چرا بازار ارز تعادل ندارد؟

این روزها مباحث ارزی به واسطه پیشنهاد دولت در لایحه بودجه بیش از گذشته مطرح می شود. دولت در لایحه بودجه پیشنهاد ارزی خود را بر مبنای نرخ شناور مدیریت شده قرار داده است که در تحلیل آن به ارز تک نرخی اشاره کرده است. معاون بودجه وعاونت نظارت راهبردی رئیس جمهور در تحلیل سیاست ارزی دولت در سال جدید بنا به پیشنهادی که در لایحه بودجه گنجانده شده گفته است که دولت قصد دارد ارز مرجع و مبادلاتی را حذف کند تا یک نرخ وجود داشته باشد و آن را مدیریت کند. این نظریه مخالف و موافقانی در میان کارشناسان اقتصادی دارد. البته ارز تک نرخی موافقان فراوانی دارد اما در نحوه مدیریت آن اختلافاتی وجود دارد. نمایندگان مجلس و کارشناسان اقتصادی برای پذیرش ارز تک نرخی شروطی را قائل شده اند تا بر آن اساس اقتصاد آسیب کمتری از این تغییر سیایت ببیند.

در این زمینه یک اقتصاددان با تاکید بر اینکه بر خلاف برخی تصورات افزایش نرخ ارز نتوانست بی ثباتی اقتصاد و تورم را درمان کند تصریح کرد: بدون وجود بازار رقابتی در کشور، تعیین نرخ ارز شناور در بودجه معنایی ندارد.

دکترعباس شاکری در گفت وگو با ایسنا، با بررسی مسایل ارزی ایران در سال گذشته اظهار کرد: اقتصاد کشور از لحاظ ساختار و وابسته بودن بودجه و تولید حتی مصرف به ارز خارجی با مشکلات خاصی مواجه است به طوری که در زمان فراوانی ارز، رشد نقدینگی و واردات افزایش و تولید داخلی بطور منفی تحت تاثیر قرار می گیرد این در حالی است که در صورت کاهش منابع ارزی نیز نرخ آن سیر صعودی پیدا کرده و با از سرگیری فعالیت های سوداگرانه کل اقتصاد بی ثبات می شود.

وی بی ثباتی های تاثیر گرفته از ارز را ناشی از آن دانست که ارز وارد شده در اقتصاد و نرخ تعیین شده برای آن انعکاس دهنده و نتیجه واقعی اقتصاد نیست و ادامه داد: شرایط به گونه ای نیست که صادرات متنوعی وجود داشته و یا وضعیت نسبی کالاهای صادراتی بتواند نسبت به بازار بین المللی نرخ ارز را تعیین کند، چرا که ارز نفتی به عنوان یک عضو پیوندی وارد اقتصاد شده و نرخ ارز را بی توجه به شرایط واقعی اقتصاد تعیین کرده و مشکل ساز می شود.

به گفته شاکری، نرخی که عرضه و تقاضای ارز در هر برهه ای تمایل به تعیین آن دارند نرخی نیست که با مقتضیات واقعی بخش های اقتصادی سازگار باشد.

نرخ ارز، تنها مشکل اقتصاد نیست

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه با اشاره به عوامل ایجاد نوسان و بی ثباتی در بازار ارز کشور از سال گذشته تاکنون بیان کرد: مهم ترین مساله، توصیه های برخی است که معتقدند تنها مشکل اقتصادی کشور نرخ ارز بوده و اگر افزایش یابد با تقویت صادرات، تولید و تصحیح قیمت ها همراه خواهد بود، در حالی که باید توجه داشت که درست است متغیرهای کلیدی قیمتی قدرت علامت دهی دارند اما این طور نیست که در صورت تغییر قادر خواهند بود تا همه مشکلات ساختاری و فنی را تعدیل و اصلاح کنند، بلکه قیمت ها در حداقلی از تامین ساختار ها می توانند موثر باشند.

وی معتقد است که اگر بجای افزایش نرخ ارز سیاستی مناسب برای تولید، بودجه، نقدینگی و تورم و ساختار فنی طراحی شود، آنگاه می توان قیمت های نسبی را تصحیح کرد.

شاکری در ادامه با اشاره به نقش اهداف بودجه ای دولت در نوسان ارزی کشور نیز بیان کرد: مسوولان گاه و بیگاه از افزایش نرخ ارز اظهار ناخشنودی می کردند، در حالی که برخی از اظهار نظرها حکایت از بی رغبتی مدیران از افزایش قیمت ارز نیست این در حالی است که شوک درمانی و بی ثباتی اقتصاد هیچ گاه چاره ساز نیست و کسری بودجه را التیام نمی دهد.

