بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : چهارشنبه 25 مرداد 1396      12:6

خروج از مشکلات بانک‌ها با کمک بازار سرمایه

اقتصاد ایرانی: در وضعیتی که یکی از مشکلات اصلی اقتصاد بانک محور کشور کمبود نقدینگی است، همه انتقادات به سمت بانک های کشور نشانه رفته و تلاش برای احیای آنها برای نقش آفرینی بهتر در تأمین مالی بنگاه های اقتصادی است. با این همه، مشکل کمبود نقدینگی بنگاه های اقتصادی کشور، مشکل خود بانک ها نیز هست به طوری که آنها نه تنها از ارائه تسهیلات مناسب به بنگاه ها ناتوان هستند که برای هزینه ها و تعهدات مالی خود نیز دچار مشکل شده و بخشی از هزینه های خود را از محل اصل سپرده های بانکی که از طریق ارائه سودهای بالا جذب کرده اند، تأمین می کنند. از این رو، ترازنامه تعدادی از بانک های کشور در سال های اخیر (که وارد بازی رقابتی جذب سپرده با سود بالاتر و ماندگاری کوتاه تر شده اند)، نشان از منفی شدن سهم شراکت بانک ها از درآمد مشاع خود دارد؛ یعنی پرداخت سود مشتریان نه از محل درآمدهای حاصل از سرمایه گذاری این سپرده ها که از جذب سپرده های جدید؛ درست مانند ماری که از گرسنگی شروع به خوردن دُم خود می کند. 

به گزارش شرق، یک بخش از این معضل جدی بانک ها ناشی از آن ست که عمده دارایی آنها در شرایطی گرفتار آمده که به رغم شناسایی درآمد برای آن، در عمل سود و درآمدی ایجاد نکرده و اصل دارایی بانک نیز دچار انجماد مالی شده است. بخشی از دارایی بانک ها به صورت مطالبات از دولت است (که با وجود ضمانت بازگشت اصل آن)، در این شرایط پرمخاطره، از دسترس بانک ها خارج است. بخشی دیگر از دارایی آنها در قالب املاک و ساختمان هایی است که در سال های پیش (که این بازار رونق بسیار خوبی داشت)، بخشی از منابع آنها را جذب خود کرده و در رکود چندساله اخیر بازار مسکن، نه تنها دچار کاهش ارزش شده و بازدهی برای بانک ها نداشته که امکان نقدینگی فوری آن نیز وجود ندارد. بخش عمده دیگری از دارایی بانک ها به صورت مطالباتی ست که از اشخاص حقیقی و حقوقی وجود دارد و در واقع تسهیلاتی است که به آنها داده شده، ولی به طور میانگین ١٠ درصد از این مطالبات به صورت مطالبات غیرجاری بانک ها درآمده است. با توجه به این شرایط، برخی نظر به استفاده از ابزار تبدیل دارایی بانک ها به اوراق بهادار و فروش آن در بازار سرمایه دارند تا با آزاد سازی جریان نقد این دارایی ها، بتوان مشکل نقدینگی بانک ها در مرحله اول و در مرحله بعد بنگاه های اقتصادی را حل کرد.

اوراق بهادار با پشتوانه دارایی ABS و اوراق بهادار با پشتوانه وام رهنی MBS، از جمله مهم ترین محصولات این بازار است. پس از جنگ جهانی دوم، با افزایش تقاضای خرید مسکن، بانک ها و مؤسسه های مالی و اعتباری با تقاضای فراوانی برای وام مسکن روبه‏رو شدند. از این‏رو، کوشش فراوانی صورت گرفت تا منابع مالی بیشتری جذب و از این راه، تسهیلات بیشتری نیز اعطا شود. در آن زمان، تأمین مالی این وام ها عمدتا از محل سپرده‏ها بود. بنابراین منابع تأمین مالی بانک ها به همین مورد محدود می‏شد. از این‏رو، بانک ها (به‏ویژه بانک های آمریکایی) برای تأمین مالی به بازار سرمایه و بازار رهن ثانویه رو آوردند و از ابزارهای مالی جدید برای تأمین مالی استفاده کردند. اوراق بهادار با پشتوانه وام های رهنی یکی از مهم ترین این ابزارها بود. این اوراق بعدتر در قالب ساختاریافته تر برای توجه به ریسک نوع دارایی یا بدهی پشتوانه این اوراق، با طراحی پیچیده تری به صورت تعهدات رهنی وثیقه دار CMO و تعهدات بدهی وثیقه دار CMD درآمد. این ابزارهای مالی برای سال ها مشکل نقدینگی بانک ها را حل کرده و توان مالی آنها را برای ارائه تسهیلات جدید حفظ می کرد. اگرچه بحران مالی سال ٢٠٠٧، اعتبار این ابزارهای مالی را دچار آسیب کرد و اقبال به آنها کاهش یافت.

