دست‌انـدازهـای دیپلمـاسی نفتـی
اقتصاد ایرانی: وزیر نفت بارها گفته است که «صنعت نفت ایران حدود ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه ظرف ۵ سال آینده نیاز دارد» و به دلیل محدود بودن منابع داخلی باید «بخش اعظمی از این نیاز را از خارج کشور تامین کرد.» این در حالی است که شرایط بین المللی ایران به خصوص بعد از روی کار آمدن دونالدترامپ در آمریکا، مبهم است. از سویی نیز افزایش تنش های ژئوپلیتیک در بازار جذب سرمایه به جنگی تمام عیار تبدیل شده است. در کنار شرایط پیچیده بین الملل، اختلافات داخلی و وجود مواضع متضاد در برابر شرکت های خارجی شرایط را برای توسعه صنعت نفت کشور پیچیده تر کرده است. تمام این شرایط موجب شده لزوم استفاده از اهرم دیپلماسی در امور نفتی بیش از هر زمانی احساس شود.
«دنیای اقتصاد» برای بررسی بیشتر شرایط سراغ امیرحسین زمانی نیا، معاون امور بین الملل وزارت نفت رفته است. زمانی نیا که پیش ازورود به وزارت نفت، سال ها در وزارت امور خارجه کشور مشغول بوده، بر این باور است «فشارهای خارجی از ابتدای انقلاب همواره مانع از جذب سرمایه موردنیاز در صنعت نفت ایران شده است» که این خود نشان دهنده نقش کمرنگ «دیپلماسی» در صنعت نفت ایران است. حال در شرایطی که لزوم تقویت «دیپلماسی نفتی» بیش از هر زمان دیگری مطرح است به گفته معاون امور بین الملل وزیر نفت«اختلافات و دودستگی های داخلی» دست اندازها را در این مسیر افزایش داده است. وی با اشاره به مشکل آفرینیهای دونالد ترامپ علیه ایران می گوید: «قرارداد فاز ۱۱ پارس جنوبی نشان داد شرکت بزرگی چون توتال ریسک سرمایه گذاری در ایران را قابل محاسبه می داند. در واقع تحلیل این شرکت از شرایط بین المللی ایران این است که بازگشت تحریم ها غیرمحتمل است، هرچند غیرممکن نیست.» مشروح گفت وگو با زمانی نیا را در ادامه می خوانید.
در حال حاضر برخی کشورهای منطقه تعاملات خوبی با شرکت های خارجی دارند و حتی قراردادهای مشارکت در تولید منعقد می کنند یا اینکه شاهد آمادگی عربستان برای فروش بخشی از آرامکو هستیم؛ ایران چه ظرفیت هایی دارد که در زمینه جذب سرمایه با این کشورها رقابت کند؟
این سوال بسیار مهمی است و از دو بعد می توان به آن جواب داد؛ یکی بعد فنی و دیگری بعد سیاسی و ژئوپلیتیک. از نظر سیاسی ما از اول انقلاب نتوانستیم به نحوی که شایسته ذخایر نفت و گازمان است، سرمایه خارجی جذب کنیم. این بسیار طبیعی بود، ما یک کشور انقلابی بودیم و به دلیل تقابلی که با کشورهای غربی و آمریکا داشتیم، نتوانستیم سرمایه مورد نیاز را در صنعت نفت و گاز خود جذب و آنطور که باید ذخایر خود را توسعه داده و نفت و گاز استخراج کنیم. در این میان مساله جنگ و بعد هم تحریم های سازمان ملل شرایط را بسیار دشوارتر کرد. بنابراین ما از لحاظ میزان جذب سرمایه از کشورهای همسایه و رقبای منطقه ای خود عقب ماندیم. اما در حال حاضر تا آنجا که به صنعت نفت و گاز مربوط است، بعد از برجام شرایط عادی شده است و ایران نیز مانند بقیه کشورهای نفت خیز می تواند در جذب سرمایه رقابت کند.
