نقش ۳.۱ میلیارد روستانشین در اقتصاد جهان

اقتصاد ایرانی: «سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو)» جدیدترین گزارش خود را تحت عنوان «وضعیت غذا و کشاورزی ۲۰۱۷» منتشر کرد. به گزارش این نهاد، از دهه ۱۹۹۰ میلادی فرآیندهای اقتصادی در کشورهای در حال توسعه، تعداد افرادی را که بالاتر از خط فقر متوسط زندگی می کردند را بیش از ۱.۶ میلیارد نفر افزایش داده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، این افزایش شامل ۷۵۰ میلیون روستانشینی است که به زندگی خود در روستاها ادامه داده اند. در حال حاضر روستانشینان جهان درآمدی بالاتر از خط فقر متوسط که روزانه ۱.۳ دلار (طبق معیار برابری قدرت خرید) برای هر شخص تعریف می شود دارند. به گزارش «فائو» در سال ۱۹۶۰ میلادی، ۲۲ درصد از جمعیت کشورهای در حال توسعه (۴۶۰ میلیون) در مناطق شهری زندگی می کردند، درحالی که این آمار در سال ۲۰۱۵ به سطح ۴۹ درصد (معادل ۳ میلیارد نفر) رسید.

بین سال های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵، جمعیت روبه رشد روستا های جهان با افزایشی ۱.۵ میلیاردی از ۱.۶ میلیارد نفر در سال ۱۹۶۰ به ۳.۱ میلیارد نفر در سال ۲۰۱۵ رسید. در گزارش جدید «فائو» برخی آمارهای جمعیتی و اقتصادی شهر و روستای کشورها در قالب جداولی ارائه شده است. در این جداول برخی آمارهای مربوط به ایران نیز به چشم می خورد. در بخشی بعدی خلاصه ای از یافته ها و آمارهای گزارش جدید «فائو» ارائه خواهد شد.

مناطق روستایی؛ رکن کلیدی اقتصادهای درحال توسعه

مناطق روستایی توانایی بالقوه عظیمی برای رشد اقتصادی کشورها به خصوص در زمینه محصولات کشاورزی و سایر بخش های مرتبط دارند.

به گزارش «سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد»، با توجه به اینکه بخش عمده جمعیت فقیر و گرسنه جهان در مناطق روستایی زندگی می کنند، دستیابی به اهداف توسعه پایدار نقشی پررنگ در شکوفایی استعدادهای بالقوه این مناطق خواهد داشت. دست یافتن به چنین هدفی نیاز به غلبه بر چالش هایی همچون سطح پایین بهره وری در فعالیت های کشاورزی، اهداف محدود صنعتی شدن در بسیاری از مناطق و رشد سریع جمعیت و روند شهری شدن دارد، عواملی که همگی ظرفیت اقتصادهای درحال توسعه را برای تامین غذا و اشتغال شهروندان خود با چالش روبه رو ساخته است.

بر اساس گزارش «وضعیت غذا و کشاورزی ۲۰۱۷» تحول اقتصاد روستاها اثرات قابل توجهی دارد. این تحولات از دهه ۱۹۹۰ میلادی کمک های بسیاری به صدها میلیون انسانی که در مناطق روستایی زندگی می کنند کرده است. بر اساس پیش بینی ها بین سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰، جمعیت طبقه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال با افزایشی ۱۰۰ میلیونی به ۱.۳ میلیارد نفر خواهد رسید. البته تقریبا تمام این افزایش در منطقه جنوب صحرای آفریقا و در روستاها اتفاق خواهد افتاد.  در بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه با توجه به اینکه رشد بخش های صنعتی و خدماتی با وقفه مواجه شده است، نمی توان انتظار چندانی برای جذب نیروی کار متقاضی داشت.

در این رابطه، روستانشینانی که به جای یافتن راهی برای خروج از فقر، خانه های خود را برای زندگی در شهرها ترک می کنند، به احتمال زیاد به جمعیت فقیر و حاشیه نشین شهرها می پیوندند. بخشی از این روستانشینان نیز به منظور یافتن شغل رو به مهاجرت های فصلی یا دائمی می آورند. البته ایجاد تحول در اقتصادهای روستایی علاج تمام مشکلاتی که موجب مهاجرت های روستا به شهر شده، نیست. در واقع چنین تحولاتی مشاغلی در روستاها ایجاد می کند که دیگر روستانشینان به دید یک انتخاب به مهاجرت می نگرند و نه نیاز.

