عطش شهر برای اقتصادِ شب
اقتصاد ایرانی: نور و صدا راه خود را از دل جمعیت پیدا می کند، از مرکز شلوغی دورتر می رود و در تمام خیابان سی تیر تا نزدیکی تقاطع خیابان جمهوری می پیچد. ساعت حدود ۱۱ شب پنجشنبه است، در کنار سنگفرش، ماشین ها پارک کرده اند و صدای سحرانگیزی بلند شده است. دختری کنار پیاده رو نشسته و با لباس هایی شبیه به دانشجویان هنر، از راه فلوتی کوچک موسیقی ای می نوازد که شب را زنده می کند و هیچ رهگذری نمی تواند بی تفاوت به او عبور کند. کمی جلوتر از او، غرفه های مختلف غذا با شمایل سنتی و مدرن، کنار هم قرار گرفته اند. چند جوان با چهره های شمالی، غذاهای سنتی گیلانی می پزند و زوج جوانی هم روی موتور سه چرخه ای که شبیه به یک کافه سیار طراحی کرده اند؛ چای و دمنوش های مختلف می فروشند. یکی از فروشندگان که با ساندویچ های جذاب غرفه اش صفی از مشتریان را جذب کرده است، می گوید: «از ۱۲ ظهر تا ۱۲ شب اینجا هستیم اما کار اصلی مان از ۹ شب به بعد تازه شروع می شود و هرچقدر هم نزدیک ساعت ۱۲ می شویم، اینجا شلوغ تر می شود. انگار مردم در شب بیرون آمدن را بیشتر دوست دارند. ما هم تا پیش از اینکه اینجا مشغول شویم، راستش بیکار بودیم.» مهسا، دانشجوی جامعه شناسی دانشگاه تهران است، همراه دوستانش به اینجا آمده و می گوید: «بیشتر از خوشگذرانی، آمده ام تا مردم را تماشا کنم. به نظرم این شلوغی و استقبال، نشان می دهد که تهران چقدر تشنه چنین فضاهایی است.»
زندگی شبانه از قیطریه تا پیروزی
«در سیستم هایی که جمعیت آن بالا می رود، چه پایتخت باشند و چه کلانشهر باشند و چه نباشند به دلیل اینکه نیازهای هویتی در آنها افزایش پیدا می کند، باید زندگی شبانه هم داشته باشند. همیشه چهار حوزه مسکن، کار، اوقات فراغت و حمل و نقل مورد توجه هستند و وقتی جمعیت شهر از یک جمعیتی بالاتر می رود، باید زندگی شبانه در آن ایجاد شود. نمی توانیم یک شهر چند میلیون نفری داشته باشیم که روشنایی گسترده نداشته باشد، نمی توانیم شهری با بیش از ۱۰ میلیون جمعیت داشته باشیم ولی در بعضی نقاط آن به صورت ۲۴ ساعته زندگی وجود نداشته باشد.»
به گزارش ایران، ناصر فکوهی استاد انسان شناسی دانشگاه تهران در همایشی برای بررسی زیست شبانه در تهران چنین صحبت کرده بود. در بخشی از شمال شهر نیز، مردم در پارک قیطریه فرصت زندگی شهری در شب را پیدا کرده اند. ایرنا درباره این گوشه از شهر با غرفه های متعدد خوراکی و صنایع دستی می نویسد: «پارک قیطریه گوشه ای از زندگی یک جامعه را در محدوده ای نسبتاً کوچک به نمایش می گذارد و این جریان زندگی هرچه هوا تاریک تر می شود، پررنگ تر و روان تر ادامه مسیر می دهد؛ انگار اینجا در پایتخت در شب هم مانند روز زندگی و اقتصاد جریان دارد و حتی برای خیلی ها شب ها پررونق تر.»