از بعد فنی ایران چه مزایایی دارد؟
به اعتقاد من، به دلیل زیربنای مهندسی، یعنی نیروی انسانی، هزینه پایین اکتشاف و استخراج و محیط سیاسی داخلی مورد قبول برای خارجی ها، ما رقیب جدی برای دیگر کشورها هستیم. از سویی من فکر می کنم یکی از امتیازات مهم ایران همان نقطه ضعفش است. نقطه ضعف ما این است که در طول سالیان دراز نتوانستیم سرمایه خارجی به اندازه کافی جذب کنیم و حال که شرایط عادی شده فرصت های بسیاری در ایران هست و این را شرکت های خارجی به خوبی می بینند. بنابراین تردید ندارم که ظرف ۴ تا ۵ سال آینده شاهد رونق بسیار خوبی در صنعت نفت و گاز ایران خواهیم بود.
با وجود فشارهای سیاسی خارجی که به عدم سرمایه گذاری کافی در صنعت نفت منجر شد، چطور این صنعت در ایران سر پا ماند؟
به یاد دارم که بعد از جنگ حدود سال ۸۷ میلادی دبیرکل سازمان ملل، معاون خود(عبدالرحیم ابی فرح) را برای برآورد خسارات مستقیم ناشی از جنگ بر مبنای قطعنامه ۵۹۸ به ایران فرستاد. ایشان اعلام کرد ایران ۱۰۰ میلیارد دلار خسارت مستقیم از جنگ دیده است، البته خسارات کلی بسیار بیشتر از این مقدار بود. در گزارش آقای ابی فرح چند جمله نیز وجود داشت که جلب توجه می کرد؛ ایشان گفته بودند: «صنعت نفت ایران در حال فروپاشی است. اگر وضع بر همین منوال ادامه یابد و تکنولوژی و سرمایه جدید وارد صنعت نفت و گاز ایران نشود، این صنعت از هم می پاشد.» ابی فرح در شرح صنعت نفت ایران گفته بودند که به شکل «وصله و پینه کردن» (cannibalize) کار می کند. این دیدگاه بیرونی به صنعت نفت ما بلافاصله بعد از آتش بس بود. اما صنعت نفت ما به هر حال پابرجا ماند. به اعتقاد من دلیل آن پایه و زیر بنای مهندسی ایران است. مهارت مهندسان و تکنیسین های ما با کشورهای منطقه و دیگر کشورهای نفت خیز قابل مقایسه نیست. بنابراین از لحاظ علمی چون ما در شرایط بهتری قرار داریم، توانستیم با صنایع داخلی و همان وصله پینه کردن هایی که ابی فرح گفته بود این صنعت را سر پانگه داریم و پیشرفت های خوبی داشته باشیم. از این لحاظ باید مهندسان و کارکنان صنعت نفت مورد شناسایی ملی قرار بگیرند تا همه بدانند آنها چطور فداکاری و از خودگذشتگی کردند تا این صنعت باقی بماند.
واگرایی با سیاست های آمریکا چگونه در مسیر جذب سرمایه ایران اختلال ایجاد کرد؟
بعد از انقلاب و بعد از ماجرای تسخیر سفارت آمریکا، این کشور اولین جایی را که تحریم کرد، صنعت نفت و گاز ما بود تا هیچ آمریکایی نتواند در صنعت نفت و گاز ایران سرمایه گذاری کند، بعد هم که تحریم های ایلسا (تحریم هایی که در دهه ۹۰ میلادی علیه ایران و لیبی وضع شد. در سال های اخیر و به دنبال تغییر حکومت لیبی، این تحریم ها ایسا نامیده شدند) را تصویب کردند تا مانع سرمایه گذاری دیگر کشورهای غیرآمریکایی نیز شوند. اما این قسمت از تحریم ها از سوی شرکت های اروپایی خصوصا توتال که به تازگی نیز قراردادی با ایران به امضا رسانده، نادیده گرفته شد.