وی ادامه داد: ممکن است در نگاه اول این طور به نظر برسد که هر کالایی گرانتر فروخته شود معادل قیمت آن در خزانه قرار می گیرد، اما در واقعیت این گونه نیست به طوری که کسری بودجه دولت پس از شوک درمانی ها افزایش یافت.

افزایش نرخ ارز هم تورم را التیام نداد

این استاد دانشگاه با بیان این که اغلب گفته می شد که ما سالیان متمادی است که تورم داریم اما نرخ ارز ثابت مانده است، گفت: این عقیده درستی است اما باید توجه داشت که هیچ کس نرخ ارز را ثابت نگه نداشته بود و اگر بگوییم اجازه نداده اند که نرخ ارز تغییر کنند صحیح نیست، چرا که از سال 79 درآمد نفت افزایش یافت و با قرار گرفتن بخشی از درآمدهای ارزی در بودجه و فروش نرفتن توسط بانک مرکزی نقدینگی رشد یافت این درحالی است که به دلیل وجود تورم و ایجاد ضرر در صادرات باید از کاهش نرخ ارز ممانعت می شد.

وی اضافه کرد: در سال 86 نیز واردات به شدت افزایش داده شد تا اگر ارز زیادی در بودجه گذاشته می شود در تراز نامه بانک مرکزی انباشت نشده و نقدینگی افزایش نیابد به عبارتی همواره در پی این بودیم که ارز های نفتی به فروش برسد، بنابراین هیچ گاه سیاست بر کاهش نرخ ارز نبوده و همواره با وجود مازاد عرضه ، سعی شده بخاطر صادرات واردات و قاچاق نرخ ارزبالا نرود.

شاکری با تاکید بر اینکه نرخ ارز اکنون بالا رفته است، پس چرا افاقه نکرد و تورم هم معادل نرخ ارز بالا رفت، تصریح کرد: اگر فرض کنیم که با افزایش تورم در برخی کالاها، تناسب و تعادل اقتصاد ایجاب می کرد که نرخ ارز هم بالا رود، اول این که اگر قرار بود نرخ ارز متناسب با تورم افزایش یابد نرخی که اتفاق افتاد نبود و حتی به 2000 تومان هم نمی رسید و حالا که بالا رفت پس چرا تورم نیز دوباره به شدت بالا رفته است؟

وی با اشاره به این که نظرهایی مبنی بر این که با افزایش نرخ ارز صادرات نیز افزایش یافته و اقتصاد تقویت می شود، بیان کرد: دراینجا مهم آن است که کدام صادرات افزایش می یابد؛ این درحالی است که اگر خام فروشی افزایش یابد نوعی صادرات نفت است به طوری که اگرتولیدات پتروشیمی با محصولات میانی با وجود هزینه های بالایی که دارد افزایش یابد و یا صادرات سنگ آهن و کلوخه های فلزی و محصولات کشاورزی افزایش یابد؛ در این میان باید توجه داشت که این امر، آیا نوآوری، ارتقای تکنولوژی و یا استاندارد کیفی را هم افزایش داده و یا خیر؟ که چنین به نظر نمی رسد.

صاحبان سرمایه های کلان، دربی ثباتی ارزی کوتاهی نکردند!

این اقتصاد دان هم چنین با بیان این که فعالیت های سوداگرانه و نامرتبط با معاملات اقتصادی بین الملل و حقیقی نیز در تغییرات ارزی مزید بر علت شده عنوان کرد: آن طور که شاهد بودیم از مردم عادی گرفته تا ثروتمندان و موسسات مالی تحت تاثیر عوامل روانی و ممانعت از کاهش ارزش پول ملی تصمیم به تبدیل پس انداز خود به ارز گرفتند.

وی همچنین با اشاره به این که وجوه کلانی که در اختیار برخی موسسات و بانک ها است موجب شد تا آنها نیز هیچ کوتاهی در بی اثباتی اقتصاد نداشته باشند، افزود: این نهادها نیز بی اعتنا به مقتضیات اقتصاد کشور تنها با تفکر کسب سود های میلیاردی اقدام به خرید و فروش ارز کردند.

