حرکت جمهوری آذربایجان از نفت به گردشگری

اقتصاد ایرانی:  یکی از بخش های نوظهور در اقتصاد جمهوری آذربایجان گردشگری است که توسعه روزافزون آن سیاستمداران این کشور را امیدوار ساخته تا بالاخره وابستگی دیرینه اقتصاد این کشور به منابع نفتی به پایان برسد؛ امیدی که آنها را به صرافت اصلاحات ساختاری نیز انداخته و مدیریت گردشگری آذربایجان که تا پیش از این تحت نظارت وزارت فرهنگ این کشور انجام می شد، اکنون تحت نظارت نهادی تازه تاسیس به نام «شورای دولتی مدیریت گردشگری» قرار گرفته است. شاید تا چند سال پیش تصویری که در اذهان عمومی از جمهوری آذربایجان و سفر به آن وجود داشت کشوری تازه استقلال یافته و توسعه نیافته از دل اتحاد جماهیر شوروی بود که مردم آن در شرایط نامناسبی روزگار می گذرانند؛ اما این، آن چیزی نیست که امروز درون مرزهای جمهوری آذربایجان می گذرد و با توسعه توریسم در این دیار، آذربایجان و پایتخت آن باکو بدل به مقصدی جذاب برای سفر گردشگران بسیاری از کشورها شده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، با استناد به آمار سالانه سفرهای خروجی ایرانیان این نکته در مورد گردشگران ایرانی نیز به چشم می خورد که استقبال از سفر به این همسایه شمالی در کشور ما نیز رو به افزایش است؛ به طوری که سال گذشته جمهوری آذربایجان تبدیل به چهارمین مقصد پرطرفدار سفر ایرانیان شد و ایران نیز در سال ۲۰۱۷ سومین مبدا برتر گردشگری جمهوری آذربایجان بود. بدون شک این مهم به صورت اتفاقی حاصل نشده و ثمره برنامه ریزی بلندمدت و اصلاحاتی در نگاه به این حوزه و بهینه سازی ساختارها و نهادها بوده است. اخیرا نیز وب سایت «فوربس» نگاهی به توسعه گردشگری در جمهوری آذربایجان داشته و روایت کرده که چگونه همسایه شمالی ایران با الهام از کشور کوچک ایسلند و با اتخاذ سیاست های منسجم و خلاقانه، صنعت گردشگری را به عنوان مسیر نجات از خام فروشی نفت و احیای اقتصاد بحران زده خود در دوران پسافروپاشی شوروی برگزیده است. «فوربس» در گزارش خود به نقل از یکی از مقامات دولتی آذربایجان در حوزه گردشگری تصریح کرده که استراتژی این کشور برای دستیابی به بیشترین تعداد گردشگر خارجی، «ارتقای همکاری ها با همسایگان خود»، «بازاریابی مسنجم در کشورهای منطقه به منظور تثبیت گردشگری به عنوان یکی از ارکان اقتصاد این کشور» و «توسعه زیرساخت ها به منظور حضور گسترده تر در بازار جهانی گردشگری در آینده نزدیک» است.

سه بازار هدف

«فوربس» گزارش خود درخصوص توسعه صنعت توریسم در آذربایجان چنین آغاز می کند که راهکارهای خلاقانه ای برای پیشرفت و توسعه، اغلب از دل بحران ها بیرون می آید. کشوری که وابستگی بلندمدتی به نفت داشته و به طور تاریخی کالای اصلی صادراتی آن نفت بوده، بازارهای آن نوسانات بسیاری را تجربه کرده و اقتصاد آن شاهد کاهش ارزش پول ملی و خرج شدن سریع درآمدهای حاصل از فروش نفت بوده، نگران آن بود که با بروز یک بحران مالی جهانی دیگر دچار فروپاشی شود. از همین رو امکانات و شرایط خود را به دقت سنجید: «مساحتی نسبتا کم»، «چشم اندازهای طبیعی وسیع و متنوع»، «مواریث فرهنگی و باستانی» و «جمعیت جوانی که خواهان احراز هویت در جامعه جهانی بودند». همین امکان سنجی سیاستمداران آذربایجانی را واداشت تا به مدل های توسعه در کشورهایی که شرایط مشابه آنها داشتند اعتماد کنند و در این میان یک کشور کوچک دیگر در آب های اقیانوس اطلس با ۵ هزار کیلومتر فاصله نظر آنان را جلب کرد؛ ایسلند در سال های اخیر با عواید حاصل از صنعت گردشگری خود به کشوری نسبتا ثروتمند با مردمانی مرفه تبدیل شده است.