این واگرایی در حال حاضر مانع از جذب سرمایه در ایران نمی شود؟
در حال حاضر ایران در شرایط عادی است و دونالد ترامپ سعی می کند فضا را آلوده کند، اما آنطور که قرارداد اخیر فاز ۱۱ پارس جنوبی نشان داد تحلیل شرکت بزرگی چون توتال از شرایط بین المللی ایران است که ریسک سرمایه گذاری در ایران قابل محاسبه و ریسک بازگشت تحریم ها قابل تحمل است. در واقع اینطور می بینند که بازگشت تحریم ها غیرمحتمل است هرچند غیرممکن نیست. از آنجا که در صنعت نفت و گاز شرکت های کوچک و متوسط به عملکرد شرکت های بزرگ نگاه می کنند و تصمیم می گیرند، بنابراین فکر می کنم آنها نیز برای سرمایه گذاری در ایران بیشتر عجله خواهند کرد و تردیدها را کنار خواهند گذاشت.
چرا تحریم های ایلسا چندان از سوی شرکت های خارجی جدی گرفته نشد؟ یک بار با قراردادهای بای بک و حالا با قراردادهای جدید نفتی زیر پا گذاشته شدند.
زیرا آمریکایی ها می خواستند قوانین خود را در خارج از آمریکا اجرا کنند که «اجرای قوانین آمریکا به شکل فراسرزمینی» نامیده می شود. اما روابط بین الملل بسیار بی رحم است و این موضوع مورد اعتراض شرکت های اروپایی قرار گرفت. در واقع آمریکایی ها چون قدرت زیادی دارند تا جایی که توانستند تحریم ها و قوانین خود را علیه ایران اعمال کردند، اما از یک مرحله به بعد با مقاومت شرکت های خارجی از جمله توتال مواجه شدند. آمریکا هم خیلی زیاد روی این مساله پافشاری نکرد، اما به هر حال این تحریم ها را وضع کردند.
تحریم های اخیر که با برجام رفع شد، چه فرقی با تحریم های ایلسا داشت و اینکه چرا با این تحریم ها همه شرکت ها از ایران خارج شدند؟
چون این تحریم ها از سوی شورای امنیت سازمان ملل وضع شد. بعضا، به خصوص در دولت قبل، گفته می شد قطعنامه های شورای امنیت کاغذ پاره است. در حالی که وقتی آمریکا به تنهایی ما را تحریم کرده بود، اروپایی ها و آسیایی ها الزام زیادی برای رعایت تحریم های یک جانبه این کشور نمی دیدند. اما برعکس زمانی که تحریم ها به شورای امنیت رفت و به ما تحمیل شد، همه مجبور به رعایت آن شدند و همین طور رعایت نیز کردند؛ از توتال گرفته تا دیگر شرکت ها همه این تحریم ها را رعایت کرده و از ایران خارج شدند. این تفاوتی بود که در دوران آقای احمدی نژاد خوب شناسایی نشد. برجام از این لحاظ مهم بود که توانست تحریم های چند جانبه سازمان ملل را مرتفع کند. بعضی از تحریم های یک جانبه آمریکایی که مربوط به پرونده هسته ای ایران نیز نبود، همچنان ادامه دارد و بعضی از کشورها سعی می کنند آنها را رعایت کنند و برخی نیز رعایت نمی کنند.
