بازگرداندن تحریم‌های ایران چقدر به متحدان آمریکا لطمه می‌زند؟

اقتصاد ایرانی: پس از بی اعتبار دانستن توافق هسته ای ایران در اکتبر گذشته و اعلام خروج از این توافق از سوی آمریکا در ماه می، اعمال مجدد تحریم ها از سوی دونالد ترامپ، اقدام عجیبی به نظر نمی رسد.

قرار است تحریم های بیشتری در ماه نوامبر اعمال شود، زمانی که آمریکا سعی خواهد کرد تا به طور کامل صادرات نفت ایران را متوقف کند. این کمپین حداکثر فشار از سوی آمریکا برای متلاشی کردن توافق هسته ای ایران است. این دیگر یک مانور یا نمایش از سوی دولت آمریکا نیست که برخی بخواهند توئیت ها و تهدیدات ترامپ را جدی نگیرند. آمریکا در حالی از یک توافق خارج شده است که اکثر کشورهای جهان از جمله متحدان آن و آژانس بین المللی انرژی اتمی بر این باورند که کارایی لازم را داشته است.

اکنون این توافق واقعی است، با تبعات مادی بر بازارهای جهانی نفت، تجارت بین المللی و وضعیت زندگی مردم ایران. تردیدی وجود ندارد که نتیجه آن به خصوص برای اروپا و ایران دردناک خواهد بود. ولی آیا اعمال مجدد تحریم ها برای آمریکا خوب خواهد بود و منافع آمریکا در مهار مساله ایران تامین خواهد شد؟ متاسفانه پاسخ تقریبا منفی است. بیایید از تاثیر بر اروپا آغاز کنیم. توافق هسته ای ایران به عنوان یک دستاورد بین المللی از سوی کشورهای مختلف اروپایی مورد استقبال قرار گرفت، و برنامه هسته ای ایران را حداقل 10 سال به تاخیر انداخت آن هم با یک رژیم بازرسی مستحکم که گرچه کامل نبود ولی بهتر از محدودیت های حداقلی بود که پیش از توافق هسته ای وجود داشت.

این توافق سایر نگرانی ها درباره ایران را که بین آمریکا و اروپا مشترک بود، حل و فصل نمی کرد، به خصوص موشک های بالستیک که می تواند به بخش های گسترده ای از اروپا برسد و همین طور حمایت از گروه های افراطی که در جنگ های مختلفی در سراسر منطقه درگیر هستند.

در واقع اروپایی ها فعالانه تلاش کردند تا ترامپ را متقاعد کنند تا در توافق هسته ای باقی بماند. بنابر این به همکاری و تلاش برای حل و فصل سایر نگرانی های بین المللی ادامه دادند. ولی اکنون که آمریکا از توافق خارج شده است، اروپایی ها برای نجات توافق بدون آمریکا تلاش بیشتری را آغاز کرده اند.

آنها وعده داده اند تا از توانایی شرکت های اروپایی برای ادامه همکاری تجاری با ایران حمایت کنند، همان طور که در توافق هسته ای وعده داده شده است، از جمله اقدامات اروپا می تواند به اجرای قانون انسداد اشاره کرد که اعمال تحریم های ثانویه آمریکا را به چالش می کشد. این قوانین از دهه ۱۹۹۰ میلادی در خصوص کوبا تاکنون اجرا نشده است.

در حالی که کمتر شکی وجود ندارد که اروپایی ها مایل به حفظ سرمایه گذاری های خود در ایران هستند، توانایی آنها برای اجرای این قوانین، مورد بحث و زیر سئوال است. شرکت های اروپایی نمی خواهند خطر از دست دادن بازار آمریکا را قبول کنند و نااطمینانی ناشی از خروج آمریکا از توافق هسته ای موجب شده است تا برخی از شرکت های بزرگ اروپایی مثل توتال فرانسه از ایران خارج شوند.

با توجه به واقعیت اعمال مجدد تحریم های آمریکا، رئیس بانک سرمایه گذاری اروپا گفت: این بانک نمی تواند نقشی در ایران ایفا کند، این مساله شک و تردیدها درباره توانایی دولت های اروپایی در حمایت از منافع این شرکت ها و حفظ سرمایه گذاری در ایران را افزایش داده است.