این رسانه آمریکایی در ادامه روایت خود از آذربایجان می افزاید: ظرفیت های توسعه گردشگری در این کشور قابل اعتنا و توانمند است از سواحل دریای خزر گرفته تا پیاده روی و ورزش های زمستانی و اسکی در کوه های قفقاز تنوع جغرافیای این کشور را نشان می دهد و شهرهای آن با بافت تاریخی خود و پا گرفتن هنرهای معاصر در دل آن، جشنواره ای از رویارویی تمدن شرق و غرب شده است. برخورداری از این ظرفیت ها و تجربه موفق رشد ورود گردشگران به این کشور طی سال های اخیر، موجب شد که دولت آذربایجان بیش از هر زمان دیگری توسعه گردشگری را به عنوان راه نجات جدی بگیرد و به منظور سرعت بخشیدن به امور توسعه این صنعت در آذربایجان، اقدام به تاسیس «شورای دولتی مدیریت گردشگری» در ماه مه سال جاری میلادی کرد. این نهاد جدید از منابع مالی و اختیارعمل بیشتری نسبت به نهاد سابقی که زیرمجموعه وزارت فرهنگ این کشور قرار می گرفت برخوردار است و در نظر دارد تمرکز ویژه ای بر بازارهای گردشگری این کشور انجام دهد.

رئیس این نهاد تازه تاسیس در گفت وگو با «فوربس» درخصوص چالش های پیش رو و برنامه هایی که در دستورکار نهاد متبوعش قرار دارد می گوید و تصریح می کند که در نظر دارد آذربایجان را به عنوان مقصدی ۴ فصل وارد بازار رقابت جهانی توریسم کند و به این منظور کشورش باید حضوری مستمر و بی وقفه در زمینه تبلیغات و بازاریابی داشته شد. فواد نقی یف هدف اصلی این نهاد دولتی جدید را تحت تاثیر قرار دادن بازارهای جهانی برای سفر گردشگران به آذربایجان توصیف می کند و لازمه حفظ پویایی و بازدهی مثبت گردشگری در کشورش را حفظ و گسترش روابط مبتنی بر حمایت و همکاری میان بخش دولتی و بخش خصوصی آذربایجان می داند. وی خاطرنشان می کند که صنعت گردشگری در جهان سریع تر از سایر صنایع در حال رشد است و آذربایجان به لحاظ استراتژیک اگر بخواهد توریسم را به یکی از ارکان اقتصاد خود تبدیل کند و برای مردم خود اشتغال زایی و تولید ثروت کند، باید از طریق بازاریابی منسجم و تبلیغات موثر و با پشتیبانی مطالعات دقیق بازارهای هدف، تقاضای سفر به جمهوری آذربایجان را میان گردشگران جهان تحریک کند.

این مقام مسوول رویه کنونی دولت جمهوری آذربایجان به منظور جذب گردشگر را چنین توصیف می کند: تمرکز بر سه بازار هدف «منطقه قفقاز شامل روسیه، گرجستان و ترکیه»، «آسیا و خصوصا چین و هند» و «خاورمیانه» به منظور تثبیت حضور گردشگران در این کشور است؛ چراکه به باور وی بازار جهانی گردشگری هم اکنون اشباع شده و موثرترین اقدام در مقطع کنونی جذب گردشگران منطقه با برآورده کردن ذائقه آنان است. شورای دولتی مدیریت گردشگری چنین پیش بینی کرده است که به دنبال افزایش حضور گردشگران منطقه و کسب درآمد از طریق آنان، سرمایه های بیشتری در بخش گردشگری جمهوری آذربایجان جذب و با توسعه بیشتر زیرساخت ها، امکان جذب گردشگر از بازارهای فرامنطقه ای نیز فراهم خواهد شد. به همین منظور، استراتژی کنونی جمهوری آذربایجان برقراری پیمان های مشترک و توسعه همکاری ها با سه کشور همسایه روسیه، گرجستان و ترکیه در زمینه گردشگری و ارائه تسهیلات بیشتر درخصوص ویزای ورود به اتباع اقصی نقاط جهان است.

