پایان توهم در بازار بدهی

اقتصاد ایرانی: دیروز در حالی چهارمین مرحله از اسناد خزانه اسلامی بانکی در فرابورس عرضه شد که نرخ سود این اوراق با کاهش نسبت به عرضه های قبلی به ۱۸.۳ درصد رسید. در این میان، روند عادی معاملات بورس سهام و کسب بازدهی مثبت این بازار همزمان با رونق نسبی بازار بدهی، مهر باطلی بر توهمات ذی نفعانی بود که برای جلوگیری از خرید و فروش این اوراق در بازار بدهی تلاش می کردند. گروهی که همچنین، عرضه بیشتر اوراق را سبب افزایش نرخ سود، عامل تضعیف اقتصاد و بازار سهام بر خلاف واقعیت امروز نشان می دادند.

به گزارش دنیای اقتصاد، روز گذشته چهارمین مرحله از اسناد خزانه اسلامی بانکی در نماد «سخاب ۴» در فرابورس ایران عرضه شد تا از این پس معاملات ثانویه این اوراق در بازار سرمایه انجام پذیرد. نکته جالب توجه اینکه روز گذشته، نرخ بهره کمتری به اوراق تازه وارد تعلق گرفت (نسبت به نرخ سود اوراق قبلی سخاب). دیروز نرخ سود موثر «سخاب ۴» در سطح ۱۸.۳ درصد قرار گرفت (عرضه های پیشین سخاب در این بازار همگی نرخ بهره حدود ۱۹ درصدی را کسب کرده بودند). اواخر ماه گذشته بخشنامه بانک مرکزی برای کنترل نرخ سود بانکی زمینه ساز کاهش نرخ سود در بازار بدهی شده بود در حال حاضرنیز با وجود ثبات سیاست های پولی، نرخ بهره اوراق بدهی همچنان در مسیر کاهشی قرار دارد. در عین حال بازدهی مثبت بازار سهام همزمان با رونق نسبی بازار بدهی، مهر باطلی بود بر انتقادهایی که بازار بدهی را به (دلیل نرخ سود بالا)عامل تضعیف بازار سهام و به تبع آن اقتصاد کشور می دانستند.

تداوم کاهش نرخ سود اوراق بدهی

نرخ سود در بازار بدهی در حالی روند کاهشی به خود گرفته است که برخی از تفکرات، عرضه های بیشتر در این بازار را عاملی برای افزایش نرخ سود می دانستند. این تفکر البته به دفعات در گزارش ها مورد نقد قرار گرفت؛ چرا که عرضه های بیشتر در بازار بدهی سبب تکامل بیشتر این بازار با حضور بازیگران بیشتری می شود. در عین حال همواره مازاد تقاضایی در این بازار دیده می شد. حال به واسطه عرضه اوراق جدید اسناد خزانه اسلامی بانکی، این انباشت تقاضا پوشش داده شده و وسیله ای برای تعادل نرخ سود در بازار بدهی بوده است. در این میان با وجود اینکه مصادف شدن عرضه «سخاب»ها در بازار سرمایه با کاهش نرخ سود بانکی، بر نرخ سود بازار بدهی اثرگذار بود اما از زمان عرضه اولین سخاب در فرابورس (۱۵ شهریور) تاکنون با وجود ثبات سیاست های پولی، نرخ سود در میان اوراق بدهی موجود روندی کاهشی را در پیش گرفت. به طوری که «سخاب ۵» در اولین روز عرضه خود در فرابورس نرخ سود ۱۹.۲ درصدی را کسب کرده بود و این رقم برای «سخاب ۴» (عرضه شده در روز گذشته) به ۱۸.۳ درصد کاهش پیدا کرد.

حرکت بورس سهام در مسیر عادی خود

در این میان در حالی به موجب ورود معاملات ثانویه اسناد خزانه بانکی به بازار سرمایه شاهد توسعه نسبی بازار بدهی خواهیم بود که منتقدان همواره این بازار را به عنوان رقیبی برای بازار سهام معرفی می کردند و معتقد بودند رشد بازار بدهی می تواند سبب تضعیف اقتصاد و در صدر آن بازار سهام به عنوان ویترین اقتصاد شود. این در حالی است که بورس سهام نیز طی ۷ روز معاملاتی اخیر (از آغاز عرضه سخاب ۵ تاکنون) به معاملات عادی خود ادامه داده و حتی توانسته بازدهی ۰.۲ درصدی را کسب کند.