دولت ترامپ با درخواست های ارائه از سوی قدرت های اروپایی برای معافیت قائل شدن در اعمال تحریم ها مخالفت کرده و سیاست عدم مدارا در قبال فعالیت های تحاری با ایران را در پیش گرفته است.

بر خلاف ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ میلادی که آمریکا توانست با جلب حمایت چند جانبه از سوی اروپا و سایر قدرت های جهانی، با اعمال تحریم ها ایران را به پای میز مذاکره بکشاند، این بار بعید است که قدرت های جهانی به خصوص اروپا در اعمال تحریم ها علیه ایران با واشنگتن همراهی کند.

تحریم ها ممکن است برای دور نگه داشتن اروپا کره جنوبی و ژاپن، از همکاری تجاری با ایران موثر باشد ولی به چه قیمتی؟ به نظر می رسد اختلافات جدیدی در روابط متحدان دیرینه شکل خواهد گرفت.

وقتی نوبت به تاثیر تحریم ها بر ایران می رسد، می توان تبعات مخرب زیادی را انتظار داشت. در حالی که نیمی از صادرات نفت ایران به هند و چین است، تهران با خطر از دست دادن یک سوم صادرات نفت به بازارهای اروپایی و آسیایی روبرو است، آن هم زمانی که دور دوم تحریم ها اعمال گردد.

با افت شدید ارزش پول ملی ایران و نصف شدن ارزش ریال از بهار گذشته، و تورم شدید و نرخ بیکاری بالا، سخت است که استدلال کنیم چنین تحریم هایی نمی تواند ضربه ای بر اقتصاد ایران وارد کند و بازارهای جهانی نفت را بی ثبات نکند، حتی در صورتی که عربستان سعودی صادرات خود را برای جبران کاهش صادرات ایران افزایش دهد.

ولی در حالی که این مساله روشن است که تحریم ها برای ایران درد و رنج زیادی به همراه خواهد داشت ولی آیا می تواند منجر به تغییرات بزرگ و مهم در سیاست های منطقه ای ایران شود یا آنها را مجبور به بازگشت به مذاکره نماید. احتمالا نه.

اول از همه، در حالی که ایران از نظر اقتصادی با چالش روبرو است، چین بزرگترین شریک اقتصادی و تجاری ایران اعلام کرده است که از تحریم های آمریکا تبعیت نخواهد کرد. هند و ترکیه (که ۴۹ درصد نفت مورد نیاز خود را از ایران وارد می کند) اعلام کرده اند که به تحریم های سازمان ملل پایبند هستند و از تحریم های یکجانبه آمریکا پیروی نمی کنند.

چنین تحریم های دردناکی احتمالا به ضرر شهروندان عادی ایران خواهد بود.

سئوال دیگر اینکه انگیزه رهبران ایران برای بازگشت به میز مذاکره چه خواهد بود؟ آمریکا احتمالا چه چیزی می تواند به ایران بدهد که برای رهبران کنونی ایران یک هزینه قابل قبول باشد؟

این مساله در ادامه این سئوال را به وجود می آورد که آیا انگیزه این فشار شدید برای بی ثبات کردن ایران است آن هم با این امید که تحریم ها موجب تشدید اعتراضات داخلی شود. جای شکی نیست که اعتراضات ایران از دسامبر گذشته نشانگر آسیب پذیر بودن ایران در برابر نارضایتی عمومی و سوء مدیریت در کشور است.

ولی آیا تحریم هایی که به ضرر شهروندان عادی است می تواند موجب گسترش اعتراضات به گونه ای شود که موجودیت حکومت را با تهدید روبرو کند؟ یا آیا ایرانی ها مقام های ایالات متحده را به خاطر تشدید تحریم هایی که به آنها لطمه وارد می کند، هدف حمله و سرزنش قرار خواهند داد. بازگشت به طرح بازی تحریم ها شاید اروپا را مجبور کند تا از ایران خارج شود و این مساله به ضرر ایران و مردمش خواهد بود. ولی بعد از آن چه؟ اگر ترک توافق هسته ای ایران و تلاش برای کمپین حداکثر فشار منجر به تغییر رفتار ایران یا فروپاشی حکومت نشود، آن وقت بعد از آن چه؟

منبع: اندیشکده رند