بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : شنبه 5 آبان 1397      11:42

پایان ماه عسل دولت‌های نفتی

اقتصاد ایرانی: آژانس بین المللی انرژی اعلام کرده است در اقتصادهای وابسته به درآمدهای نفتی، هیچ گاه به اندازه مقطع کنونی ضرورت متنوع کردن اقتصاد حس نمی شد. افزایش منابع تامین انرژی در کنار افزایش بهره وری که به کاهش تقاضا منجر شده، تغییرات ساختاری در بازار نفت را به دنبال داشته است و آینده درآمدی دولتها در کشورهای نفتی را تهدید می کند. این در حالی است که این کشورها با افزایش جمعیت جوان و جویای کار مواجه هستند. از این رو دولت ها نمی توانند تنها با تکیه بر درآمدهای نفتی به نیاز بازار کار و اقتصاد خود پاسخ دهند.

«بیش از هر زمان دیگری در تاریخ، لزوم تنوع اقتصادی در کشورهای صادرکننده نفت و گاز احساس می شود.» این جملات بخشی از هشدارهای فاتح بیرول، مدیر آژانس بین المللی انرژی(IEA)  به کشورهای صادرکننده نفت و گاز است. جملاتی که آژانس بین المللی انرژی ضمن انتشار گزارشی به تفصیل درخصوص چرایی آن توضیحاتی ارائه داده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، این سازمان مستقر در پاریس که بر اساس حمایت از منافع کشورهای واردکننده نفت تاسیس شده و همواره به این کشورها توصیه هایی برای بهبود اقتصاد و کاهش وابستگی شان به نفت ارائه می دهد، این بار نوک پیکان هشدارهای خود را به سوی کشورهای صادرکننده نفت که دولت هایی وابسته به درآمدهای نفتی دارند، گرفته است.چرا که صادرکردن نفت لزوما به نابسامانی اقتصاد نمی انجامد و این وابسته بودن دولت ها به درآمدهای نفتی است که اقتصاد غالب کشورهای صادره کننده نفت را بیمار کرده است. آژانس بین المللی در گزارش خود تحت عنوان «چشم اندازی برای اقتصاد کشورهای تولیدکننده» می نویسد: «کشورهای صادرکننده نفت تحت فشار بی سابقه ای برای کاهش اتکای خود به درآمدهای نفتی قرار دارند، آنها یا باید به تغییراتی ساختاری در اقتصاد خود دست بزنند یا اینکه با نابسامانی اقتصادی شدیدی مواجه خواهند شد.» از نگاه این سازمان بین المللی، در واقع هرچند درآمدهای کشورهای نفتی در طول تاریخ همواره با دوره های رونق یا رکود قیمت نفت در نوسان بوده است؛ اما این بار شرایط متفاوت است؛ چراکه افزایش بهره وری انرژی و گسترش استفاده از خودروهای برقی، در کنار افزایش منابع عرضه از جمله افزایش تولید نفت شیل، یک چالش اساسی پیش روی این کشورها قرار خواهد داد. آژانس بین المللی انرژی بر این باور است که بی عملی یا تلاش های ناموفق در تنوع بخشی به درآمد و منابع مالی نه تنها اقتصاد کشورهای تولیدکننده نفت را تهدید می کند، بلکه در نهایت به ریسک های بزرگی برای بازارهای جهانی و امنیت عرضه انرژی بدل خواهد شد.

چرا شرایط تغییر کرده است؟

فاتح بیرول می گوید: تحولات ساختاری مانند، افزایش تولید نفت شیل به کاهش سهم بازار کشورهایی چون عربستان و نیجریه منجر شده و از سوی دیگر تلاش برای کاهش مصرف سوخت های فسیلی سمت تقاضای بازار نفت و گاز را تهدید می کند. این دو عامل در کنار هم در حال حاضر بودجه کشورهای تولیدکننده را به شدت تحت فشار قرار داده است. از زمان افت قیمتها از سال ۲۰۱۴، درآمد کشورهای نفتی کاهش یافته، این افت درآمد برای کشورهایی چون قطر و عراق حدود ۴۰ درصد بوده است؛ در حالی که کشوری مانند ونزوئلا که با افت تولید نیز مواجه بوده، کاهش درآمد ۷۰ درصدی را تجربه کرده است. در کنار این موضوع اما برخی مسائل موجب تحولات اساسی و ساختاری بازار انرژی شده است. بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی، افزایش تولید نفت شیل، افزایش بهره وری انرژی و فشار سیاست هایی برای کاهش آلودگی های زیست محیطی و جلوگیری از تغییرات اقلیمی، سه عاملی هستند که قیمت نفت را تحت فشار قرار خواهند داد. به گفته رئیس این سازمان، انتظار می رود تا سال ۲۰۳۰ حدود ۵۰ درصد از رشد عرضه نفت از محل ذخایر شیل باشد.