قطعات بنز را با قطعات چینی خودروهای داخلی مقایسه نکنید

این کارشناس با بیان این که مشکلات ارزی علاوه بر ایجاد بی ثباتی در اقتصاد، برخی حقایق را نیز آشکار می کند توضیح داد: همان طور که شاهد بودیم خودروسازان با افزایش نرخ ارز، سراسیمه قیمت خودروهای خود را افزایش دادند به طوری که سازندگان خودرویی که عنوان ملی را یدک می کشد اقرار کردند که گاهی تا پنج هزار یورو وابستگی ارزی دارند پس در این شرایط باید چه می کردند؟

او ادامه داد: شاید خودروسازان بگویند که قطعات بنز نیز در کشور های دیگر ساخته می شود؛ اما آیا بنز قطعاتش چینی است آن هم قطعات چینی که خودروسازان ایرانی وارد کردند و خودرو را با قیمت بیش از نرخ واقعی عرضه کردند یا با کیفیت ترین قطعات با استاندارد های مشخص؟ و چرا نمی گویند که سازندگان بنز خودروهایی با سطح بالا به مشتریان خود عرضه می کند نه به این شکلی که مدیران ما عمل کرده و قیمت ها را هم تا دو برابر افزایش می دهند؟

شاکری با بیان این که وقتی گفته می شود باید منابع با قیمت فوب خلیج فارس محاسبه شود هیچ کس نمی گوید که قیمت خودرو نیز نباید با قیمت فوب خلیج فارس محاسبه شود، گفت: ممکن است بگوییم به منظور حمایت تولید ملی از خودرو سازان حمایت می کنیم اما این چه حمایتی است که بعد از 15 سال حمایت از خودروسازان و مدعی استقلال 90 درصدی در ساخت خودرو، اکنون با افزایش نرخ ارز قیمت خودرو به شدت افزایش می یابد؟

وی ادامه داد: تحولات بازار خودرو حکایت از آن دارد که مدیران آنها تنها هدف اصلی خود را برافزایش قیمت خودرو گذاشته و استاندارد های کیفی، انضباط و کاهش بهای تمام شده برای آنها اهمیت چندانی نداشته و در برنامه آنها جایی ندارد.

شوک درمانی راه ثبات اقتصادی نیست

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اعتقاد به این که با اقتصاد کشور به درستی رفتار نشده و این نامهربانی ها هم چنان ادامه دارد، تصریح کرد: بهترین راه این است که به ثبات اقتصادی برسیم ثباتی که در گرو پرهیز از شوک درمانی های تجربه شده در سال های اخیر است تا بتوان گامی بلند به سوی ثبات و تعدیل اقتصادی برداشت.

نرخ شناور مردود است

شاکری هم چنین در مورد تعیین نرخ شناور برای ارز در بودجه 92 اظهار کرد: اصطلاح شناور که این روزها برای نرخ ارز بکار می رود کاملا مردود و اشتباه است مگر ما در کشور بازار رقابتی ، عمیق و با ثبات ارز داریم که بتوانیم در مورد نرخ ارز شناور صحبت کنیم؟

وی معتقد است : در این شرایط نرخ ارز شناور با افزایش نرخ و بی ثباتی ارزی همراه خواهد شد واگر عملی شود بی تردید به کسری بودجه دولت می انجامد.

ارز تک نرخی نیازمند نظام ارزی مشخص است

شاکری در ادامه به برخی عقاید مبنی بر تک نرخی شدن ارز اشاره کرد و افزود: در بازار ارزی کشور نظام ارزی مشخصی وجود ندارد که بر تک نرخی شدن ارز تاکید شود.

وی توضیح داد: ما حتی در زمان وفور ارز هم نظام ارزی نداشتیم چرا که این نظام زمانی شکل می گیرد که چندین منشأ ارزی وجود داشته و صادرات کالا متنوع و متعدد باشد این در حالی است که عمده ارز کشور از درآمد های نفتی تامین وعرضه کننده ی اصلی دولت است براین اساس بازار واقعی ارز معنایی ندارد.

پیش بینی بازار ارز در سال92

این اقتصاددان در پایان، پیش بینی خود از بازار ارز در سال 92 را این گونه عنوان کرد: ارز در سال جاری وابسته به نوع مدیریت درآمد های ارزی است، چرا که واقعا در شرایط کمبود ارز قرار داریم و نباید اجازه داده می شد که بخش زیادی از منابع در پرتفو های سوداگران قرار گرفته و آرامش را از بازار سلب کند.

وی تاکید کرد: اگر بازار مدیریت شده و از افکار توهم آمیزی نظیر این که با افزایش نرخ ارز صادرات نیز افزایش یافته وبودجه تقویت می شود دوری شود می توان امیدوار بود که به اقتصادی با ثبات ارزی دست یافت.

شاکری با تاکید بر این که بازار ارزی نیازمند مدیریت است، گفت: درست است که تحریم ها موجب اعمال محدویت شده اند اما باید توجه داشت که می توان به گونه ای رفتار و سیاست گذاری کرد که آثار تحریم کمرنگ شود، اما متاسفانه سیاست های اجرا شده نتیجه ای عکس داشته اند.