سیگنال مثبت به تهران

اقتصاد ایرانی: تغییر لحن دونالد ترامپ، رییس جمهور امریکا نسبت به ایران خیلی زودتر از آن چه که انتظار می رفت، صورت گرفت. اما ظاهرا او بیش از آنچه انتظار می رود، مشتاق دیدار با مقام های ارشد ایران است، به گونه ای که در فرصت بسیار کوتاه چند روزه گذشته، مجوز فروش و تحویل ۵ فروند هواپیمای ATR از سوی دولت او صادر شده است.

دو هفته پیش، نگارنده در همین ستون، با توجه به اشتیاق ترامپ برای دیدار با حسن روحانی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سال گذشته و همچنین با اشاره به دیدار او با کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی و ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه پیش بینی کرد که رییس جمهور امریکا بار دیگر در مجمع عمومی سازمان ملل امسال، درخواست سال گذشته خود را تکرار خواهد کرد. بر همین اساس هم نگارنده پیشنهاد کرد که ایران این دیدار را به بازگشت امریکا به توافقنامه چند جانبه هسته ای موسوم به «برجام» مشروط کند. اما ظاهرا ترامپ همانطور که در کتاب های انگیزشی اش تاکید می کند، تمایل دارد کارها را با «ریتم تند» انجام دهد و پیش ببرد و به همین دلیل هم نتوانسته است تا روزهای آخر شهریورماه صبر کند. او سه شنبه و پنج شنبه گذشته، و تنها به فاصله ۱۰ روز از واکنش تند نسبت به اظهارات حسن روحانی درباره توانمندی های دفاعی ایران بر «مذاکره بدون پیش شرط» با مقام های ایرانی تاکید کرده است. در همین حال، به نظر می رسد، تغییر رویکرد ترامپ، از سخن فراتر رفته و با اعطای مجوز اوفک برای فروش هواپیما به ایران به تغییر عملی نیز نزدیک شده است. در چنین شرایطی است که ارسال هواپیماهای فرانسوی- ایتالیایی ATR به تهران را می توان سیگنالی مثبت و تغییر رفتار ترامپ در قبال ایران (و تا حدی در قبال اروپا و سایر اعضای ۱+۴) و همچنین اجرای بخشی از تعهدات بین المللی امریکا تعبیر و تفسیر کرد. هواپیماهایی که به دلیل استفاده از برخی قطعات شرکت های هواپیماساز امریکایی نیازمند مجوز اوفک هستند و طی سه ماهه گذشته و بطور مشخص تا سه روز پیش، فروش و تحویل آنها به ایران از نگاه مقام های فرانسوی در هاله ای از ابهام قرار داشت، به گونه ای که وزیر اقتصاد فرانسه گفته بود، این کشور به دنبال چراغ سبز واشنگتن برای تحویل ۸ فروند ATR به ایران است.

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه کشور، در واکنش به تمایل ترامپ برای مذاکره در صفحه توییتر خود نوشته بود: «ایران و امریکا دو سال گفت وگو کردند. ما با اتحادیه اروپا، تروئیکای اروپایی، روسیه و چین موفق به ایجاد یک توافق چندجانبه بی نظیر -موسوم به برجام- شدیم. این توافق، کارساز بوده است. امریکا تنها می تواند خودش را بابت خروج از این توافق و ترک میز مذاکره مقصر بداند. تهدید، تحریم و شیرین کاری های تبلیغاتی کارگر نخواهند افتاد. احترام به ایران و به تعهدات بین المللی را بیازمایید. »

اینک در شرایطی که به نظر می رسد، ترامپ تلاش می کند با اجرای بخشی از «تعهدات بین المللی امریکا» در قبال ایران، موفق به دیدار و مذاکره با رییس جمهور ایران شود، دیدگاه های متفاوت و متنوعی از سوی مقام های سیاسی و نظامی ایرانی برای مذاکره دوباره با امریکا مطرح شده و می شود. این همه در حالی است که اقتصاد ایران حال و روز خوشی ندارد و با اعمال دوباره تحریم ها نیز شرایط سخت تری را نیز تجربه خواهد کرد. بی گمان، وضعیت نگران کننده اقتصاد کشور، همانطور که بسیاری از اقتصاددانان مستقل اعلام کرده و می کنند، در اجرای سیاست های غلط پولی و مالی طی ۴۰ سال گذشته و به ویژه تکرار آن سیاست ها طی ۴ ماهه گذشته ریشه دارد. با این حال، اعمال دوباره تحریم های یک جانبه امریکا علیه ایران، وضعیت بغرنج کنونی را پیچیده تر می کند و تضعیف اقتصاد ملی با سرعتی بیشتر را به دنبال خواهد داشت. از همین رو است که صدای رسایی از میان گروهی از نیروهای سیاسی اصلاح طلب و اصولگرا برای بررسی پیشنهاد ترامپ به گوش می رسد.

در این میان، توجه به این نکته ضروری است که ترامپ با اعلام خروج امریکا از برجام، افزون بر تحت فشار قرار دادن ایران، اهداف دیگری از جمله تخریب تمام دستاوردهای دولت باراک اوباما و همچنین تحقیر و نادیده انگاشتن تلاش های کشورهای اروپایی برای حفظ برجام را نیز دنبال کرده و می کند. اتحادیه اروپا اما همزمان با مبارزه در جنگ تحمیلی تجاری ترامپ، طی سه ماهه گذشته بر حفظ توافقنامه بین المللی هسته ای و تامین حقوق ایران و گشایش در مراودات اقتصادی با آن تاکید کرده و گام هایی را نیز برداشته است. در چنین شرایطی، که ظن تضعیف روابط ایران و اروپا می رود، حفظ تعاملات نزدیک و همچنین مشورت و هماهنگی با اتحادیه اروپا در رابطه با نوع مواجهه با پیشنهاد رییس جمهور امریکا ضروری به نظر می رسد. به ویژه آنکه از سه شنبه گذشته تاکنون، واکنش اروپا به پیشنهاد مذاکره ترامپ به ایران، سکوت بوده است.