همان طور که در نمودارها مشاهده می شود، بازار این اوراق هم در اروپا و هم در آمریکا در سال های پس از بحران دچار رکود شدید شده است. با این تفاوت که عملکرد بانک های اروپا در مورد این ابزار مالی حتی در سال های پیش از بحران نیز مثبت بوده و کاهش استفاده از آن از سال ٢٠٠٨ به حدود یک چهارم، ناشی از آسیب دیدن اعتبار این ابزار مالی در بازار آمریکا بوده است. در واقع ضعف ها و ریسک های این ابزارهای تبدیل دارایی و بدهی بانک ها به اوراق بهادار در آمریکا، به نوعی خود را بروز داد که موجب نگرانی سرمایه گذاران و بانک های اروپایی در استفاده از آنها شد. ولی این کم اقبالی سال های اخیر موجب شد از سال ٢٠١٤، مسئولان بانک مرکزی اروپا ECB و بانک انگلستان به دنبال احیای جدی این بازار باشند. مزایای این بازار از جمله تبدیل درآمدهای آتی بانک ها به حال، افزایش شاخص کفایت سرمایه بانک ها، کاهش اتکای بانک ها به بانک مرکزی، توزیع و انتقال بخشی از ریسک دارایی بانک ها با سایر سرمایه گذاران، متنوع کردن منابع تجهیز مالی بانک و کاهش ریسک سیستماتیک اتکای صرف آنها به سپرده اشخاص، کاهش هزینه های مالی بانک ها و افزایش سودآوری آنها و در نهایت کمکی که بانک ها از این طریق به سایر بنگاه های اقتصادی (از طریق کاهش وابستگی ارائه تسهیلات به آنها به سیکل های تجاری) با ارائه تسهیلات می کردند، در مجموع موجب علاقه سیاست گذاران بخش پولی اتحادیه اروپا برای بازسازی اعتبار این بازار مالی بود. اینکه چرا بازار تبدیل دارایی های بانک ها به اوراق بهادار در سال های پس از بحران دچار رکود شد عمدتا به سخت گیری قوانین نظارتی در سال های پس از ٢٠٠٨ برمی گشت و بخشی دیگر ناشی از نگرانی و احتیاط سرمایه گذارانی بود که بخشی از سرمایه خود را به این بازار اختصاص داده بودند. تجربه اروپا به عنوان یک نمونه موفق طراحی و بهره مندی از ابزارهای مالی برای تبدیل دارایی های خود در سال های پیش از بحران مالی از یک سو و احتیاط بانک های اروپایی و نهاد ناظر بر آنها در سال های پس از بحران (به رغم موفقیت اولیه) می تواند از چند جهت برای علاقه امروز سیاست گذاران ما جهت تقویت این بازار تأمین مالی، مورد توجه قرار گیرد.

برخلاف آمریکا که دولت آن پیش از بحران نیمی از اوراق و پس از آن بیش از ٨٠ درصد از اصل و بهره آنها را تضمین می کرد، عمده اوراق منتشرشده در اروپا از چنین تضمینی برخوردار نبود و در واقع سرمایه گذاران وضعیت مشخص و روشنی را از ریسک سرمایه گذاری خود متصور بودند. حتی در آمریکا نیز، اوراق تضمین شده از سوی نهادهای دولتی از سایر اوراق قابل تمایز است. علاوه بر آن، شرکت هایی وجود دارد که بر مبنای اطلاعات شفاف و استاندارد بانک ها به رتبه بندی و اعتبار سنجی در این بازار اقدام می کنند. اشتباهاتی که برخی از این شرکت های اعتبارسنجی در مورد بخشی از اوراق با پشتوانه وام های رهنی در آمریکا مرتکب شدند، موجب ضرورت تجدیدنظر این سیستم شد و ارزیابی های اعتباری با دقت و سختگیری بیشتری صورت می گیرد. در کنار این مسئله، قوانین ناظر بر فعالیت های بانکی نیز به صورت ویژه مورد بازنگری قرار گرفته است. در حالی که هنوز یک سال از اجرای مقررات بال٢ نمی گذشت، وقوع بحران مالی موجب شد تا با توجه به تشدید فعالیت های غیر متداول برخی بانک ها، استانداردهای نظارت بر فعالیت های بانکی مجددا مورد بررسی قرار گیرد و بر میزان سختگیری آنها افزود شود که در نهایت به تصویب مقررات بال٣ انجامید.

در مقایسه با بانک های اروپایی، نیاز است چند نکته برای استفاده از ابزارهای بازار سرمایه جهت تبدیل دارایی بانک های ایران، مورد توجه قرار گیرد. اول آنکه کدام بخش از دارایی بانک ها امکان نقدشوندگی با استفاده از این ابزار مالی را دارد؟ برای مثال اگر مطالبات بانک ها از دولت در قالب این اوراق عرضه شود، آیا بر اشتهای دولت در استفاده بیشتر از منابع بانکی افزوده نمی شود به طوری که مجددا منابع نقد حاصل از این بازار نه از سوی خود بانک ها که به دست دولت جذب و مصرف شود؟ اگر قرار است آن بخش از دارایی بانک ها که در قالب تسهیلات به مشتریان خود ارائه داده اند، تبدیل به اوراق بهادار شود، ضمانت این اوراق چه خواهد بود؟ این سؤال از این جهت اهمیت دارد که خود بانک ها نیز عمدتا نه از وثایق این تسهیلات اطمینان کافی دارند و نه از سازوکار درستی برای اعتبارسنجی مشتریان این تسهیلات استفاده کرده اند و اصلا فقدان شرکت های معتبر اعتبارسنجی در کشور، خود یک نقیصه دیگر در این رابطه است. علاوه بر آن، نقش نهاد ناظر بانک مرکزی در مورد ضمانت یا دخالت نکردن در این فعالیت غیر متداول بانکی نیز نامشخص خواهد بود. در حالی که بانک مرکزی حتی از تبیین نقش خود در مورد ضمانت سپرده های بانکی عموم مردم ناتوان است و تصور عمومی بر این مبناست که ریسک نکول این سپرده ها باید از جانب بانک مرکزی تضمین شود، در مورد یک فعالیت بسیار پرریسک تر و غیرمتداول تر بانکی، بانک مرکزی از چه جایگاهی برخوردار خواهد بود؟ موضوع دیگر ابهام در مورد سرنوشت نقدینگی فرضی ایجادشده از این بازار برای بانک ها در ساختار فعالیت غیرشفاف و توأم با فساد آنهاست؛ در واقع در شرایطی که تاکنون بخش عمده ای از نقدینگی بانک ها در ساختار مدیریتی فعلی دچار تباهی شده است، تدوام این ساختار آیا می تواند تضمین کند که استفاده از ابزارهای مالی، توان تسهیلات دهی به بنگاه های مولد اقتصاد کشور را فراهم کند و دریچه تأمین مالی فعالیت های غیرمولد و وام دهی بدون ضابطه بانک ها نشود؟ به طوری که بانک ها از یک سو بخشی از دارایی های مناسب خود را از طریق اوراق بهادار سازی تبدیل و از ترازنامه خود خارج کنند و از سوی دیگر با وام دهی بدون ضابطه، بخش مطالبات غیرجاری خود را افزایش دهند؟ در مجموع، می توان نگرانی های مربوط به ورود بانک ها به فعالیت های غیرمتداول این چنینی را از دو جهت پیش زمینه ها و زیرساخت لازم این فعالیت از یک سو و از سوی دیگر نحوه مدیریت نقدینگی حاصل از آن، مورد توجه قرار داد. در غیر این صورت، ابزاری که در مورد بانک های اروپایی و آمریکایی نیز منشأ بحران بوده، در مورد بانک های ایران لزوما راهگشا نخواهد بود.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir