گذر از جمعیت ۱۰۰ میلیون نفری

اقتصاد ایرانی: مرکز آمار در گزارشی تغییرات جمعیتی کشور تا سال ۱۴۳۰ را در ۴ سناریو مورد بررسی قرار داده که مطابق محتمل ترین آنها جمعیت کشور در آن سال به عدد ۱۰۴ میلیون نفر خواهد رسید. این سناریو نرخ باروری را همین سطح فعلی ۲.۱۱ درصد در نظر گرفته که بر مبنای آن نرخ رشد جمعیت در هر دوره ۵ ساله روندی نزولی به خود خواهد گرفت به طوری که رقم رشد ۱.۲ درصد سال ۹۵ به ۰.۴۴ درصد در سال ۱۴۳۰ خواهد رسید. این کاهش تدریجی نرخ رشد به علت نرخ باروری ۲.۱ کشور است که پایین تر از نرخ جانشینی قرار گرفته است. براساس نرخ جانشینی اگر زن و شوهر در طول عمر زناشویی خود به طور متوسط حدود ۲.۲ تا کودک به دنیا بیاورند، جمعیت می تواند ثابت و اگر کمتر از این رقم باشد، نرخ رشد کاهشی خواهد بود. با این حال با سناریو مذکور جمعیت کشور به روند افزایشی خود حداقل تا ٣٥ سال آینده ادامه داده و انتظار می رود در سال ١٤٣٠ شمسی جمعیت ایران به حدود ۱.۳ برابر جمعیت سرشماری شده در سال ١٣٩٥ برسد.

نرخ های باروری مفروض

به گزارش تعادل، این گزارش جمعیت کشور را در ۴ سناریو فرض باروری پیش بینی کرده که براساس این ۴ سناریو انتظار می رود، جمعیت کشور در سال ١٤٣٠ در کمترین سطح به ۹۵.۳ میلیون نفر و در بیشترین سطح به حدود ۱۱۲.۵ میلیون نفر برسد.

با توجه به اهمیت بررسی تغییرات جمعیتی کشور از نظر تعداد و ساختار جمعیت در سطوح مختلف جغرافیایی، مرکز آمار ایران نسبت به پیش بینی جمعیت کشور تا سال ١٤٣٠ براساس آخرین نتایج سرشماری نفوس و مسکن ١٣٩٥ و نیز مطالعات و پژوهش های صورت گرفته پیرامون نتایج مذکور اقدام کرد که این گزارش پس از ارائه در بیست و یکمین جلسه کمیته آمارهای بخشی جمعیت با حضور متخصصان، مدیران و کارشناسان دستگاه های اجرایی نهایی شد.

برای انجام این پیش بینی از روش «ترکیبی پیش بینی جمعیت» بهره گرفته شده است. در این روش که متداول ترین روش پیش بینی جمعیت است براساس عملکرد مجموعه عوامل موثر بر تغییر و تحولات جمعیت یعنی باروری، مرگ و میر، مهاجرت و ترکیب سنی و جنسی جمعیت استفاده شده است.

این گزارش جمعیت کشور را در ۴ سناریو فرض باروری پیش بینی کرده که براساس این ۴ سناریو انتظار می رود، جمعیت کشور در سال ١٤٣٠ در کمترین سطح به ۹۵.۳ میلیون نفر و در بیشترین سطح به حدود ۱۱۲.۵ میلیون نفر برسد. با توجه به روند موجود و اجماع کارشناسی اعضای کمیته آمارهای بخشی جمعیت، محتمل ترین سناریو کاهش تدریجی نرخ باروری و رقم ۱۰۱.۳ میلیون نفر جمعیت در سال ١٤٣٠ است. به این ترتیب جمعیت کشور به روند افزایشی خود حداقل تا ٣٥ سال آینده ادامه داده و انتظار می رود در سال ١٤٣٠ شمسی جمعیت ایران به حدود ۱.۳ برابر جمعیت سرشماری شده در سال ١٣٩٥ برسد.

همچنین متوسط رشد سالانه جمعیت کشور در هر ۴ سناریو روندی کاهشی خواهد داشت و در هر ۴ حالت در دهه های آتی به رقم کمتر از یک درصد خواهد رسید.