همچنین عواید حاصل از این صنعت طی سال های اخیر فرصت را برای توسعه زیرساخت های حمل و نقل در این کشور فراهم ساخته است. در تازه ترین اقدام، میلیون ها نفر بر ظرفیت سالانه پذیرش مسافر در فرودگاه بین المللی حیدر علی اف واقع در باکو افزوده شده و این فرودگاه توانسته در وب سایت معتبر Skytrax که عملکرد فرودگاه ها و شرکت های هواپیمایی را ارزیابی می کند، حائز پنج ستاره که اشاره به بالاترین کیفیت دارد، شود. مسوولان گردشگری جمهوری آذربایجان به دنبال برندسازی از توریسم «قفقاز» هستند و در این میان به منظور جذب بیشتر گردشگر و سرمایه از بازاریابی و توسعه توریسم بر بستر جاده ابریشم غافل نمانده اند.

بده بستان گردشگری با ایران

اما یکی از ظرفیت های گردشگری جمهوری آذربایجان که از جانب «فوربس» نیز به آن اشاره شد، جذب گردشگر به بهانه جاذبه های طبیعی حاشیه دریای خزر و ظرفیت های توریسم دریایی در این کشور است؛ دریای خزر میراثی طبیعی و جغرافیایی در منطقه است که از قضا ایران نیز با جمهوری آذربایجان در آن شریک است، اما کشور ما نتوانسته از ظرفیت های آن برای جذب گردشگر خارجی بهره چندانی ببرد. هرچند تعداد گردشگران ورودی به ایران فعلا بیشتر از جمهوری آذربایجان است، اما شاید چندان منطقی نباشد که به این آمار دلخوش بود. همسایه شمالی تنها به اندازه ۵ درصد ایران مساحت و ۱۱ درصد ایران جمعیت دارد و تنوع جاذبه های تاریخی، فرهنگی و طبیعی آن که منجر به انگیزه سفر گردشگران می شود به هیچ عنوان در ابعاد ذخایر ایران نیست. این درحالی است که مطابق آخرین آمار ایران سالانه اندکی بیش از ۵ میلیون گردشگر ورودی داشته که نسبت به سال قبل از آن تقریبا ۵ درصد رشد حاصل شده است؛ از طرف دیگر آذربایجان در سال ۲۰۱۷ توانست با ۲۰ درصد رشد نسبت به سال ۲۰۱۶ تعداد گردشگران ورودی خود را به رقم ۲ میلیون و ۶۹۱ هزار و ۹۹۸ نفر برساند و به نظر می رسد با تغییرات جدید ساختاری و تمرکز مضاعف بر صنعت گردشگری در این کشور، این رشد پرشتاب استمرار داشته باشد.

البته ایران نیز بخش قابل توجهی از گردشگران خود را وامدار جمهوری آذربایجان است که با انگیزه های زیارتی به ایران سفر می کنند. مطابق آخرین آمار، گردشگران آذربایجانی با تعداد ۹۵۹ هزار و ۶۵۳ نفر، ۱۸ درصد از گردشگران ورودی به ایران را تشکیل می دهند و در مقابل ایرانیان نیز سالانه با ۳۰۰ هزار سفر، سهمی ۱۱ درصدی از آمار گردشگران ورودی به جمهوری آذربایجان را به خود اختصاص داده اند. کارشناسان معتقدند این ارقام و اشتراک هر دو کشور در دریای خزر به عنوان ظرفیتی جذاب به منظور گردشگر، اهمیت بازار جمهوری آذربایجان را برای صنعت گردشگری ایران دوچندان می کند و می توان به عنوان راهکاری برای راه اندازی موتور صنعت گردشگری در شرایط کنونی اقتصاد کشور، بر بستر مذاکرات رژیم حقوقی دریای خزر با همسایه شمالی به تفاهم و همکاری های مشترکی به منظور جذب بیشتر گردشگران منطقه رسید.