جمعیت در انگلستان اشاره نمی کرد، سخنانش برای مردم انگلیس خوشایندتر و جذاب تر بود. اما انکار واقعیت، به انکار مساله، راه حل های غیر واقعی، امیدهای واهی و نهایتا تداوم مشکلات و حتی بازگشت به عقب منتهی می شود. تکیه بر داشته ها یا حتی اغراق در مورد آنها و فراموشی یا انکار مشکلات و کاستی ها یا دست کم گرفتن آنها فقط برای کسانی قابل توجیه است که به کوتاه مدت می اندیشند و برای حافظه بلندمدت مردم، وزنی و سهمی قائل نیستند.
اما گوینده اگر مشکلات و موانع را مدنظر قرار نمی دهد، شنونده باید آنها را به خود یادآوری کند. وقتی وعده حل مشکلات منطقه ای را می شنود، باید مدام به خود یادآوری کند که در کدام منطقه زندگی می کنیم و به خود بگوید که این مسائل قرار است با کدام دولت ها و با چه پیشینه هایی حل شود. وقتی وعده حل مشکلات محیط زیستی را می شنود، باید بداند که حل برخی از این مسائل، ریشه در خارج از کشور دارند و جلب همکاری دولت های ذی ربط، تا چه حد دشوار است. وقتی وعده حل مشکلات اقتصادی و بیکاری را می شنود، باید به خود یادآوری کند که سرمایه گذاری مورد نیاز برای حل این مشکل چگونه تامین می شود. تجارب موفق دنیا نشان داده که قدرت سرمایه گذاری دولت ها در حل این مشکل محدود است و برای آن باید از سرمایه های داخلی و خارجی بهره گرفت. در اقتصاد ایران با توجه به آنکه توان سرمایه گذاری و کارآفرینی دولت تا حد بسیار زیادی وابسته به نفت است این مساله پیچیده تر می شود؛ زیرا کنترل بهای نفت تا حد بسیار زیادی خارج از دست های ما و تابع عوامل اقتصادی و سیاسی گوناگونی است که ما بازیگر اصلی آن نیستیم. سرمایه های داخلی بدون همکاری و تعامل فعال و البته عزتمندانه با سرمایه گذاران خارجی نیز پاسخگوی نیازهای کنونی اقتصاد ایران نیست. رای دهندگان باید مدام به خود یادآوری کنند که اوضاع بین المللی و خصوصا تحولات اخیر در مسائل امنیتی و منطقه ای، چشم انداز روشنی را پیش روی ما نمی گذارند و در شرایط فعلی، نادرست ترین کار، باور وعده معجزه و حل سهل و سریع مشکلات است. حقیقت این است که نشانه ها و خبرها، سخن از آن می گویند که سال جاری و شاید سال های پیش رو، سال های کم مخاطره ای نباشند و عبور موفق از آن حزم، تدبیر و واقع گرایی می طلبد.
در روزگار پر تلاطم کنونی، به سیاستمداری نیاز داریم که ضعف ها و کاستی هایمان را دریابد و برای آنها راه حل های واقع گرایانه ارائه کند ولو آنکه سخنانش برای ما تلخ باشد، نه به دن کیشوتی که سوار بر اسب خیال، راه های غیر واقعی اما خوشایند ارائه کند که البته نتیجه مصیبت بار داشته باشد. رای دهندگان خوب بدانند که در عرصه اقتصاد لاک پشت ها از خرگوش ها موفق تر هستند؛ آنها اگرچه آهسته حرکت می کنند، اما حرکتشان پیوسته و البته رو به جلو است.
منتشر شده درروزنامه دنیای اقتصاد