منتقدان قرارداد با توتال می گویند در حالی که هنوز تحریم های بانکی باقی است، توتال چگونه در ایران سرمایه گذاری خواهد کرد؟ یعنی سرمایه مورد نظر چگونه وارد ایران خواهد شد؟
پیش فرض این حرف درست نیست، ما در حال حاضر تحریم بانکی نداریم، بلکه احتیاط بانکی داریم. در دوران تحریمها بسیاری از بانک های بزرگ اروپایی، ژاپنی و کره ای به دلیل همکاری با ایران از سوی وزارت خزانه داری آمریکا جریمه شدند. به همین دلیل با وجود اینکه هیچ تحریم حقوقی مثلا در زمینه همکاری در نفت و گاز وجود ندارد، اما به خاطر فضای روانی به خصوص بعد از آمدن آقای ترامپ، بانک ها احتیاط می کنند. البته در حال حاضر بانک های متوسط و کوچک بسیاری با ایران همکاری می کنند. اما درخصوص اینکه مشکلات نقل و انتقال پولی وجود دارد، توتال به نحوی مشکل خودش را حل کرده است و با دو شریک دیگرش حدود ۵ میلیارد دلار در ایران سرمایه گذاری می کنند که از این مقدار نیمی به توتال تعلق دارد. حالا منتقدان مشکلشان با اینکه توتال مشکلاتش را حل کرده است، در چیست؟
چرا شرکت های خارجی تحریم های آمریکا را نادیده می گیرند اما بانک ها همچنان برای همکاری با ایران احتیاط می کنند؟
برخی شرکت های خارجی نیز برای ورود مجدد به ایران احتیاط می کنند. همچنین توجه داشته باشید که تحریم های ایسا به وضعیت هسته ای ایران مربوط نیست. ایسا تحریم هایی مربوط به مسائل حقوق بشر، حمایت مالی از تروریسم و ساخت موشک است اما برجام تحریم های مربوط به مساله هسته ای را مرتفع کرد. البته باید توجه داشت که روابط سیاسی و دیپلماسی را نمی توان خیلی مکانیکی بررسی کرد. در واقع فضای سیاسی یک تصویر است. در حال حاضر نیز همچنان تصویر واگرایی ایران و آمریکا در ذهن ها وجود دارد. ما می گوییم آمریکایی ها ایران هراسی را بی دلیل تشدید می کنند. در حال حاضر بعد از برجام موفقیت ما در این است که اتحادیه اروپا و نه تنها کشورهایی که در گروه ۱+۵ هستند از برجام حمایت می کنند. آمریکا نیز هرچند به مفاد برجام عمل کرده اما بعضا اظهاراتی از سوی آقای ترامپ می شود که نقض صریح برجام است. از جمله اینکه در جلسه گروه ۲۰ از سران این گروه خواست که با ایران همکاری اقتصادی نداشته باشند، در حالی که در برجام همه امضاکنندگان تعهد دادند در تسهیل روابط اقتصادی ایران کمک کنند.
مشکلاتی که در بخش بانکی باقی مانده مانع حضور دیگر شرکت های خارجی نمی شود؟ به هر حال توتال یک میلیارد دلار از منابع داخلی شرکت برای سرمایه گذاری در فاز ۱۱ صرف خواهد کرد.
من به شما این اطمینان را می دهم که تا پایان سال چند قرارداد دیگر مانند قرارداد فاز ۱۱ با شرکت های روسی و آسیایی و اروپایی بسته خواهد شد.
تا پایان سال ممکن است چند قرارداد دیگر منعقد شود؟
بر اساس بندهای برنامه اقتصاد مقاومتی که به وزارت نفت ابلاغ شده مکلف هستیم تا پایان سال ۱۰ قرارداد در بالادست صنعت نفت و گاز منعقد کنیم.
در مجموع این تعداد قرارداد چه میزان سرمایه وارد صنعت نفت می کند؟
توجه داشته باشید این تعداد قرارداد هدف و برنامه تکلیف شده به شرکت ملی نفت است. فکر می کنم در صورتی که طبق برنامه پیش برویم این حجم از قرارداد بین ۳۵ تا ۵۰ میلیارد دلار سرمایه جذب صنعت نفت کند.