راه طولانی بازار بدهی تا بلوغ

با عرضه ۴ سررسید «سخاب»ها در فرابورس، تنها دو نماد «سخاب ۶» با ارزش بازاری ۹ هزار و ۶۳۹ میلیارد و ۵۴۰ میلیون ریال و «سخاب ۷» به عنوان بزرگترین اوراق اسناد خزانه اسلامی بانکی با ارزش بازاری بالغ بر ۳۸ هزار میلیارد ریال در انتظار ورود به بازار سرمایه هستند که به نظر می رسد طی روزهای آتی عرضه این دو سررسید نیز در این بازار انجام شود. در این میان با وجود اینکه به موجب ورود معاملات ثانویه اسناد خزانه بانکی به بازار سرمایه شاهد توسعه نسبی بازار بدهی خواهیم بود اما این بازار همچنان فاصله زیادی با استانداردهای بین المللی دارد. ارزش بازار بدهی (با احتساب ۶ سررسید سخاب ) ۲.۸ درصد از تولید ناخالص داخلی و ۷ درصد ارزش بازار سرمایه را از آن خود خواهد کرد. در این میان بررسی ها از ۱۵ کشور نشان می دهد نسبت بازار بدهی به تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشورها بیش از ۱۱۳ درصد بوده و نسبت آن به بازار سرمایه حدود ۱۸۵ درصد است. موضوعی که نشان دهنده پتانسیل مناسب کشورمان برای توسعه هر چه بیشتر این بازار است. باید توجه داشت توسعه بازار بدهی نه تنها زمینه تعمیق بازار سرمایه هر کشوری را فراهم می آورد، بلکه در نهایت به رشد و رونق اقتصادی و گردش مالی در کلیت اقتصادی کشور می انجامد. بازار بدهی به عنوان یکی از ارکان اصلی نظام جامع تامین مالی نقشی کلیدی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها دارد. در عین حال در شرایطی که کشور با کاهش قابل توجه درآمدهای نفتی مواجه شده است، ضرورت توسعه بازار بدهی بیش از گذشته نمایان می شود. به جرات می توان ادعا کرد در حال حاضر بازار بدهی یکی از بازارهای مفقوده در نظام پولی و مالی ایران است و بدون توسعه مناسب این بازار نمی توان امید چندانی به عمق بخشی بازار سرمایه و همچنین بازار پول داشت. طبیعتا مسیر آینده اقتصاد و بازار سرمایه به عنوان ویترین اصلی اقتصاد، جسارت بیشتری را می طلبد و در این میان می توان از طریق توسعه روزافزون بازار بدهی چرخ رونق را به حرکت درآورد.

مزیت های بازار بدهی برای اقتصاد

همان طور که در گزارش های پیشین بررسی شد، رشد و رونق اقتصادی کشور، تقویت تامین مالی شرکت ها، عمق بخشی به بازار سرمایه، افزایش شفافیت و متعادل شدن نرخ سود در گرو رشد و توسعه بازار بدهی است. بر این اساس از یکسو، انتشار اوراق بدهی در نهایت منجر به افزایش سرمایه گذاری، به کارگیری نیروی کار بیشتر و افزایش تولید و صادرات می شود. موضوعی که در نهایت زمینه رشد و رونق اقتصادی را فراهم می آورد. در نگاهی دیگر آمارها مبین افزایش قابل توجه سهم بازار بدهی در تامین مالی از طریق بازار سرمایه است. بر این اساس در شرایطی که بازار بدهی به عنوان قدرتمندترین منبع تامین مالی شناخته می شود، نمی توان از رشد و توسعه بیشتر این بازار غافل شد. در عین حال با توجه به مکمل بودن بازار بدهی و بازار سرمایه، با توسعه روز افزون بازار بدهی شاهد تعمیق هر چه بیشتر بازار سرمایه خواهیم بود.

پیشینه «سخاب» ها

اواخر سال ۹۵، اوراقی که پیش از این تنها از طریق فرابورس و تحت نظارت این نهاد مالی خرید و فروش می شد با تصمیم نادرست مقام سیاست گذار به عنوان رقیبی برای بازار سرمایه معرفی شد تا از عرضه اوراق جدید در بازار بدهی جلوگیری به عمل آید. این اقدام نسنجیده اما نه تنها کمکی به کاهش نرخ سود در این بازار نکرد، بلکه بازاری غیرمجاز تشکیل داد که سفته بازان در آن به معامله و خرید و فروش اوراق موسوم به «سخاب» پرداختند. این اوراق دست به دست میان دلالان چرخید و آگهی فروش این اوراق سر از شبکه های اجتماعی و فروشگاه های مجازی درآورد. عدم شفافیت عرضه و تقاضای این اوراق سبب شد تا نرخ سودی به مراتب بالاتر از نرخ سود اوراق بدهی موجود در بازار سرمایه به «سخاب»ها اختصاص پیدا کند. بر این اساس در شرایطی که اوراق بدهی موجود در فرابورس با نرخ های معادل ۲۰ تا ۲۱ درصد در حال معامله بودند، بازارهای غیرمتشکل به معامله اوراقی با سودهای بین ۳۰ تا ۳۷ درصد پرداختند. پس از آن، وزیر امور اقتصادی و دارایی دولت دوازدهم تصمیم گرفت معاملات ثانویه این اوراق را به بازار سرمایه (فرابورس) منتقل کند. به این ترتیب پس از گذشت ۶ ماه از توقف پذیرش اوراق بدهی دولتی در بازار سرمایه، ۱۵ شهریورماه، فرابورس ایران شاهد آغاز عرضه اولیه «سخاب»ها بود. بر این اساس «سخاب ۵» که به گفته مدیرعامل فرابورس ایران از اطلاعات آماده تری برخوردار بود، در خط مقدم این اوراق قرار گرفت تا این بار بازدهی بدون ریسک را در بازاری شفاف تعیین کند. عرضه این اوراق در فرابورس ادامه پیدا کرد تا اینکه روز گذشته شاهد آغاز معاملات ثانویه چهارمین سخاب در بازار سرمایه بودیم. «سخاب ۴» با سررسید ۲۰ دی ۹۶ و ارزش بازاری بالغ بر ۳۳ هزار و ۷۲۲ میلیارد و ۶۹۰ میلیون ریال، دومین نماد بزرگ (پس از سخاب ۷) در میان اوراق اسناد خزانه اسلامی بانکی به شمار می رود. حضور «سخاب ۴» در بازار بدهی دیروز با نرخ ۹۴۸ هزار و ۴۶۲ ریال کلید خورد و در ادامه معامله یک میلیون و ۶۷۰ هزار سهمی به ارزش یک هزار و ۵۸۷ میلیارد تومان را تجربه کرد تا نرخ سود موثر این اوراق در سطح ۱۸.۳ درصدی قرار گیرد.