این در حالی است که به گفته بیرول، به طور متوسط دولت ها در کشورهای نفتی حدود ۷۰ درصد از درآمدهای خود را از فروش نفت و گاز تامین می کنند. او با بیان اینکه این کشورها تحت فشار افت قیمت ها، رشد جمعیت و کاهش صادرات قرار دارند، می گوید: ما معتقدیم که شرایط در حال حاضر بسیار متفاوت از گذشته است؛ چراکه این کشورها نمی توانند تنها با تکیه به درآمدهای نفت و گاز منابع مالی خود را تامین کنند و وقت آن رسیده که اقتصاد خود را متنوع کنند. به گفته مدیر آژانس بین المللی انرژی، با قیمت نفت ۸۰ دلاری متوسط سرانه درآمد نفتی ۱۸۰۰ دلار در سال است. اما با افزایش منابع عرضه و کاهش تقاضا به دنبال توسعه تکنولوژی و بهره وری انرژی، ممکن است تا سال ۲۰۳۰ متوسط سرانه درآمدهای نفت و گاز این کشورها حدود ۳۰ درصد کاهش یابد و به ۱۲۵۰ دلار در سال برسد.

این در حالی است که غالب کشورهای تولیدکننده نفت با رشد جوانان جویای کار مواجه هستند و بیش از ۵۰ درصد جمعیت خاورمیانه زیر ۳۰ سال سن دارند که این درصد در برخی کشورها بیشتر است. به طور مثال افراد زیر ۳۰ سال حدود ۷۰ درصد جمعیت نیجریه را شامل می شود. آژانس بین المللی انرژی بر این باور است که در غالب کشورها بزرگ نفتی حتی اگر رشد تقاضا تا سال ۲۰۴۰ ادامه داشته باشد و قیمت ها در سطح بالایی پایدار باقی بمانند، درآمد حاصل از نفت و گاز نمی تواند پاسخگوی نیاز قشر جوان و جمعیت رو به رشد این کشورها باشد. این در حالی است که ادامه رشد تقاضا برای نفت در بلندمدت با اما و اگرهای بسیاری مواجه است.