کدام پروژه ها شانس بیشتری برای انعقاد قرارداد دارند؟
ما ۲۵ مذاکره را به طور موازی بیش از یک سال است که شروع کرده ایم و در حال حاضر این مذاکرات در جریانند. قراردادهای نفتی چون پیچیدگی های خاص خودشان را دارند، زمانبر و انرژی بر هستند. از سویی تعداد نیروهایی که شرکت نفت برای مذاکرات دارد، محدود است. هدف این است که تا پایان سال ۱۰ قرارداد امضا شود که بیشتر این مذاکرات بر سر میادین مشترک هستند. حدود ۲۸ میدان مشترک داریم که آنها هم اولویت بندی شده اند. حدود ۷ شرکت روسی در حال کار روی طرح توسعه میادین ایران هستند و تا پایان جولای برنامه های خود را ارائه می دهند و بعد مذاکرات قراردادی آغاز می شود. همچنین مذاکرات با بسیاری از شرکت های آسیایی و اروپایی در جریان است.
فکر می کنید قرارداد بعدی چه زمانی و بر سر کدام میدان نفتی یا گازی باشد؟
بر اساس انتظاری که وزارت نفت از شرکت ملی نفت دارد، شخصا فکر می کنم تا سه، چهار ماه آینده یک قرارداد دیگر خواهیم داشت که احتمالا با شرکت های روسی خواهد بود. چون در مذاکراتشان جلوتر هستند.
اخیرا دنیای اقتصاد گفت وگویی با آقای یارجانی، رئیس اسبق امور اوپک (شماره ۴۱۰۲، نقشه راه نفت در دولت دوازدهم) داشته است. ایشان معتقدند در قراردادهای نفت و انرژی باید نگاه ملی داشت و باید از بخشی نگری در صنعت نفت و گاز ممانعت کرد، به طوری که در برخی مباحث از جمله مذاکرات با هندی ها بر سر توسعه فرزاد B یا بحث ترکمنستان تصمیم گیریها در سطوحی بالاتر از وزارت نفت اتخاذ شود. چقدر با این موضوع موافقید؟
حرف آقای یارجانی کاملا درست است، اما فکر می کنم ما در حال حاضر این کار را انجام می دهیم. هم ریاست جمهوری، هم وزارت خارجه و هم وزارت نفت مانند یک تیم کار می کنند. در واقع وزارت نفت بر مبنای قانون نفت کار خود را انجام می دهد و در هر پروژه ای تلاش می کند با انجام محاسبات منافع ملی را به حداکثر رسانده و ارقام و اعدادی را که نصیب خزانه کشور می شود، بیشتر کند. از سویی این امکان وجود دارد در پروژه ای بین منافع مالی و مصالح بزرگ تر استراتژیک کشور تعادل ایجاد کرد. در واقع یکی از مسوولیت های رئیس جمهور ایجاد این هماهنگی های بین مسائل استراتژیک و ثروت زایی وزارت نفت است. به همین دلیل هم بود که خارج از مناقصه و به دلایل استراتژیک توسعه فرزاد B به هندی ها واگذار شد. البته نهایی شدن قرارداد مشروط به این شد که وزارت نفت با هندی ها به تفاهمی برسد که هر دو طرف از آن منتفع شوند. واگذاری پروژه خارج از مناقصه امتیاز بزرگی بود که به هندی ها داده شد؛ این امتیازدهی به دلیل برآیند تصمیم گیری اقتصادی، استراتژیک و سیاسی بود. بنابراین هرچند حرف آقای یارجانی درست است و در همکاری های اقتصادی هم منافع اقتصادی و هم منافع استراتژیک و بلندمدت کشور باید لحاظ شود، اما این نکته نیز اهمیت دارد که وقتی توسعه یک میدان بزرگ خارج از مناقصه به شرکتی واگذار می شود، باید نهایتا قراردادی منصفانه و عادلانه منعقد شود. یعنی هر دو طرف از آن منفعت منطقی داشته باشند.