در این رابطه خوزه گرازیانو داسیلوا، مدیرکل «فائو»، می گوید: «سیاست گذاران و برنامه ریزان اغلب نیاز اصلی روستایی ها که شبکه اقلیمی شهرها و روستاها است را نادیده می گیرند، جایی که روستانشینان بذرهای خود را تهیه می کنند، فرزندان خود را به مدرسه می فرستند و دسترسی به مراقبت های درمانی و سایر خدمات دارند. بنابراین سیاست گذاران باید به این موضوع واقف شوند که شهرهای کوچک نقش میانجی در روابط شهر-روستا دارند. به واسطه این شهرها می توان شرایطی فراهم کرد که کشاورزان محصولات خود را در بازارها به فروش برسانند و نقش بالقوه روستاها در رشد اقتصادی شکوفا شود.»

در بخشی از گزارش «فائو» برخی آمار و ارقام کلیدی ارائه شده است که در این بخش به اختصار به آنها اشاره می شود: تحولات روستایی از دهه ۱۹۹۰ میلادی شروع شده است.

این تحولات ۷۵۰ میلیون نفر به جمعیت روستاهای جهان افزوده است و درآمد این بخش از جامعه را به بالاتر از فقر متوسط (که روزانه معادل ۱/ ۳ دلار برای هر نفر است) رسانده است؛ در سال ۱۹۶۰، حدود ۲۲ درصد از جمعیت کشورهای در حال توسعه (۴۶۰ میلیون نفر) در مناطق شهری زندگی می کردند، درحالی که در سال ۲۰۱۵ جمعیت شهرنشین این کشورها به ۴۹ درصد (۳ میلیارد نفر) رسید؛ جمعیت رو به رشد مناطق روستایی جهان با افزایشی ۱.۵ میلیاردی از ۱.۳ میلیارد نفر در سال ۱۹۶۰ به ۳.۱ میلیارد نفر در سال ۲۰۱۵ رسیده است؛ شهرهای بزرگ (دارای جمعیت ۵ تا ۱۰ میلیون نفر) و ابرشهرها (جمعیت بیش از ۱۰ میلیون نفر) تنها ۲۰ درصد از جمعیت شهرنشین جهان را تشکیل می دهند؛ در کشورهای در حال توسعه بسیاری از مناطق شهری به نسبت کوچک هستند (حدود ۵۰ درصد از کل جمعیت شهرنشین جهان معادل ۱.۴۵ میلیارد نفر، در شهرهایی با جمعیت کمتر از ۵۰۰ هزار نفر زندگی می کنند)؛ در حال حاضر مناطق کوچک شهری بیش از ۶۰ درصد از مواد غذایی شهرهای جهان را تقاضا می کنند؛ و تا سال ۲۰۳۰ جمعیت شهرنشین در کشورهای کمتر توسعه یافته به ۴ میلیارد نفر خواهد رسید.

آمار و ارقام مربوط به ایران

«سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد» در ضمیمه گزارش جدید خود برخی آمار و ارقام کشورها را در قالب جداولی ارائه کرده است. یکی از آمارهای ارائه شده در این بخش، سهم بخش های کشاورزی و غیر کشاورزی در اقتصاد کشورهاست. بر اساس آخرین آمارهای در دسترس ایران که به سال ۲۰۰۷ برمی گردد، سهم بخش غیرکشاورزی در تولید ناخالص داخلی از ۸۱ درصد در سال ۱۹۹۰ به ۹۰ درصد در سال ۲۰۰۷ رسید. ارزش افزوده بخش کشاورزی نیز (معیاری که برای هر کارگر در یک سال تعریف می شود) از ۳۶۵۰ دلار در سال ۱۹۹۰ به ۵۴۷۹ دلار در سال ۲۰۰۷ رسید. از دیگر آمارهای ارائه شده وضعیت فقر متوسط در مناطق شهری و روستایی است.

در این رابطه جمعیت روستایی فقیر ایران از ۴.۷ درصد در سال ۱۹۹۸ به ۰.۲ درصد در سال ۲۰۱۳ کاهش یافت.

همچنین بین سال های ۱۹۹۸ تا ۲۰۱۳ جمعیت غیرفقیر روستاها از ۳۲.۷ درصد به ۲۹.۲ درصد کاهش، جمعیت فقیر شهرها از ۱.۸ درصد به ۰.۱ درصد کاهش و جمعیت غیرفقیر شهرها از ۶۰.۷ درصد به ۷۰.۶ درصد افزایش یافت (تمام ارقام به صورت درصد از جمعیت کل هستند). آخرین آمار این بخش از گزارش مربوط به سهم زیربخش غذا و نوشیدنی کشورها از ارزش افزوده و اشتغال آنها است. در این رابطه آمارهای ایران که تازه ترین آن به سال ۲۰۱۴ بازمی گردد بیانگر آن است که سهم ارزش افزوده زیربخش غذا و نوشیدنی در ارزش افزوده کل بخش تولیدی کشور ۱۰.۶ درصد بوده است. همچنین در این سال سهم اشتغال زیربخش غذا و نوشیدنی در سطح ۱۵.۸ درصد قرار داشت.