گزارشی در چند سناریو

آژانس بین المللی انرژی گزارش خود را به طور عمومی منتشر نکرده و تنها بخش کوچکی از آن روی تارنمای این سازمان قرارگرفته است. با این حال بررسی فرازهایی که از این گزارش در خبرگزاری های بین المللی منتشر شده، نشان می دهد که گزارش ویژه آژانس بر کشورهایی متمرکز است که صادرات نفت و گاز حداقل یک سوم از مجموع کل صادرات این کشورها را شامل می شود و همچنین بیش از یک سوم از کل درآمدشان به درآمدهای ناشی از فروش نفت و گاز اختصاص دارد. در این گزارش به طور ویژه اقتصاد ۶ کشور، ونزوئلا، روسیه، عربستان، نیجریه، عراق و امارات متحده عربی مورد بررسی قرار گرفته شده و نشان داده می شود اقتصاد این کشورها در سناریوهای مختلف قیمتی و سیاستی چگونه تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. در سناریوی محتاطانه قیمت نفت در محدوده ۶۰ تا ۷۰ دلار در نظر گرفته شده است. آژانس بین المللی انرژی می گوید: ریسک اقتصادی کشورهای صادرکننده نفت و گاز در قیمت های پایین به شدت افزایش می یابد. در سناریویی که قیمت نفت در محدوده ۶۰ تا ۷۰ دلار قرار دارد، درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز هیچ گاه به سطح سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ باز نمی گردد و مجموع درآمد این کشورها تا سال ۲۰۴۰ حدود ۷۰۰۰ میلیارد دلار کاهش می یابد. آژانس بین المللی انرژی مشخصا به خطر ناکامی در رسیدن به هدف «ایجاد تنوع اقتصادی» در سناریوی محتاطانه خود تاکید می کند. این سناریو به معنای کمتر شدن ۱۵۰۰ دلاری درآمد هر فرد در سال نسبت به سناریوی منطقی است. بدون اصلاحات اساسی باقی ماندن قیمت نفت در بازه ۶۰ تا ۷۰ دلار به کسری بزرگ در حساب جاری، کاهش ارزش پول ملی در برابر دلار و کاهش توان مالی دولت در این کشورها منجر خواهد شد. اما در سناریوی منطقی این سازمان، میزان تقاضا برای نفت تا سال ۲۰۴۰ حدود ۱۰ درصد افزایش خواهد یافت و به ۱۰۶ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. تقاضا برای گاز رشد بسیار بیشتری یعنی حدود ۴۰ درصد را تجربه خواهد کرد. با این حال آژانس بین المللی انرژی تاکید می کند که قیمت بالای انرژی برای کشورهای نفتی یک شمشیر دولبه است؛ چراکه هرچند قیمت های بالای نفت ابزاری برای اصلاحات ساختار اقتصادی در اختیار این کشورها قرار می دهد؛ اما همزمان ضرورت اصلاحات اقتصادی را کاهش می دهد. این در حالی است که نمی توان به افزایش قیمت ها دل خوش کرد؛ چراکه تاریخ نشان داده همواره قیمت بالای نفت موجب تشویق به استخراج بیشتر نفت از ذخایر دیگر و افزایش رقبا برای تولید کنندگان نفت می شود و همزمان کشورهای مصرف کننده را به افزایش بهره وری انرژی می کشاند. بنابراین در مجموع افزایش قیمت ها به پیچیدگی و برهم ریختن بازار آینده کشورهای تولیدکننده منجر می شود. مدیر آژانس بین المللی انرژی با بیان اینکه تغییرات موفق نتایج چندگانه مثبتی بر بازارها و محیط زیست دارد، هشدار می دهد: «با این حال موفقیت در این مسیر دارای شروط بسیاری است.»

توصیه های آژانس بین المللی انرژی

فاتح بیرول توصیه می کند که کشورهای خاورمیانه می توانند اقدام به کاهش مصرف داخلی نفت و گاز خود کنند و برای این کار توسعه انرژی خورشیدی را بسیار موثر می داند. او با شگفتی می گوید: «در خاورمیانه روزانه ۲ میلیون بشکه نفت تنها برای تولید برق استفاده می شود، این اقدام نشان دهنده ناکارآمدی شدید در این کشورها است؛ چراکه مانند این است در باک خودرو به جای بنزین از یک عطر گران قیمت استفاده شود.» در واقع در هیچ جای دنیا جز خاورمیانه به این شکل از نفت به عنوان خوراک نیروگاه ها استفاده نمی شود. آژانس بین المللی انرژی نیز در انتهای بخش عمومی گزارش خود ۶ نکته کلیدی برای عبور کشورهای نفتی از وابستگی به درآمدهای نفتی و رسیدن به تنوع اقتصادی مطرح کرده است. بر اساس این گزارش، اول این کشورها باید به افزایش ارزش افزوده رو بیاورند؛ به طور مثال توسعه صنعت پتروشیمی را دنبال کنند. دوم توسعه صنعت گاز را به عنوان راه حلی در جهت متنوع کردن درآمدهای خود در نظر بگیرند. سوم اینکه، این کشورها باید از پتانسیل های بزرگ خود در توسعه انرژی های تجدیدپذیر که تاکنون مغفول مانده است، استفاده کنند. این منطقه به خصوص در زمینه انرژی خورشیدی پتانسیل های بزرگی دارد. چهارمین نکته کلیدی که این سازمان به آن می پردازد، کاهش یارانه انرژی است؛ چراکه اختصاص دادن یارانه انرژی نه تنها به افزایش مصرف انرژی منجر می شود، بلکه کاهش درآمد کشور وابسته به نفت گاز و ناکارآمدی دولت ها را نیز به دنبال دارد. پنجم اینکه این کشورها باید به جذب سرمایه و توسعه صنعت بالادست خود ادامه دهند؛ چراکه بر اساس گزارش آژانس توانایی حفظ درآمدهای نفت و گاز در سطح معقول و منطقی برای ثبات اقتصادی حیاتی است. آخرین نکته اینکه، این کشورها باید به نقش مهم تکنولوژی های جدید انرژی در زمینه هایی چون جذب کربن، بهره وری و ذخیره سازی توجه کنند.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir