نیاز بین‌المللی به سازمان جهانی تجارت

اقتصاد ایرانی: در حقیقت، این روزها کمتر کشوری را می توان یافت که حامی سرسخت سازمان تجارت جهانی (WTO) باشد. سال هاست که نشست های این نهاد بین المللی بدون نتیجه قابل توجهی پایان می یابد و می توان گفت که مدت هاست کارایی خود را از دست داده است. باتوجه به اینکه جدیدترین نشست سازمان در سطح وزرا در بوینس آیرس در آرژانتین نیز بی نتیجه پایان یافت، این سوال مطرح می شود که چرا دولت ها همچنان برای دیدارهای این نهاد تدارک می بینند؟ پاسخ ساده است: تجارت آزاد بعد از نظام سرمایه داری، قوی ترین محرک شکوفایی اقتصادی است که جهان به خود دیده و دولت ها می توانند از سازمان تجارت جهانی برای ارتقای استانداردهای زندگی در سراسر جهان استفاده کنند. در دهه های پس از ۱۹۴۵، بسیاری از کشورها به رهبری امریکا در این جهت تلاش کردند و دستاوردهای مثبتی هم داشتند؛ اما اکنون بدون تعهد بین المللی به تجارت آزاد، این نهاد بی شک محکوم به فنا خواهد بود.

به گزارش تعادل به نقل از بلومبرگ، قاعده اصلی سازمان تجارت جهانی و توافقنامه عمومی تعرفه ها و بازرگانی پیش از آن، تعامل است. به عبارت ساده، این رویکرد با هدف تسهیل تجارت آزاد از نظر سیاسی، درنظر گرفته شده است. از نظر تئوری به نفع کشور «آ» است که تعرفه های وارداتی را یک جانبه کاهش ندهد، اما اگر کشور «بی» نیز تعرفه ها را پایین آورد، در کشور «آ» مقاومت کمتری در برابر این سیاست وجود خواهد داشت. این فرمول در دهه های اول تصویب توافقنامه عمومی تعرفه ها و بازرگانی به طور عمده عملکرد موفقی داشت به این دلیل که امریکا می خواست جهان را در آن جهت سوق دهد. در سال های اخیر، از اعتبار تفکر «تجارت آزاد خوب است»، کاسته شده است. دولت ها به طور فزاینده از سیاست های دادوستد عقب نشینی می کنند؛ چراکه باور عمده این است که تنها زمانی تجارت برای یک کشور سودآور خواهد بود که صادرات بیشتر از واردات باشد. به علاوه، وقتی توافقنامه عمومی تعرفه ها و بازرگانی و سازمان تجارت جهانی موفق شدند تعرفه ها را کاهش دهند، تجارت آزاد به پدیده یی پیچیده و سیاسی تبدیل گشت و موانع از مالیات های مرزی فراتر رفتند.

آنچه حایز اهمیت است اینکه حمایت سیاسی از تجارت آزاد در سال های اخیر به شدت کاهش یافته است. امریکا همچنان رهبری را برعهده دارد و پیشرو است، اما در جهت مخالف! دونالد ترامپ رییس جمهوری امریکا، دادوستد را در ساده ترین و احمقانه ترین حالت آن دنبال می کند: «صادرات خوب است، واردات بد.» وی در همین راستا سیاست «اول امریکا» را مطرح کرده و معتقد است قراردادهای بین المللی به نفع امریکا نیستند. از نظر ترامپ و مشاوران وی، امریکا از تجارت های دوجانبه سود بیشتری می برد، چراکه در میز مذاکره می تواند طرف مقابل را به قائل شدن امتیازات وادار سازد. رابرت لایتایزر نماینده تجاری امریکا در نشست بوینس آیرس نیز از منتقدان دیرینه سازمان تجارت جهانی است. وی کنفرانس اخیر را با زیر سوال بردن نقش سازمان تجارت جهانی آغاز کرد. امریکا همچنین مانع از انتشار اعلامیه سازمان درباره ارزش تجارت در توسعه شد و به اعتراض ها به عملکرد دادگاه های حل مناقشات سازمان تجارت جهانی ادامه داد.

این در حالی است که دولت ها در دیگر نقاط جهان نیز در جهت توافقنامه های دوجانبه و منطقه یی پیش می روند که نقطه مقابل توافقنامه های جهانی قابل دستیابی در چارچوب سازمان تجارت جهانی هستند. بسته به جزئیات، بسته هایی همچون همکاری ترنس پسیفیک (توافقنامه تجارت آزاد دو سوی اقیانوس آرام) می توانند ارزش بالایی داشته باشند، اما باز هم به سطح استاندارد طلایی تجارت آزاد چندجانبه نمی رسند. می توان گفت ضعیف شدن سازمان تجارت جهانی است که بسته های دو یا چندجانبه در زمینه گسترش روابط تجاری را جذاب تر می کند. رولانو ام. بریونز، از مرکز مطالعات توسعه در فیلیپین، در اشاره به بن بست مذاکرات در کنفرانس اخیر سازمان تجارت جهانی به ویژه در زمینه کشاورزی گفت: «این مساله می تواند کشورهای بیشتری را به تلاش برای دستیابی به توافقنامه های منطقه یی ترغیب کند، چراکه برخلاف سازمان تجارت جهانی که در آن برای دستیابی به توافق به همکاری بیش از ۱۰۰ کشور نیاز است، در توافقنامه های منطقه یی تنها چند کشور هستند که باید به اتفاق نظر برسند.«

به گزارش فایننشال اکسپرس، دهمین کنفرانس وزرای کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی در سال ۲۰۱۵ در بالی با توافق عمده بر سر حذف کمک هزینه های صادراتی در بخش کشاورزی پایان یافت. نهمین نشست در سال ۲۰۱۳ در بالی با توافقنامه تسهیل تجاری همراه بود. اما شرکت کنندگان در یازدهمین نشست در بوینس آیرس حتی از انتشار یک اعلامیه مشترک بازماندند. تنها دستاورد وزرا توافق بر ادامه برنامه های کنونی در برخی زمینه های جزئی همچون شیلات، تسهیل سرمایه گذاری، امنیت غذایی و موارد مشابه بود. اعضا هنوز در پیشبرد مسائل چندجانبه مشکل دارند و در این زمینه کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته به یک اندازه مقصرند. آنچه سازمان تجارت جهانی را از پا درآورده ضعف سازمان نیست، بلکه نبود اراده سیاسی و رویکردی سازنده در توافق بر سر راه حل است.

نمی توان سازمان تجارت جهانی را به دلیل فلج شدن و از کارافتادگی ملامت کرد. این نهاد هنوز هم برای دولت هایی که به رقابت بین المللی اعتقاد دارند، ابزار ارزشمندی است. اما بدون چنین اعتقادی و بدون مشارکت و رهبری امریکا، سازمان تجارت جهانی محکوم به شکست است. با وجود همه مشکلات، هنوز می توان به سازمان تجارت جهانی امیدوار بود. اگرچه نشست بوینس آیرس دستارود قابل توجهی نداشت، اما به نابودی سازمان نیز منجر نشد. همه کشورهای عضو، حتی امریکا، حمایت خود را از سازمان تجارت جهانی اعلام کردند و به نظر می رسد در حال حاضر خطر انقراض این سازمان را تهدید نمی کند.