حرف شما درست است، اما آیا نمیتوان مذاکرات را مقداری گسترده تر کنیم و در ازای چشم پوشی از برخی منافع در قرارداد فرزاد B، در بخش های دیگری از اقتصاد به طور مثال برای توسعه منطقه آزاد چابهار امتیازاتی از هندی ها بگیریم؟ مانند آنچه در دوران جنگ اتفاق افتاد که در ازای نفت، ایتالیایی ها کارخانه فولاد مبارکه را برای ایران ساختند.
هند کشور بسیار مهمی برای ایران است. آسیا بازار آینده مصرف انرژی است، بنابراین این منطقه به خصوص هند و چین برای ایران بسیار اهمیت دارند. از این رو حتما همه اهداف بلندمدت در تصمیم گیری ها لحاظ می شود. به همین دلیل مذاکراتمان با هند هنوز ادامه دارد. در واقع ایران گفته بود که این پروژه را به مناقصه نمی برد و به هند واگذار می کند به شرطی که قرارداد تا سپتامبر ۲۰۱۶ نهایی شود. اما این مذاکرات به نتیجه نرسید ولی به دلیل ملاحظات استراتژیک، وزارت نفت مذاکرات را قطع نکرد به امید اینکه مذاکرات نتیجه دهد. امیدوارم با هندی ها به تفاهم برد-برد برسیم.
نمونه دیگر ترکمنستان است. در حال حاضر روابط گازی ایران و ترکمنستان در چه مرحله ای است و ایران قصد دارد درخصوص مشکلات زمستان گذشته چه موضع و تصمیماتی اتخاذ کند؟
ترکمنستان نیز برای ما اهمیت زیادی دارد. این کشور همسایه ایران است، بنابراین ثبات و رونق اقتصادی آن برای ما اهمیت دارد. ترکمنستان گاز زیادی دارد و زمانی برای مصرف داخلی به گاز این کشور نیاز داشتیم، اما این کشور حسن همجواری را رعایت نکرد. در دولت قبل در اوج سرمای زمستان گاز را قطع و قیمت ها را سه برابر کرد، آن زمان خواسته ترکمنستان پذیرفته شد. آنها فکر کردند این بار هم همین اتفاق می افتد و اول ژانویه گذشته مجددا در اوج سرما گاز را قطع کردند، ما این تصمیم ترکمنستان را تصمیم دوستانه ای نمی دانیم و خسارت هایی نیز بابت این تصمیم دیده ایم. این کشور ادعا می کند که طلبی از ایران دارد، اما ما معتقدیم که باید حساب و کتاب کرد بنابراین در حال حاضر مذاکراتمان در سطح به دست آوردن اعداد و ارقام است؛ اینکه چقدر این کشور گاز داده و با چه قیمت و کیفیتی بوده، آیا کیفیت و قیمت گاز بر اساس قرارداد بوده و بابت قطع گاز چه خسارتی به ایران وارد شده است؟ ما می خواهیم روابط خوبی درخصوص تجارت گاز با ترکمنستان داشته باشیم، هرچند در حال حاضر نیاز داخلی به گاز این کشور نداریم.
اگر مذاکرات بین دو کشور به نتیجه نرسد، مرحله بعدی چه خواهد بود؟
سیاست وزارت نفت این است که همکاری ها با این کشور به صورت بلندمدت ادامه یابد و ما می توانیم و می خواهیم از طریق صادرات مشترک گاز به رونق ترکمنستان کمک کنیم. این کار در شرایط معمولی به دلیل همسایگی دو کشور امکان پذیر است اما ابتدا باید مسائل زمستان گذشته حل شود.
دست اندازهای دیپلماسی نفتی
یکی از انتقادهایی که برخی منتقدان قرارداد با توتال مطرح می کردند دخالت سیاست در قرارداد نفتی بود. به این معنا که دولت برای انعقاد این قرارداد امتیازات ویژه ای به شرکت توتال داده است تا با این قرارداد نشان دهد که برجام درست عمل می کند. این تحلیل بسیار ساده انگارانه و ساده لوحانه است. حتما همه امور مرتبط با نفت سیاسی است و در این شکی نیست. به طور مثال اینکه به فرض شرکت ملی نفت ۱۰ نفر را برای مذاکره با توتال و ۱۵ نفر را برای مذاکره با مرسک دانمارک قرار دهد یا اینکه مذاکره با کدام شرکت با سرعت بیشتری پیش برود، یک تصمیم گیری سیاسی و حرفه ای است و حتما از این قبیل مسائل سیاسی در تمام امور نفت وجود دارد. توتال یک شرکت بزرگ و شناخته شده بین المللی است، به یقین با یک تصمیم سیاسی سعی شده مذاکرات با این شرکت با سرعت بیشتری پیش برود. اما این تحلیل که قرارداد با توتال برای تایید برجام امضا شد، بسیار بدبینانه است. برجام بر مبنای خودش استوار است و نیازی ندارد که کسی آن را تایید یا از آن انتقاد کند و به اعتقاد من این اظهارات بسیار سیاست زده است.
به اعتقاد شما نقش دیپلماسی و سیاست در صنعت نفت- اعم از قراردادهای نفتی و سهم بازار و صادرات گاز- چقدر است؟
سوال بسیار خوبی مطرح کردید. وزارت خارجه و وزارت نفت در یک تحلیل وسیع مانند یک تیم کار می کنند، به طور مثال طی مذاکراتی که برای قرارداد با توتال برای فاز ۱۱ پارس جنوبی داشتیم، سفیر ایران در فرانسه بیش از ۱۰ بار با آقای پویان (پاتریک پویان، مدیرعامل توتال) و آقای میشل (استفان میشل، مدیر خاورمیانه و آفریقای جنوبی شرکت توتال) ملاقات کرده است. این ملاقات ها یا به درخواست ما یا به درخواست توتال و با هدف ایجاد هم اندیشی و رفع ابهامات و در راستای رسیدن به تفاهم بود. همچنین ورود من به وزارت نفت در راستای تبادلات اطلاعات و همکاری ها بین وزارت نفت و وزارت خارجه را بیشتر کرده است.
آیا اختلافات داخلی و انتقادهایی که از قراردادهای نفتی با شرکت های خارجی میشود، سرمایه گذاران خارجی را برای ورود به ایران مردد نمی کند؟
از لحاظ سیاسی کار من این است که با شرکت های خارجی و وزرای انرژی کشورهای خارجی در این خصوص صحبت کنم و توضیح دهم که شرایط داخلی سیاسی کشور ما چگونه است. فضای سیاسی داخلی ما، مخالفت ها، گله ها و توهین هایی که به وزارت نفت می شود را من اینگونه توضیح می دهم که این هزینه هایی است که ما به خاطر مردم سالاری می پردازیم. من به آنها می گویم در ایران اینگونه نیست که یک نفر بدون توجه به افکار عمومی جامعه و احزاب و گروه های سیاسی مختلف تصمیم گیری کند و برآیندی از همه اینها تصمیم نظام می شود. البته همیشه هم عده ای می توانند مخالف باشند اما نظام تصمیم خود را پس از طی مراحل اجماع سازی ملی می گیرد. این توضیحات، شرایط کشور را برای شرکت های خارجی تا حدی قابل درک می کند.
اما اجماع سازی درخصوص قراردادهای نفتی موجب شد که کشور هزینه دهد.
بله. کشور و وزارت نفت برای آن هزینه دادند، چراکه روند اجماع سازی در این خصوص قدری طولانی تر از آنچه باید شد. یعنی به جای اینکه ۶ ماهه به اجماع برسیم، یک سال ونیم طول کشید اما این به فضای سیاسی داخلی کشور مربوط بود، به هر حال در این فاصله ما انتخابات مجلس و ریاست جمهوری را داشتیم. ایران در مراحل اولیه مردم سالاری قرار دارد و طبیعتا هزینه هایی که می پردازیم بیشتر است. محمد البرادعی، مدیر کل پیشین آژانس بین المللی هسته ای بعد از پرونده هسته ای ایران کتابی نوشت به نام «دوران فریب» (The Age of Deception:Nuclear Diplomacy in Treacherous Times) موضوع کتاب بر این اصل بود که در پرونده هسته ای ایران، همه طرفین مذاکره قصد فریب من را داشتند. در این کتاب، پاراگرافی است که به تشریح سیاست داخلی ایران می پردازد. گفته شده ایران مانند کشورهای شیخ نشین حاشیه خلیج فارس نیست که یک نفر تصمیم گیری کند و مشخص باشد طرف مذاکرات کیست. در ایران لایه به لایه تصمیم ها گرفته می شود و این طور نیست که یک نفر برای کل کشور تصمیم بگیرد. به نظر من، ما باید به چنین حرفی و اینکه دیگران ما را اینگونه می بینند، افتخار کنیم.
شما گفتید شرکت های خارجی تا حدی تردیدها و دودستگی و مخالفت ها فضای داخلی ایران را تحمل می کنند، این حد کجاست؟
هرقدر این اختلافات داخلی بیشتر باشد، کار ما برای جذب سرمایه دشوارتر خواهد بود. شک نکنید که شرکت های خارجی تمام شرایط داخلی ایران و مشکلات داخلی را با جزئیات رصد می کنند. این یک روند است و صفر و یک نیست. من شخصا فکر می کنم از آنجا که سیستم تصمیم گیری در نظام ما مشخص است و هر قسمتی از نظام از ریاست جمهوری گرفته تا قوه قضائیه و قوه مقننه کار خود را به طور جداگانه انجام می دهند، مشکل ما در جذب سرمایه لاینحل نیست. شاید در شرایط ایده آل نباشیم اما شرایطمان قابل توجیه است.
اخیرا اخباری مبنی بر مداخله عربستان در بازارهای صادرات غیر نفتی ایران منتشر شده است. آیا از این نوع تحرکات در بازار نفت و جذب سرمایه از سوی این کشور رخ داده است؟
بله، در نفت هم چنین مساله ای وجود دارد. این کشور در بازارهای صادراتی ما دخالت هایی کرده و پیشنهادهای جذاب تر از ما به کشورهای دریافت کننده داده است و سعی کرده چالش هایی برای نفت و گاز ما ایجاد کند. اما ایران، ایران است و عربستان، عربستان. به اعتقاد من ما نباید زیاد خودمان را با این کشورها مقایسه کنیم. ما همسایه هستیم و هر کشور جایگاه مخصوص خود را دارد. ایران با این قدمت و این تاریخ و تمدن باید با صبر و حوصله مشکلات را حل کند.
تحولات جدید منطقه (ایجاد شکاف در جبه ائتلاف عربی) چه پتانسیل ها و فرصت هایی برای صنعت نفت و گاز ایران ایجاد می کند؟
ما این طور مسائل منطقه را نمی بینیم و به عنوان یک فرصت به آن نگاه نمی کنیم. به اعتقاد ما منطقه نیاز به آرامش دارد و در آرامش است که می توانیم منافع مشترکمان را پیش ببریم. کما اینکه آقای ظریف بلافاصله به اروپا سفر کردند عمده صحبت ها نیز در این خصوص بود، بلکه کشورهای منطقه برای حل مشکلات از طریق مذاکرات سیاسی تشویق شوند. عربستان مشکلاتی نیز برای ما ایجاد کرده که به خاطر مسائل استراتژیک منطقه است. در مسائل منطقه از جمله سوریه، عراق و لبنان، عربستان زیان های بسیاری دیده و حال به طور ناهماهنگی در حال پاسخگویی به این ناکامی هاست. اما ما باید به عنوان کشور بزرگ منطقه با صبر و حوصله به این مساله نگاه کنیم و واکنش نشان دهیم.
* منتشر شده در روزنامه دنیای اقتصاد