در سال های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۵ نرخ باروری کل به بالاترین سطح خود در ایران یعنی ۶.۵ فرزند رسید. یعنی مادران ایرانی به طور متوسط در طول عمر باروری خود ۶.۵ فرزند به دنیا آوردند. بر این اساس تعداد فرزندانی که در یک سال به دنیا می آمدند به بیش از ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر رسید که رقم بی سابقه یی بود. بنابراین مسوولان مربوطه در آن دوران تصمیم گرفتند همانند بسیاری از کشورهای مشابه وضعیت ایران سیاست های کاهش تعداد موالید را به اجرا بگذارند. این تصمیم در زمان خود لازم و مناسب بود زیرا کشور امکانات برای چنین رشد جمعیت بالایی را دارا نبود. با اجرای این سیاست ها در کنار عواملی مانند وضعیت اقتصادی خانوارها، افزایش سن ازدواج و فرزندآوری موجب شد، نرخ باروری تا سال ۱۳۸۵ به ۱.۹ کاهش پیدا کند که پایین تر از نرخ جانشینی یعنی ۲.۱ بود. بنابراین ایران شاهد سریع ترین روند کاهش نرخ باروری بود که در سطح بین المللی از آن به عنوان تجربه یی بسیار موفق یاد می شود.

مطابق گزارش مرکز آمار درحال حاضر نرخ باروری در سطح ۲.۱۱ فرزند قرار دارد که بر مبنای آن نرخ متوسط رشد جمعیت در دوره

۵ ساله ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۵ به میزان ۱.۲ درصد خواهد بود. براساس گزارش مذکور اگر باروری در همین سطح فعلی باقی بماند در جمعیت کشور در سال ۱۴۰۵ به ۸۹ میلیون و ۹۹۱ هزار نفر خواهد رسید. همانطور که می دانید، نرخ باروری کل تعداد فرزندانی است که یک زن به طور متوسط در دوران باروری خود می تواند به دنیا آورد. این شاخص نیز مانند شاخص های دیگر باروری معمولا برای هزار نفر از زنان محاسبه می شود. طی سال های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ نرخ باروری کل ایران ۶.۴ فرزند بوده که در فاصله کوتاهی یعنی سال ۱۳۷۲ به ۳.۶ و در سال ۱۳۷۶ به ۲.۸ نفر تنزل پیدا کرده است.

 برای اینکه یک نسل پابرجا بماند باید دست کم به اندازه خود فرزند به دنیا بیاورد اما از آنجا که تعدادی از زنان و مردان ازدواج نمی کنند یا پس از ازدواج بنا به دلایلی دارای اولاد نمی شوند از این رو محاسبه شده که اگر زن و شوهر در طول عمر زناشویی خود به طور متوسط حدود ۲.۲ تا کودک به دنیا بیاورند، جمعیت می تواند ثابت بماند. گفتنی است که در تجدید نسل، تنها دختران خانواده مورد نظر هستند. نکته قابل تاکید این است که در ۴ سناریو مرکز آمار تنها یک سناریو نرخ باروری بیشتر از سطح نرخ جایگزینی قرار دارد. در این سناریو افزایش نرخ باروری را با ۲.۶ فرزند در نظر گرفته که براساس آن میزان جمعیت کشور در سال ۱۴۰۵ به نزدیک ۹۰ میلیون و در سال ۱۴۱۰ به ۹۴.۴ میلیون نفر می رسد. پیش بینی شده مطابق این سناریو حداکثری جمعیت کشور در سال  به ۱۱۲.۴ میلیون نفر بالغ شود. علاوه بر اینها دو سناریو دیگر وجود دارد که نرخ های باروری را کمتر از سطح فعلی در نظر گرفته اند. مطابق سناریو اول متوسط نرخ جمعیت در کشور از ۱.۱۹ در سال ۱۴۰۰ به ۰.۳۲ درصد در سال ۱۴۳۰ خواهد رسید. این احتمال که با فرض کاهش باروری با شیب ملایم ۱.۹۵ فرزند در نظر گرفته شده است، پیش بینی می کند که جمعیت کشور در سال ۱۴۳۰ به ۱۰۱ میلیون نفر خواهد رسید. سناریو دوم کاهش باروری را با شیب تندتری در نظر گرفته و فرض باروری ۱.۵ فرزند را مبنای پیش بینی خود قرار داده است. مطابق این فرضیه نرخ رشد جمعیت از ۱.۱۶ در سال ۱۴۰۰ به ۰.۰۱- در سال ۱۴۳۰ خواهد رسید. این تنها سناریویی است که نرخ رشد جمعیت کشور را در آینده منفی پیش بینی کرده است. در این صورت جمعیت کشور در سال به ۹۵ میلیون نفر خواهد رسید.