هزینه های کم برای تفریح
شرق تهران نیز از این قافله عقب نمانده است. ساعت از ۱۰ شب که می گذرد، در گوشه های مختلف خیابان پیروزی دود از منقل های جگرکی بلند شده و به هوا می رود. یکی دو ون سواری نیز در کنار خیابان، درهایشان را باز می کنند و چای و قهوه می فروشند. بساط دستفروش ها با لباس های مختلف نیز همیشه به راه است. اما شب نشینی آنها نیز نرسیده به ساعت یک شب تمام می شود. زیر پل پارک وی و زیر پل سید خندان نیز، گاهی بساط هایی برای چای و جگر و کباب، به پا می شود. در فضاهای محدودی که برای زندگی شبانه و اقتصادِ شب در تهران وجود دارد، خوراکی حرف اول را می زند. آخرین گزارش بانک مرکزی نشان می دهد که تنها ۱.۹ درصد از هزینه خانوارهای شهری به «تفریح و امور فرهنگی» اختصاص دارد. خانواده ها سال گذشته به طور میانگین از کل هزینه ۳۹ میلیونی خود، ۷۶۵ هزار تومان را برای تفریح کردن هزینه کرده اند. البته «رستوران و هتل» رفتن در بین خانواده ها، طرفداران بیشتری دارد و ۲.۱ درصد از کل هزینه خانوار را برابر با ۸۳۶ هزار تومان طی یک سال صرف رستوران کرده اند. گزارش مرکز آمار ایران نیز نشان می دهد؛ ۴۷.۷ درصد از ایرانی ها، در ماه حداقل یک بار فست فود مصرف می کنند. ۱۴.۳ درصد از آنها دو بار و ۲.۶ درصد بیش از ۵ بار در ماه، فست فود می خورند. اما در صورتی که حدود نصف ایرانی ها ماهانه حداقل یکبار برای فست فود هزینه می کنند، تنها ۲۰.۹ درصد از افراد حداقل سالی یک بار به سینما می روند و ۵ درصد به تماشای تئاتر می نشینند. امیر، پسر جوانی که در پروژه های تلویزیونی کار می کند، می گوید: «ما خیلی شب ها که از کار خسته هستیم و می خواهیم اصطلاحاً دوری در شهر بزنیم، نمی دانیم باید چه کار کنیم. تهران خیلی زود تمام می شود! یا باید جیب مان آنقدر پر باشد که بلیت تئاتر و کنسرت بخریم، یا برای تفریح های کم هزینه تر، بجز یکی دو جای محدود، هیچ جایی وجود ندارد. حتی یک نمایشگاه نقاشی ساده هم نمی شود رفت.»
در «اقتصاد شب» جهان چه می گذرد؟
ناصر فکوهی، استاد برجسته ای که در دانشگاه تهران واحدهای مختلفی در حوزه فرهنگ و انسان شناسی شهری تدریس می کند، می گوید: «ما تقریباً کلانشهری در جهان نمی بینیم که شهر شب نداشته باشد. ما شهر شب در تهران داریم اما کنترل نشده است، وحشی است، اما اگر شهر شب آزاد و به رسمیت شناخته شده را جایگزین شهر شب ممنوعه کنیم می توانیم امنیت و کیفیت را در شهر شب داشته باشیم. چون به هر حال ما نمی توانیم اصل زندگی شبانه را تعطیل کنیم.» در دنیا روی زندگی شبانه و اثرات اقتصادی آن، مطالعات آماری زیادی هم انجام شده است. مطالعه اداره تحلیل اقتصادی سان فرانسیسکو نشان می دهد که در سال ۲۰۱۵، در «صنعت زندگی شبانه» این شهر، بیش از ۶۰ هزار نفر اشتغال داشتند. ۵۲ هزار نفر در رستوران ها کار می کنند و بیش از ۲ هزار نفر نیز توسط شرکت های اجرای زنده تئاتر استخدام شده بودند. ۲۷۷ نفر نیز در گالری های هنری شبانه کار می کردند. ۸۰ درصد از درآمد این صنعت به رستوران ها رسیده و ۴ میلیارد و ۷۷۸ هزار میلیون دلار در سال ۲۰۱۵ فروش داشته اند. ۴ درصد برابر با ۲۶۳ هزار دلار به گالری های هنری اختصاص یافته و ۳۳۹ هزار دلار نیز برابر با ۶ درصد، مربوط به اجراهای هنری بوده است.
زندگی شبانه در شهرهای اسلامی
زندگی شبانه در شهرهای اسلامی نیز جریان دارد و با ملاحظات اسلامی، مردم ساعت های خوشی را می گذرانند و پول و شغل هم خلق می شود. رعنا، دانشجویی که چند هفته پیش سفری به استانبول داشته است، با ذوق درباره شب های آنجا می گوید: «بر خلاف ما که هیچ زندگی در شهر نداریم، بخش زیادی از زندگی مردم آنجا در شهر می گذرد. از همه فضایی که دارند استفاده می کنند. آنها هم مثل ما مسلمان هستند و برای من خیلی سؤال بود که شب هایشان چطور می گذرد؟ دیدم چیزهایی را که ما رعایت می کنیم، آنها هم رعایت می کنند. مردم در هر گوشه ای در حال گپ زدن هستند و صدای موسیقی بسیار زیاد شنیده می شود. شب ها بهانه ای برای معاشرت و گپ زدن شان است؛ چه در کافه ها، چه در گالری ها و چه در خیابان های پر از رنگ و موسیقی.»
